De Fabel van de illegaal 56, januari/februari 2003
Auteur: Eric Krebbers
Op 22 november 2002 hebben 15 dienstweigervluchtelingen uit Turkije en hun sympathisanten geprotesteerd bij de Turkse ambassade in Den Haag. Aanleiding was het folteren van de dienstweigeraar Mehmet Bal door de Turkse militaire autoriteiten. De actie was georganiseerd door Askere Gitme! (Ga niet in het leger!) in samenwerking met De Fabel van de illegaal.
Van de steeds repressiever optredende Haagse burgemeester Deetman mochten de actievoerders niet voor de deur van de Turkse ambassade protesteren. Ze moesten aan de overkant van de gracht gaan staan, waardoor er behalve zo'n 10 meter water, ook nog eens 2 tramlijnen, 2 rijen geparkeerde auto's, een voetpad en een rijweg tussen de actievoerders en de ambassade zaten. Twee leden van Askere Gitme! probeerden nog een petitie aan te bieden, maar de ambassade hield de deur stijf dicht. Zelfs de brievenbus was dichtgemaakt. De petitie werd daarom maar onder de deur door geduwd.
De levensloop van Bal is zeer opmerkelijk. Tot enkele jaren terug was hij fascist. Veroordeeld wegens moord was hij celbaas in de militaire gevangenis van Eskehir toen eind 1996 de dienstweigeraar Osman Murat Ülke in zijn cel gesmeten werd. Bijna 3 jaar zaten ze in dezelfde groepscel. Ülke: "Eerst boycotte Mehmet mij. Maar nadat ik een maand later wegens een nieuwe veroordeling weer teruggebracht werd in de cel, waren hij en zijn celgenoten verrast: ze zagen dat mijn dienstweigeren een serieuze zaak was. We begonnen te discussiëren over ethiek, religie, politiek, nationalisme, filosofie en andere zaken. Mehmet begon bovendien de boeken te lezen die ik van mijn vrienden kreeg. Zijn overtuiging kwam meer en meer op losse schroeven te staan, en veranderden op den duur fundamenteel." Bal werd in 1999 gratie verleend, maar hij moest wel direct het leger in. Hij weigerde wapens te dragen en mocht daarom in de barakkenbibliotheek werken.
Geketende voeten
Maar Bal kon de militaire hiërarchie en het geweld niet meer verdragen. Op 18 oktober 2002, tijdens een verlof, stelde hij een verklaring op waarin hij zich keerde tegen het militarisme omdat het "vernietiging ziet als een methode om problemen op te lossen". Wie dat niet accepteert en zich daartegen verzet, zo schreef Bal, "wordt monddood gemaakt, bestraft en zelfs geëlimineerd. De geschiedenis bulkt van zulke voorbeelden". In het Turkse leger is het slaan en vernederen van dienstplichtigen inderdaad schering en inslag. Volgens het ambtsbericht van juli 2002 van het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken hebben de afgelopen 10 jaar maar liefst 815 dienstplichtigen zelfmoord gepleegd. Een groot deel daarvan heeft waarschijnlijk werkelijk zelfmoord gepleegd omdat men het geweld niet meer aan kon, de rest is vermoord. "Een ander bestanddeel van het militarisme is de onvoorwaardelijke gehoorzaamheid. De weg die ons naar die gehoorzaamheid leidt wordt met grote zorgvuldigheid voorbereid." In onze jeugd worden we al gedrild, had ook Bal ervaren. De hele maatschappij en zelfs onze ouders doen mee aan die voorbereiding. "Ze zijn bereid hun kind aan die weg op te offeren en doen mee aan het aanpassen van hun kinderen aan alle vereisten. Hoewel er enige uitzonderingen zijn, kan de meerderheid zich niet eens een alternatief voorstellen."
Nadat hij zijn besluit meedeelde aan zijn officier werd hij op 25 oktober opgesloten in de militaire gevangenis in Andana. Daar werd hij gefolterd. Toen hij weigerde een uniform aan te trekken, deed men hem er met veel geweld een aan. Zijn handen werden geboeid op zijn rug zodat hij het pak niet meer uit kon doen. Daarna hebben 5 of 6 man zijn haar afgeschoren. Daarbij werd hij voortdurend geschopt. Toen hij daarop weigerde in de houding te gaan staan en zijn voeten netjes naast elkaar te zetten, schopte de bevelhebbende kolonel zo hard tegen Bals enkel dat hij er een wond van 12 centimeter aan overhield. Om zijn voeten toch naast elkaar te houden liet de officier ze aan elkaar vastketenen. Later werden zijn handboeien en voetketens nog via een ketting aan elkaar vastgemaakt, en zo heeft hij weken in een cel doorgebracht. Zijn enkels en polsen raakten steeds verder gewond. Op 12 november werd Bal voor de militaire rechtbank in Andana voorgeleid wegens het herhaaldelijk niet opvolgen van bevelen. In de Turkse steden Ankara, Istanboel en Izmir werden solidariteitscomité's opgericht.
Artikel 155
De leden en sympathisanten van Askere Gitme! wilden met de actie van 22 november hun solidariteit betuigen met Bal. Askere Gitme! voert al jaren actie in Nederland voor het recht op asiel voor dienstweigeraars uit Turkije, en vindt dat Turkije alleen EU-lid mag worden als het land het recht op dienstweigeren erkent. De dienstweigervluchtelingen vrezen dat hen mogelijk een soortgelijke mishandeling te wachten staat als Bal wanneer zij naar Turkije uitgezet worden. In diezelfde week stelde SP-Kamerlid Van Bommel vragen aan de minister van Justitie over de zaak Bal. "Deelt u mijn mening dat de behandeling van Mehmet Bal aanleiding is om geen in Nederland verblijvende dienstweigeraars uit Turkije terug te sturen?" Van Bommel heeft nog geen antwoord gekregen.
Inmiddels was Bal overgebracht naar Ankara, om daar op 25 november te verschijnen voor het gerechtshof van de militaire staf omdat hij volgens de militairen "het volk vervreemdt van het leger" (artikel 155). Daar staat maximaal 2 jaar voor. Ook de journalist Yilderim Türker werd bedreigd met dat artikel omdat hij een column over Bal had geschreven. Tijdens Bals rechtszaak werd deze aanklacht plots door de militaire aanklager ingetrokken. Bal zou alleen voor zichzelf gesproken hebben, en geen anderen opgeroepen hebben te weigeren. Op 27 november werd hij daarop vrijgelaten. Wel moest hij zich binnen 2 dagen weer bij het leger melden. Dat heeft hij niet gedaan. Hij loopt nu steeds de kans weer opgepakt te worden. Hetzelfde overkwam destijds Ülke. Die ging jarenlang in en uit de gevangenis. Bals vrijlating hangt mogelijk ook samen met de buitenlandse aandacht die zijn zaak kreeg, menen de Turkse solidariteitscomité's. De Turkse staat zou geen slechte indruk willen maken, nu er mogelijk binnenkort besloten gaat worden over toetreding tot de EU. Laat die ene dienstweigeraar dan maar even lopen, zou de gedachte zijn.
Aanpassen
Ook de Duitse, Belgische, Engelse en Zwitserse regeringen sturen dienstweigeraars naar Turkije terug. Toch werd kortgeleden een Koerd door de Duitse regering erkend als dienstweigervluchteling. Omdat hij niet wilde meedoen aan de contra-guerrilla, was Mehmet Demir in 1995 naar Duitsland gevlucht. Daar deed hij mee aan acties van de collega's van Askere Gitme!, onder meer bij een Turks consulaat. Na zijn afwijzing en deportatie werd Demir op het vliegveld van Istanboel door de politie gearresteerd en het leger ingestuurd. Na zijn diensttijd werd hij opnieuw door de politie opgepakt en vervolgens meerdere keren gefolterd. Demir vluchtte opnieuw naar Duitsland, en werd daar onder druk van vluchtelingenhulporganisaties eindelijk officieel als vluchteling erkend.
De Nederlandse regering houdt echter nog altijd de poot stijf. Het genoemde ambtsbericht doet voorkomen alsof de situatie voor dienstweigeraars sterk verbeterd is. Maar dienstweigeren is nog steeds wettelijk verboden. Fijntjes stelt het ambtsbericht dat steeds meer Koerdische activisten en zelfs principiële anti-militaristen gebruik maken van de mogelijkheid om via de betaling van 5.112 euro de dienstplicht te verkorten tot een maand. Ook zouden veel Koerden die eerder niet op waren komen dagen, zich nu vrijwillig aanmelden bij het leger. En een groepje Turkse officieren zou zelfs een mensenrechtencursus hebben gevolgd. Wat zeuren die dienstweigeraars nu eigenlijk nog, is de toon. Wie zich netjes aanpast, heeft geen problemen. Een veel te optimistische kijk. Het lot van Mehmet Bal laat zien wat er gebeurt met critici die zich terecht niet wensen aan te passen aan het hele militaristische circus.
Meer informatie over Mehmet Bal: <www.deserteursberatung.at/schwerpunkte/desertion/kdv_tuerkei_bal.htm>, en: <www.bianet.org/2002/11/14_eng/news14596.htm>. Over de Turkse dienstweigervluchtelingen: <www.defabel.nl/40123e01.htm>.