De Fabel van de illegaal 59, zomer 2003
Auteur: Jan Tas
IOM ook scherp bekritiseerd door reeks ngo's
Het aantal acties tegen en kritieken op de praktijken van de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM) neemt de afgelopen jaren gestaag toe. Een groeiend aantal mainstream ngo's heeft zich inmiddels bij die critici aangesloten.
In juni 2001 publiceerden Human Right Watch (HRW), het International Catholic Migration Committee en de Wereldraad van Kerken een document dat gericht was aan de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR. Daarin uitten ze hun bezorgdheid over de rol van de IOM als internationaal migratiebureau. "Wij zijn bezorgd dat voor de actieve betrokkenheid van de IOM bij projecten om migranten en vluchtelingen te onderscheppen - vaak in situaties waarbij de UNHCR niet aanwezig is - men geen nauwkeurig omschreven mandaat noch de expertise heeft om diegenen die internationale bescherming nodig hebben, te herkennen en te beschermen."
In diezelfde periode protesteerden ook de Jesuit Refugee Council (JRC) en het Roma National Congress (RNC). Zelfs van veldwerkers van de UNHCR kwam enige kritiek. De JRC had er grote problemen mee dat de IOM assisteert bij de controle en de registratie van de 2,5 miljoen veelal illegale Birmese arbeidsmigranten in Thailand. De IOM draagt daardoor bij aan het maandelijks deporteren van zo'n 66.000 arbeiders naar Birma. Wanneer die arbeiders eenmaal de grens over zijn gezet, bekommert de IOM zich niet meer om hen, bekritiseert de JRC.
Mensenrechten
In december 2002 klaagde HRW het beleid van de IOM nogmaals aan. Dit keer samen met Amnesty International. Ze kwamen met een verklaring gericht aan de vergadering van de IOM-lidstaten die op dat moment in Genève bijeen waren. "Als organisaties die toegewijd zijn aan het bevorderen en beschermen van mensenrechten, zijn we naar deze vergadering gekomen met bezorgdheid over de gevolgen die bepaalde projecten van de IOM hebben voor de mensenrechten. Wij zijn specifiek bezorgd dat het werk van de IOM in bepaalde situaties ongunstige gevolgen heeft voor de basisrechten van migranten, vluchtelingen en asielzoekers, inclusief bijvoorbeeld het recht om niet willekeurig te worden opgesloten, en het fundamentele recht om asiel aan te vragen." In de verklaring werden geen specifieke voorbeelden gegeven, maar dit soort situaties doen zich bijvoorbeeld voor in het gevangenenkamp op het eiland Nauru, dat onder leiding staat van de IOM en waar vluchtelingen gevangen gezet worden voordat ze in Australië asiel kunnen aanvragen. "De aanwezigheid van de IOM zou niet het effect moeten hebben van het verlengen van onhoudbaar staatsbeleid en praktijken die niet in overeenstemming zijn met de internationale mensenrechten. Zulke maatregelen variëren van bepaalde grenscontroles, afschrikkende maatregelen, en willekeurige en onwettige opsluiting tot het aanmoedigen van vroegtijdige terugkeer naar landen van herkomst", aldus Amnesty en HRW. De organisaties vonden ook "dat de IOM geen alternatieve uitvoeringsinstantie moet aanbieden aan staten die hun verplichtingen op het gebied van mensenrechten willen ontlopen".
Stroman
Het Roma National Congress uit Duitsland formuleerde nog scherpere kritiek op de IOM. "Deze organisatie staat bij ons bekend als een stroman die al jaren de deportatie regelt van Roma en Sinti, de zogenaamde "terugkeer", die niet door individuele staten uitgevoerd kan worden, het vuile werk in de schaduw, met een onschendbare status. Het is een huurlingenorganisatie." Het RNC heeft overigens ook nog een proces lopen tegen de IOM bij het Europese Hof voor de rechten van de mens in Straatsburg, omdat de IOM onverantwoordelijk omgaat met de aanvragen voor schadevergoeding voor slachtoffers van het nazi-dwangarbeidsysteem. De informatie die de IOM in verband met die aanvragen verzamelt, wordt namelijk voor een deel verwerkt door privé-bedrijven, zoals het Amerikaanse bedrijf AB-Data, die daarvoor niet officieel zijn aangewezen en die zich zodoende niet houden aan de bestaande wetgeving voor de bescherming van vluchtelingen.
In oktober 2002 werden er in het kader van een actieweek "Tegen globaal migratiemanagement. Voor vrijheid van beweging" van het internationale No Border-netwerk protesten georganiseerd tegen vooral de IOM in onder meer Berlijn, Sangatte, Dover, Helsinki, Warschau en Wenen. Maar de protesten beperken zich niet tot zulke actieweken. In de Ecuadoriaanse hoofdstad Quito werd onlangs nog door familieleden van arbeidsmigranten die in Spanje werken, gedemonstreerd tegen een "terugkeer"-verdrag dat door de IOM ontworpen was. In Australië beschuldigden Amnesty en de Groenen de IOM ervan de vluchtelingenconventie van Genève niet na te leven, terwijl in Engeland de Refugee Council de IOM bekritiseert vanwege haar rol bij de "terugkeer" van Afghanen. En zo loopt het zo gekoesterde neutrale en humanitaire imago van de IOM door allerlei acties en persverklaringen inmiddels toch heel wat deuken op. Dat is van groot belang, want de organisatie speelt een snel groeiende rol bij de wereldwijde migratiebeheersing.
Dit artikel is een bewerking van: "Human rights watchdogs condemn International Organisation for Migration (IOM)", F. Düvell. In: Statewatch bulletin, mei 2003, en: "Im Fadenkreuz der Kritik", F. Düvell. In: AK 470, 21.2.2003.