De Fabel van de illegaal 59, zomer 2003
Auteur: Ellen de Waard
Brusterschap
Anneke van Baalen was feministe van het eerste uur. Bijna 30 jaar lang wijdde zij zich aan de feministische zaak. Zij overleed in 1997. Marijke Ekelschot, haar partner en kameraad gedurende 20 jaar strijd en lol, bracht Van Baalens onvoltooide memoires en een ruime selectie van haar artikelen bijeen in het boek "Brusterschap".
Van Baalen werd eind jaren 60 actief in de eerste feministische organisatie van de tweede golf, Man Vrouw Maatschappij (MVM), een gemengde organisatie. Vanaf 1971 begon ze te ijveren voor een aparte, autonome vrouwenbeweging. Volgens deze radicaal-feministische stroming moest er tegenwicht geboden worden aan de wijdverbreide mannenbroederschappen. Daartoe moesten vrouwen zich apart organiseren, zodat zij de mannelijke dominantie en daarbij behorende privileges konden doorbreken. In de "brusterlijke" samenleving die dan kon ontstaan, zouden begrippen als "het mannelijke" en "het vrouwelijke" verdwenen zijn. Hoewel veel radicaal-feminisme ideeën uit de VS kwamen, bracht Van Baalen met andere strijdbare vrouwen flinke vernieuwingen aan in de theorievorming, actiemethoden en samenwerkingsvormen. Van Baalen richtte met andere vrouwen de Vrouwenkrant en feministische uitgeverij De Bonte Was op. De kranten, boeken, posters, briefkaarten en ander materiaal vonden gretig aftrek. Moederschap, huisvrouwenbestaan, seksualiteit, bevoogding, homoseksualiteit, achterstelling en onderdrukking, alles was bespreekbaar en alles stond aan hevige kritiek bloot. De tweede feministische golf was sowieso een orgie van losgekomen woede, creativiteit, onttaboeïsering, experimenten, humor en klaagzangen.
Het radicaal-feminisme bekritiseerde de andere feministische stromingen die te gemakkelijk het marxisme omhelsden en de klassenstrijd voor de vrouwenstrijd plaatsten. En hoewel Van Baalen de vrouwenpraatgroepen in Nederland introduceerde, verzette zij zich tegen hun "vertherapeutisering". Daarmee bedoelde ze dat veel vrouwen bleven hangen in hun individuele onmacht en klaagzang en onvoldoende tot politieke strijd kwamen. Met haar kritische stellingname zwengelde ze discussies aan en hielp daarmee de feministische theorievorming vooruit. Gedurende 10 jaar was het radicaal-feminisme een populaire stroming, naast andere stromingen die meer voor een mars door de instituties waren. Begin jaren 80 was het radicaal-feminisme min of meer afgestorven. Van Baalen bekritiseerde de "versloming" en "vertrutting" die optrad: het rebelse karakter van het feminisme was definitief verdwenen. Feminisme was "uit", want de emancipatie zou min of meer voltooid zijn. Zelf nam Van Baalen daar geen genoegen mee.
De laatste anderhalf jaar van haar leven heeft Van Baalen zich ingezet voor vluchtelingenvrouwen. Racisme was geen nieuw thema voor haar. Eerder had ze al actie gevoerd tegen de verkiezing van de Centrum Partij in de Tweede Kamer en tegen opiniemaker Bolkestein die zich afzette tegen migranten. In 1996 schreef ze het artikel "Asiel in wonderland", een aanklacht tegen de seksistische beeldvorming over vluchtelingenvrouwen en de daaruit voortvloeiende seksistische asielprocedure. Ze was actief in de groep Vrouwen Tegen Uitzetting, samen met vluchtelingenvrouwen en Nederlandse vrouwen, waaronder vrouwen van De Fabel van de illegaal. "Brusterschap" is voor de mensen die Anneke van Baalen niet gekend hebben waarschijnlijk niet eens zozeer een biografie, maar veeleer een historisch document. Het houdt de herinnering levend aan een radicale stroming die veel meer krediet verdient dan het krijgt.
"Brusterschap", Anneke van Baalen. Uitgeverij: De Bonte Was, 26,50 euro. ISBN 9090167528. Verkrijgbaar door overmaking van 26,50 euro op girorekening 1595647 t.n.v. M. Ekelschot te Amsterdam o.v.v. Brusterschap.