De Fabel van de illegaal 64, mei/juni 2004
Auteur: Eric Krebbers
In zijn indrukwekkende roman "Middlesex" beschrijft de Amerikaanse auteur Jeffrey Eugenides de drie generaties omspannende geschiedenis van een Griekse immigrantenfamilie in de VS. Centraal staat kleindochter Calliope die op haar veertiende besluit als jongen verder te gaan. Op unieke wijze verknoopt Eugenides thema's rond migratie en gender.
Wanneer het gaat over vluchten of migreren, dan denken we het eerst aan het ontlopen van geweld of armoede. En terecht, het verbeteren van overlevingskansen staat voor veel migranten en vluchtelingen voorop. Maar daarnaast biedt het vertrek ook de kans om een nieuwe identiteit aan te nemen en een ander mens te worden.
Operatie
"Middlesex" begint in 1922 in een bijna uitgestorven bergdorpje bij de Turkse stad Bursa. De Griekse Desdemona Stephanides probeert haar broer Lefty te koppelen aan de laatste jonge vrouwen in het dorp. Zo wil ze haar verboden liefde voor hem de baas blijven. Maar Lefty wil niet trouwen, hij is heimelijk ook verliefd op zijn zus. Op een dag moeten ze vluchten voor het Turkse leger dat in Izmir een massaslachting onder Grieken aanricht. Het lukt Desdemona en Lefty toegelaten te worden op een boot die onderweg is naar Amerika. Aan boord besluiten ze te doen alsof ze elkaar voor het eerst ontmoeten en verliefd worden. Tegen het einde van reis voltrekt de kapitein hun incestueuze huwelijk.
Desdemona en Lefty gaan bij hun lesbische nicht Sourmelina wonen in fabrieksstad Detroit. Ze leven in armoede, totdat Lefty vanwege de drooglegging alcohol gaat smokkelen. Later trouwt hun zoon met Sourmelina's dochter en door al dat trouwen binnen de familie erft kleindochter Calliope een bijzonder gen. Rond haar veertiende blijkt dat ze interseksueel of hermafrodiet is, dat wil zeggen dat ze zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtskenmerken ontwikkelt. Wanneer een New Yorkse specialist voorstelt om haar via een kleine operatie definitief tot vrouw om te bouwen, vlucht ze naar San Francisco en begint daar een nieuw leven als jongen genaamd Cal. Hij zwerft en gaat als rariteit werken in een seksclub. Na een paar maanden wordt hij door de politie thuis gebracht en wordt zijn nieuwe identiteit schoorvoetend door zijn familie geaccepteerd.
Aanpassen
Centraal in "Middlesex" staan de uiteenlopende manieren waarop de hoofdpersonen omgaan met niet passende, maar wel dwingende maatschappelijke normen en identiteiten. De gevoelens die Desdemona en Lefty voor elkaar hebben, stroken niet met de wet. Toch trouwen ze, waarna ze hun werkelijke familieband levenslang moeten verzwijgen. Later voelen ze zich niet op hun gemak in de Turkse gemeenschap in Detroit, maar als voormalige inwoners van Turkije ook niet echt bij de Grieken. Ze passen zelden in de voorgeschreven hokjes. Zo neemt een zwarte nationalistische werkgever Desdemona graag aan omdat ze uit moslimland Turkije komt, maar reageert hij minder enthousiast wanneer blijkt dat ze Grieks-orthodox is. Benauwend is ook de manier waarop autofabrikant Ford zijn vers geïmmigreerde personeel tot fatsoenlijke Amerikanen probeert te kneden. Zijn medewerkers komen zelfs thuis controleren of ze wel als modelgezin wonen en of ze hun tanden op de goede wijze poetsen.
Kleindochter Calliope is zich er al jong van bewust dat ze niet in de voorgeschreven hokjes past. Ze wordt als 'normaal' meisje opgevoed, maar blijkt vooral geïnteresseerd in andere meisjes. Om niet op te vallen houdt ze voor iedereen de, zoals ze het zelf noemt, "krokus" tussen haar benen geheim. Ze krijgt geen borsten en gaat niet menstrueren, en er begint haar op haar bovenlip te groeien. Toch voelt haar lichaam voor haarzelf normaal, en ziet ze geen reden het operatief aan te passen aan de geldende normen. Laten de normen zich maar aanpassen aan de realiteit van het lichaam, is de boodschap van auteur Eugenides. In "Middlesex" laat hij overigens mooi zien dat de onzekerheden van Calliope uiteindelijk niet wezenlijk verschillen van die van andere pubers. Wie was er op die leeftijd niet onzeker over zichzelf?
De toekomst
In San Francisco laat de auteur een interseksuele vriendin tegen Cal zeggen dat interseksuelen voorop lopen. Op den duur zullen alle vaste genderrollen verdwijnen, zo meent ze. Maar daarin is Eugenides te optimistisch. Er worden immers steeds minder hermafrodieten geboren, omdat ze al vroeg na de conceptie via prenatale tests opgespoord en geaborteerd worden. De dwang tot aanpassing aan genderrollen is helaas niet bezig te verdwijnen, evenals trouwens de integratiedwang die wordt uitgeoefend op immigranten. Daartoe is nog veel strijd nodig. Het is daarom dan ook jammer dat Eugenides zijn hoofdpersonen vooral individueel aan de dwang laat ontsnappen. Hoofdpersoon Cal heeft wel gehoord van de snel groeiende transgenderbeweging in de VS, maar wil ook daar niet bij horen.
"Middlesex", Jeffrey Eugenides. Uitgeverij: Contact, € 25,00. ISBN: 9025410324.