De Fabel van de illegaal 64, mei/juni 2004
Auteur: Harry Westerink en Roel Nagel
De gewelddadige film "The Passion of the Christ" van regisseur Mel Gibson wakkert antisemitisme aan en probeert bioscoopbezoekers wijs te maken dat ze door hun "zondige leven" medeschuldig zouden zijn aan de kruisiging van Jezus. Christenfundamentalistische groeperingen proberen met de film zieltjes te winnen in hun strijd tegen ongelovigen en andersgelovigen.
Volgens christenfundamentalisten moet de hele bijbel letterlijk worden begrepen omdat daarin "de waarheid" zou staan, "het woord van God". Ze zijn fel tegen de Verlichting omdat die in plaats van God de mens centraal heeft gezet. Met zijn film probeert Gibson terrein terug te winnen dat het christendom na de Verlichting heeft verloren aan het humanisme, en aan politieke stromingen als het liberalisme en socialisme.
Sprookjes
Gibson werd beroemd als acteur in actiefilms als "Mad Max", "Lethal weapon" en "Braveheart". Met "The Passion of the Christ" heeft hij inmiddels al meer dan 300 miljoen euro verdiend. Volgens hem is de film echter vooral bedoeld om zijn geloof te verspreiden. Gibson is namelijk lid en sponsor van de Holy Family-kerk, een "traditionalistische" rooms-katholieke organisatie in de VS. Die verwerpt de vernieuwingen van het Tweede Vaticaanse Concilie in de jaren 60, zoals de verklaring "Nostra Aetate" over de houding van het Vaticaan ten opzichte van de niet-christelijke godsdiensten. Daarin werd officieel afstand genomen van de eeuwenlang aangehangen opvatting dat joden "godsmoordenaars" zouden zijn. Ook verwierp men elke vorm van racisme en haat tegen de islam. Maar Gibson en zijn kerk bestrijden die verklaring. Ze vinden zelfs de huidige uiterst rechtse paus nog te links.
Inspiratie voor zijn film heeft Gibson naar eigen zeggen gevonden bij de zeventiende-eeuwse Spaanse non Maria de Jesus de Agreda, die meende dat "de joden" eeuwig moesten lijden omdat ze het bloed van Jezus zouden hebben vergoten, en vooral bij de negentiende-eeuwse Duitse non Anna Catherina Emmerich, die een visioen zei te hebben gehad waarin ze een oude jodin van "het hellevuur" had gered nadat die bekend had dat "de joden" christenkinderen wurgen en hun bloed gebruiken voor rituelen.(1) Overigens werkt het Vaticaan aan "de zaligverklaring" van "zieneres" Emmerich, die het Verlichtingsdenken afschilderde als een wapen van de Antichrist.(2)
Reclamemakers
De meeste regisseurs van eerdere Jezus-films hebben terecht aangegeven dat hun producties interpretaties, commentaren of kritieken waren. Fundamentalist Gibson zegt echter dat zijn film "de lijdensweg" van de laatste 12 uur van Jezus' leven precies zo weergeeft als de 4 evangelisten Mattheüs, Marcus, Lucas en Johannes in de bijbel. "De eerdere films die ik zag over Jezus waren niet realistisch, het leken meer sprookjes. Dit is hoe het echt was. Ik vertel het zo om te laten zien hoe diep het offer was dat Jezus bracht." (3) Om de film zo "echt" mogelijk te laten overkomen, heeft Gibson de acteurs in het Aramees en Latijn laten spreken.
Maar in werkelijkheid is het niet te achterhalen of en hoe het verhaal destijds "echt" gebeurd is. Geschiedschrijving hangt namelijk altijd sterk af van de belangen en maatschappelijke positie van de betrokken historici. Dat geldt ook voor "de 4 evangelisten". Om zich van de joodse moeder-godsdienst te onderscheiden schilderden de eerste christenen "de joden" altijd zo zwart mogelijk af. In grote lijnen volgt Gibson deze bijbelse propaganda. Wel laat hij steeds de meest controversiële en gewelddadige passages zien. Maar zijn film is uiteindelijk niet antisemitischer dan de bijbel zelf. Mattheüs laat in zijn evangelie de joden bijvoorbeeld uitroepen: "Zijn bloed kome over ons en onze kinderen". Veel van het eeuwenlang voortwoekerende christelijke antisemitisme is daarop gebaseerd: "de joden" als de moordenaars van "de zoon van God". In de film wordt de Mattheüs-tekst ook door joden uitgesproken, maar dan zonder vertaling, als een soort verborgen boodschap van Gibson aan de gelovigen. Verder maakt hij van de joden vooral karikaturen, die zelden individuen zijn en overkomen als een wilde horde.
Gluiperige vrouw
In de film wordt Jezus voortdurend getreiterd, geschopt, geslagen, gegeseld, doorboord, en uiteindelijk met spijkers vastgetimmerd aan het kruis. Gibson wil via deze christenfundamentalistische horror de kijker opzadelen met een schuldgevoel. Het zou pijnlijk duidelijk moet worden hoeveel Jezus zou hebben geleden "voor onze zonden". De Jezus van Gibson is niet de pacifistische Jezus van de naastenliefde of de marxistische Jezus van de armen, nee, het is een Jezus die als een rauwe biefstuk wordt geplet en aan stukken wordt gesmeten omdat de verdorven mensheid de Antichrist aanbidt. Zoals de fundamentalistische bijbeluitleg voorschrijft, begeeft Satan zich in de film dan ook letterlijk als een mens van vlees en bloed - erger nog: als een slechte en gluiperige vrouw - tussen de joden en de Romeinen, met haar afzichtelijke nakomeling de Antichrist in haar armen. "De duivel is onder ons", wil Gibson daarmee zeggen, "kijk maar om je heen".
Allerlei protestantse en katholieke groeperingen hebben zich inmiddels verenigd in het landelijk "platform The Passion of the Christ" om met de film zieltjes te gaan winnen. Het platform heeft posters en ander promotiemateriaal beschikbaar met kreten als "moedig uw bekenden aan om de film te zien" en "bid voor de uitwerking van de film". In het platform zitten onder meer de Katholieke Charismatische Vernieuwing, het Katholiek Nieuwsblad, Agapè, Youth for Christ, de Evangelische Alliantie, de Doelgerichte Gemeente, Willow Creek Nederland en de Gereformeerde Kerk Vrijgemaakt (GKV).(4)
Evangelisatiecontact
Willow Creek heeft onlangs het boek "De passie achter het lijden van Jezus begrijpen" uitgegeven. "God kan deze film gebruiken om dwalende en zoekende mensen in hun hart en denken te raken. Wie vangt ze op?", vraagt men zich af. "Gaan u en uw kerk of gemeente deze grote uitdaging aan? Bereidt u zich voor op wat voor de deur staat?" (5) Zwartekousenkerk GKV heeft de handleiding "Zie de mens" uitgegeven, met tips voor het gebruik van de film bij evangelisatie. Volgens auteur Reinier Sonneveld zou de film mensen kunnen bereiken die al wat meer van het christendom af weten, maar die "een keuze over God uitstellen": "het lauwe kerklid of een evangelisatiecontact dat je al wat langer kent".(3) De film zou vooral geschikt zijn omdat het lijden van Jezus "rauw en ongecensureerd" wordt uitgebeeld. Sonneveld geeft aan hoe men anderen kan overhalen de film te gaan zien. Bijvoorbeeld door te zeggen: "Ik wil je meenemen naar een film die erg spannend en mooi is, maar bovendien gaat over mijn geloof. Ik hoop dat je het indrukwekkend vindt. En als je wilt, kunnen we er later over doorpraten." Men moet dan "tactisch doorvragen": "Wat gebeurde er met je tijdens de kruisiging? Wat doet het je als Jezus jouw redder is?" Toch zou volgens Sonneveld vanwege de "urenlange marteling" een waarschuwing op zijn plaats zijn. "Mensen kunnen dichtklappen en het christendom alleen met narigheid gaan associëren." (3) Dat zou niet geheel onterecht zijn.
Noten