De Fabel van de illegaal 67, najaar 2004
Auteurs: Gerrit de Wit en Judith Wolters
In Duitsland richt de extreem-rechtse beweging zich de laatste jaren meer en meer op thema's die in eerste instantie aan links lijken toe te behoren. (1) Nazi's demonstreren bijvoorbeeld voor Palestina, tegen de oorlog in Irak en voormalig Joegoslavië, tegen kernenergie en tegen "globalisering". Fascisten deinzen er zelfs niet voor terug om allerlei linkse symbolen en uitdossingen over te nemen. Wat drijft die fascisten en is deze trend ook in Nederland waarneembaar?
Op 1 mei 2004 was het weer zover. In het kader van de "Dag van de Duitse arbeid" trokken een paar duizend nazi's in Leipzig en Berlijn de straten op om te protesteren tegen "de globalisering", bezuinigingen en massawerkloosheid. De demonstratie in Leipzig was georganiseerd door de "freie Nationalisten" van Christian Worch. In een actiepamflet claimde Worch dat hij geïnspireerd is door de 'linkse' nazi Gregor Strasser. Die bouwde binnen Hitlers NSDAP aan een sterk 'anti-kapitalistisch' front en behoorde daarmee tot de 'linkervleugel' van die partij. Worch pleitte in het pamflet voor de afschaffing van de EU en de euro om zo meer "banen voor Duitse arbeiders" te genereren. In Berlijn werd gedemonstreerd voor de "Volksgemeenschap tegen globalisering". De actie werd georganiseerd door de nazistische Nationaldemokratische Partei Deutschlands (NPD), die pleit voor "nationaal verzet" tegen "globalisering" en zich keert tegen "de export van kapitaal en arbeidsplaatsen".
De NPD en de "freie Nationalisten" proberen heel opportunistisch de sociale ellende in Duitsland uit te buiten en meer zieltjes aan zich te binden. Het is niet verwonderlijk dat ze zich daarbij tegen "de globalisering" keren. Dat begrip is namelijk zo diffuus dat extreem-rechts er zijn eigen invulling aan kan geven. (2) Zo keert extreem-rechts zich tegen "internationaal kapitalisme", omdat dat een "eigen nationalistisch economisch beleid" zou bedreigen. Verder staat "internationaal kapitaal" voor hen veelal gelijk aan "joods kapitaal". Extreem-rechts is meestal voor een solidaristisch kapitalisme waarbij de verschillende sociale klassen nauw met elkaar samenwerken ten bate van "het volk".
Zwart blok
Op beide demonstraties liepen fascisten met Palestijnse sjaals en Che Guevara t-shirts en werden spandoeken meegedragen met daarop anti-kapitalistische en anti-imperialistische slogans. Ook werden leuzen gebruikt als "Fight the system - Fuck the law" en "Bestrijd fascisme - PDS verbieden". Daarbij werd schaamteloos het logo van Anti Fascistische Aktie (AFA) afgedrukt. De PDS is de voormalige communistische partij van Oost-Duitsland en bestaat in de ogen van de nazi's uit "linkse fascisten", vandaar. Onder de ongeveer 2.500 demonstranten in Berlijn bevonden zich zelfs een paar honderd in het zwart geklede en vermomde activisten die een "zwart blok" vormden. Het fenomeen van het zwarte blok is afkomstig uit de radicaal-linkse, autonome actiebeweging en is bedoeld om op demonstraties ook een radicaal en militant geluid te laten horen.
De oproep tot het vormen van zo'n blok kwam van nazi's van de organisatie "Kameradschaft Tor". Die hoopten daarmee de demonstratie strijdbaarder te maken en zo jonge mensen te enthousiasmeren voor het fascisme. Maar de opzet viel in duigen. Zo deden de meeste deelnemers aan het blok hun vermomming af toen de politie hen daarom vroeg. Zelfs toen enkele demonstranten uit het zwarte blok werden gearresteerd, verzetten de nazi's zich niet. Met uitzondering van het werpen van plastic flessen en wat getouwtrek bij een politie-afsluiting, gedroegen de activisten in dit blok zich niet wezenlijk anders dan de rest van de demonstratie. En dat is ook niet verwonderlijk aangezien eigenschappen als autonomie en individualisme, die toch essentieel zijn voor het hele idee van een zwart blok, volkomen indruisen tegen het uiterst hiërarchische nationaal-socialistische wereldbeeld.
Niet iedereen binnen extreem-rechts in Duitsland was te spreken over het zwarte blok. Worch zei bijvoorbeeld: "In Leipzig hebben we binnen onze demonstratie geen zwart blok nodig, want onze demonstratie is één blok." Andere critici vonden dat een nationaal-socialistische beweging altijd voor "het volk" moet opkomen en dat men niet via zo'n blok tegen datzelfde "volk" kan ageren. In de burgerlijke pers werd geconstateerd dat het nu moeilijker wordt om fascisten van andere jongeren te onderscheiden omdat ze niet meer alleen in bomberjacks en met kale hoofden rondlopen. Overigens was er vorig jaar bij een extreem-rechtse demonstratie in Berlijn ook al een rechts zwart blok opgedoken. Er liepen toen ongeveer 30 nazi's in het zwart gekleed en met rode vlaggen aan de kop. Op een van de spandoeken stond het AFA-logo. Daardoor meende de politie met een verkapte AFA-actie van doen te hebben en probeerde men het zwarte blok uit de demonstratie te werken.
Van Cuba tot Palestina
Duitse nazi's zijn de laatste jaren gepreoccupeerd met op het oog linkse thema's. Zo werden bijna 80 demonstraties gehouden tegen "globalisering" en kapitalisme, meer dan 40 demonstraties keerden zich tegen de oorlogen in Irak, Joegoslavië, Afghanistan en Palestina, (3) en twee demonstraties waren tegen nucleaire energie en voor het milieu. Daarbij maakt extreem-rechts vaak gebruik van allerlei linkse en anti-fascistische symbolen door ze uit hun politieke context te rukken en zodanig te vervormen dat men er zelf mee uit de voeten kan. Zo wordt de Palestijnse sjaal door extreem-rechts uitsluitend gezien als een symbool van "een onderdrukt volk" dat op een militante wijze tegen joden vecht. Een dergelijke reductie past prima in het wereldbeeld van de nazi's, die hun eigen identiteit immers op een soortgelijke manier construeren en zichzelf als vrijheidsstrijders van een onderdrukt "Duits volk" zien dat tegen een wereldwijd joods complot vecht. Zo werkt het ook met Che Guevara t-shirts. Sinds Che Guevara bijkans tot commercieel pop-symbool werd uitverkoren, is het politieke verhaal erachter vervlakt en beschouwen sommige nazi's hem simpelweg als een vrijheidsstrijder.
Tijdens extreem-rechtse demonstraties worden zo nu en dan ook liedjes van linkse bands gedraaid of gecoverd door nazi-bands. Dat kan ook vrij makkelijk wanneer de inhoud van een liedje op zich niet bijster links is. Dat overkwam bijvoorbeeld de linkse punkband Slime met hun plat anti-Amerikaanse lied "Yankees raus". Daar kon extreem-rechts ook wel mee uit de voeten. Toch loopt niet het gehele nazistische voetvolk warm voor het rondmarcheren met linkse symbolen. Dat is vaak nog wat onwennig. De organisator van een extreem-rechtse demonstratie in Gladenbach kwam daarom een dag tevoren naar een linkse infowinkel om nog even snel wat Palestijnse sjaals te kopen om uit te delen aan de demonstranten.
Verminkingen
Al jaren vormen rechtse skinheads niet meer de meerderheid bij demonstraties in Duitsland. De demonstranten komen tegenwoordig uit een mix van jongerenculturen. Door de grotere uiterlijke diversiteit worden ook weer makkelijker nieuwe aanhangers aangetrokken. Daardoor komt het steeds vaker voor dat tijdens politieke bijeenkomsten extreem-rechtsen proberen mee te praten zonder dat ze als zodanig nog herkend worden. Zeker tijdens burgerbijeenkomsten tegen de oorlog in Irak gebeurde dat vaak, vooral wanneer anti-Amerikaanse ressentimenten en een kort-door-de-bocht-kritiek op het kapitalisme de boventoon voerden. Daar konden fascisten makkelijk aanknopingspunten bij vinden. Maar dat heeft ook nadelen voor de nationaal-socialistische beweging. Doordat niet iedereen zich meer laat leiden door de rechtse skinhead-subcultuur, neemt de identificatie met de nazi-ideologie namelijk af. Terwijl vroeger vanuit de partijen en organisaties een nationaal-socialistisch wereldbeeld werd verkondigd, is er nu bij demonstranten vaak nog slechts sprake van een diffuse mix van racisme en een hang naar avontuur. Ook Worch klaagde na de demonstratie in Leipzig over de deelnemers: "Zolang grote verminkingen van lichaam en gezicht met behulp van primitieve stammenculturen zichtbaar aanwezig zijn, zal zich nooit een buitenstaander aansluiten". Hij doelde op de piercings en tatoeages die veel fascisten droegen.
NVU
Bij nazistische demonstraties in Nederland is nog geen zwart blok georganiseerd. De extreem-rechtse beweging maakt hier ook zelden gebruik van 'linkse' symbolen en slogans. Alleen bij demonstraties van de Nederlandse Volks Unie (NVU) worden zo nu en dan Palestijnse vlaggen en sjaals gezien. Dat gebeurde ook op de NVU-demonstratie "tegen de Amerikaanse oorlog in Irak" op 5 juni 2004. Een aantal Duitse demonstranten viel tevens op doordat ze zich meer als autonomen hadden uitgedost. De NVU keert zich overigens al heel lang tegen "het imperialistische Amerika" dat West-Europa sinds 1945 bezet zou houden. Amerika zou volgens de NVU geleid worden door een klein groepje joden.
Op 26 juni probeerde de fascistische splinterpartij Nationale Alliantie (NA) nog mee te liften op een links protest tegen de EU in Utrecht. De NA kon zich wel vinden in de oppervlakkige protestoproep en riep haar leden op om ook mee te demonstreren. De organisatie maakte daarop duidelijk dat de NA niet welkom was en dat men zich ook keert tegen racisme, het Europese vluchtelingenbeleid en nationale staten. Daardoor besloot de NA toch maar niet mee te lopen. Wel organiseerde men op dezelfde dag in dezelfde stad een eigen anti-EU demonstratie met zo'n 30 activisten. Nederlands extreem-rechts toonde zich overigens de laatste jaren al geïnteresseerd in "globalisering", dierenrechten, (4) Koerdistan, de strijd van "inheemse volkeren" (5) en de Baskische bevrijdingsstrijd. Rechts-extremisten van Voorpost liepen in april 2000 zelfs mee in een kleine demonstratie voor de vrijlating van de Baskische linkse activist Esteban Murillo. (6) Die zat vast in afwachting van zijn uitlevering aan Spanje waar hij gezocht werd wegens vermeende betrokkenheid bij de ETA. De deelname van het volksnationalistische Voorpost kan gezien worden als een provocatie, maar is ook te verklaren vanuit haar daadwerkelijke interesse in de Baskische strijd voor een eigen nationale staat.
Alert!
De overname van linkse symbolen door Duits extreem-rechts is niet nieuw. Zo maakten de nationaal-socialisten in het interbellum al vaak gebruik van 'linkse' slogans en symbolen en toonden nazi's 10 jaar geleden al hun solidariteit met "de Palestijnen". Tegenwoordig infiltreren Duitse nazi's in veel jeugdculturen, met als gevolg dat er bijvoorbeeld ook nazi-hiphop is ontstaan. Deze subculturen geven op hun beurt een nieuwe dynamiek aan de nazi-beweging. Dat vereist een offensieve anti-fascistische aanpak. Men zou zich niet meer alleen op zichtbare nazi's moeten richten, maar ook op de aanknopingspunten die bepaalde jongerenculturen überhaupt interessant maken voor extreem-rechts. Ook moeten anti-fascisten het stereotype beeld van de kaalkoppige fascisten bij de media corrigeren en zo een nieuwe alertheid stimuleren. Het gevaar bestaat immers dat het probleem van neo-nazi's anders aan zichtbaarheid verliest, aangezien weinigen hen nog als zodanig waarnemen. Tot slot zou links over haar eigen symbolen en stellingnamen na moeten denken, aangezien ook daar helaas genoeg aanknopingspunten voor een fascistisch vertoog te vinden zijn.
Noten