De Fabel van de illegaal 69, maart/april 2005
Auteur: Jelle van Buuren
Haags programma voor een EU-migratiebeleid
Begin november 2004 namen de Europese regeringsleiders “het Haagse programma” aan, een vijfjarenprogramma voor de Europese politie- en justitiesamenwerking. Daaronder valt ook het vluchtelingen- en immigratiebeleid. Zo’n programma is een politieke koersbepaling. Het bevat zelf geen nieuw beleid, maar geeft aan op welke terreinen er Europese wetten of maatregelen zullen komen.
Een van de zaken die gaan veranderen is de besluitvorming. Die zal sneller worden omdat er vanaf 2005 bij meerderheid besloten kan worden waar tot voor kort alle 25 ministers het eerst eens moesten zijn. Daardoor wordt de invloed van de nationale parlementen minder, want die konden immers - in theorie althans - hun minister nog opdragen zijn veto uit te spreken. Onder druk van de Duitse deelstaten blijft vetorecht wel bestaan op het gebied van de legale migratie. Zo willen ze voorkomen dat ze wellicht door de EU gedwongen zouden worden om hun scherpe arbeidsmigratiewetten aan te passen.
Daarnaast zal de rol van het Europese parlement iets versterkt worden en daarmee ook het belang van de politieke krachtsverhoudingen in dat parlement. Het had tot nu toe slechts een adviesrecht, waarbij de adviezen meestal beleefd door de ministers werden aangehoord om vervolgens in de prullenbak te worden gekieperd. Nu krijgt het parlement het recht om mee te beslissen en moeten de Europese commissie, de Europese raad en het Europees parlement het voortaan eerst eens worden over voorgestelde maatregelen.
Vluchtelingenbeleid
De komende 5 jaar zal de EU via harmonisering proberen te komen tot één Europees vluchtelingenbeleid. Tot nu toe kwam harmonisatie slechts neer op het vaststellen van minimumnormen en bleven de nationale stelsels sterk uiteenlopen. Nu is besloten dat er in 2010 een gemeenschappelijke asielprocedure moet zijn en een uniforme vluchtelingenstatus. Dan zal het niet meer uitmaken in welke lidstaat men asiel aanvraagt. De procedures, de opvang, de beoordeling en de vluchtelingenstatus behoren dan overal precies hetzelfde te zijn. Een Europees asielbureau gaat de nationale asieldiensten bijstaan om de procedures te stroomlijnen.
Volgens het Haagse programma zal het Europese vluchtelingenbeleid straks voldoen aan het vluchtelingenverdrag van Genève. Dat zegt niets, want er is geen rechter die mag oordelen of die claim wel klopt. Overigens voldoen veel Europese regels volgens de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR nu al niet aan het vluchtelingenverdrag. Hoe het Europees vluchtelingenbeleid er precies gaat uitzien is afhankelijk van de politieke krachtsverhoudingen. De huidige Europese minimumnormen geven weinig hoop, want daarbij is het begrip “minimum” wel heel erg letterlijk genomen en niets wijst erop dat het gezamenlijke vluchtelingenbeleid humaner zal zijn.
In Europese ogen moeten migratiestromen vooral beheerst worden. De EU wil kunnen selecteren: economisch nuttige migranten binnenhalen, zoals bijvoorbeeld hooggeschoolde kenniswerkers, en onnodige arbeidsmigranten weren. Migratie is volgens de EU het best te beheersen via verbeterde grenscontroles. Men mikt daartoe op het nieuwe Schengen Informatie Systeem (SIS), het nog op te zetten Visum Informatie Systeem (VIS) en een Europees Grensagentschap. Over een gezamenlijke Europese grenswacht zal na 2010 worden besloten. Verder willen de lidstaten de illegale economie terugdringen die illegale arbeidsmigranten aantrekt.
Externe dimensie
Veel aandacht besteedt het Haagse programma aan de “externe dimensie” van vluchten en migratie. Daarbij gaat het in eerste instantie om het verscherpen van grenscontroles, identiteitscontroles en bestrijding van “illegale immigratie” in herkomst- en transitlanden. Zo hoopt de EU vluchtelingen en migranten al ergens onderweg op te kunnen laten pakken door oplettende grensbeambten, geschoold door Europese deskundigen en voorzien van Europese hightech-apparatuur.
Verder wil de EU herkomst- en transitlanden helpen een asielstelsel op te zetten. Vervolgens kunnen die landen tot “veilig land” worden verklaard, waardoor vluchtelingen die de Europese grens toch nog weten te bereiken na een supersnelle toetsing teruggestuurd kunnen worden: gaat u dáár maar asiel aanvragen. Herkomst- en transitlanden die hieraan niet willen meewerken, kunnen voortaan fluiten naar allerlei ontwikkelings- en steunprogramma’s van de EU.
Deze maatregelen vormen opstapjes naar het gedroomde model van opvang in “de eigen regio”. Daarbij kunnen vluchtelingen überhaupt geen asiel meer aanvragen in de EU en moeten ze bescherming zoeken in “de eigen regio”. De EU trekt nu een paar honderd miljoen euro uit voor de “versterking van bescherming in de regio” om te voorkomen dat critici kunnen zeggen dat vluchtelingen gewoonweg gedumpt worden in desolate kampen. Zo maakt de EU de weg vrij om straks te kunnen zeggen: kijk, in die landen bestaan nu ook opvangmogelijkheden en een asielbureautje, dus vluchtelingen hoeven niet meer naar Europa te komen om toch bescherming te vinden. “De EU erkent dat in een zo vroeg mogelijke fase toegang moet worden verschaft tot bescherming en duurzame oplossingen”, heet dat in eurotaal. “Zo vroeg mogelijk” komt neer op zo ver weg mogelijk van Europa.
Hiaten
In het kader van de regionale opvang stopt Nederland overigens nu al geld in een programma in Somalië, Kenia, Ethiopië, Jemen en Djibouti om de “terugkeer” van Somalische vluchtelingen mogelijk te maken. Daarnaast verricht Nederland met Denemarken en Engeland onderzoek naar “de hiaten” in de bescherming van vluchtelingen in Benin, Burkina Faso, Kenia en Tanzania. Ook is Nederland betrokken bij projecten die zich richten op “de ontwikkeling en versterking van asielsystemen” in Algerije, Libië, Marokko, Mauritanië en Tunesië.
Interessant is verder nog dat Nederland betrokken is bij de ontwikkeling en verbetering van het UNHCR-vluchtelingenregistratiesysteem Profile, dat werkt met biometrische kenmerken van vluchtelingen. De registratie van vluchtelingen zou handig zijn bij de distributie van voedsel en medicatie. Maar daar zal het niet bij blijven. ”De biometrische registratie zal op den duur ook de stap naar duurzame oplossingen voor de vluchtelingen makkelijker en beter beheersbaar maken”, schrijft men, waarschijnlijk doelend op vergaande migratiebeheersingsplannen.