De Fabel van de illegaal 69, maart/april 2005

Auteur: Gerrit de Wit

Verzet tegen de identificatiewet

Per 1 januari 2005 is de Wet op de uitgebreide identificatieplicht van kracht. Zelfs moeders die aangehouden worden voor het rijden zonder veiligheidsgordel, worden met kind en al gevangen gezet wanneer ze zich niet kunnen identificeren. Het protest tegen de wet groeit dan ook gestaag. Veel actievoerders hebben schijt aan de wet en weigeren zich te legitimeren. Proefprocessen liggen in het verschiet.

Iedereen van 14 jaar en ouder moet zich op verzoek van de politie kunnen identificeren met een paspoort, identiteitskaart, rijbewijs of een vreemdelingenkaart. De politie mag niet altijd om een identificatiebewijs vragen. Er moet een reden voor zijn, zoals het vermoeden van een misdrijf. De politie kan ook van de bevoegdheid gebruik maken als er bijvoorbeeld ‘s nachts een auto rondrijdt op een verlaten industrieterrein, als in een groep bekende dealers een onbekende opduikt of als “hangjongeren” overlast veroorzaken. Ook omstanders van een brand en getuigen van misdrijven kunnen door de politie om een identificatiebewijs worden gevraagd. Verder kan de politie ingrijpen wanneer er bij manifestaties, demonstraties, voetbalwedstrijden en in uitgaansgebieden rellen uitbreken of dreigen uit te breken. Wanneer tijdens een legale demonstratie geen sprake is van rellen en er dus geen openbare orde-probleem is, heeft de politie geen enkele bevoegdheid om de demonstranten naar hun papieren te vragen. Ook bij het preventief fouilleren is een identiteitscontrole niet toegestaan wanneer er geen wapens of drugs gevonden worden.

Officieel behelst de nieuwe wet alleen een toonplicht, en geen draagplicht van een legitimatiebewijs. Maar wanneer men geen papieren bij zich draagt, kan men die ook niet tonen en is men dus in overtreding. Naast de politie hebben ook de marechaussee, de Arbeidsinspectie en “toezichthouders” als de parkeerpolitie nu de wettelijke bevoegdheid om naar papieren te vragen.

Boete

Wie zich niet kan legitimeren of gewoonweg weigert mee te werken, moet een standaardboete van 50 euro betalen. Jongeren van 14 en 15 jaar moeten 25 euro betalen. De maximale boete bedraagt 2.250 euro. Wie geen papieren bij zich heeft, en ook nog eens een valse naam en adres opgeeft, wordt vervolgd voor beide strafbare feiten. Mensen die geen legitimatiebewijs op zak hebben, kunnen meegenomen worden naar het politiebureau. Daar kunnen verdachten die hun naam niet geven voor maximaal 12 uur vastgehouden worden. Dat was eigenlijk altijd al het geval. De tijd tussen 12 uur ’s nachts en 9 uur ‘s ochtends telt daarbij niet mee. In die 12 uur neemt de politie vingerafdrukken en foto’s van de verdachte en probeert men de identiteit te achterhalen. Een verdachte die geen legitimatiebewijs bij zich heeft, maar die wel op het politiebureau laat langsbrengen, heeft kans de boete te ontlopen. Wanneer de politie de identiteit van de verdachte niet weet te achterhalen en er sprake is van een licht vergrijp, wordt hij of zij vrijgelaten met eventueel een dagvaarding op vingerafdruk. De politie is overigens verplicht om in een proces-verbaal te vermelden in welk kader inzage in het identiteitsbewijs is gevorderd. Daarbij mag men zich niet beperken tot een algemene verwijzing naar bijvoorbeeld de handhaving van de openbare orde. In januari 2005 werden overigens al 3.300 mensen beboet voor het overtreden van de legitimatieplicht.

Ausweis

Op de nieuwe wet is veel kritiek geleverd. Het ligt namelijk voor de hand dat de politie vooral zwarten gaat controleren en zich dus schuldig zal maken aan racisme. Zeker illegalen moeten de identificatieplicht vrezen. Critici raden hen aan om een vals identificatiebewijs aan te schaffen, om risicovolle situaties te mijden of om anoniem te blijven bij aanhouding. Het is bij een aanhouding verstandig om geen enkel papier op zak te hebben waaruit de identiteit kan blijken. Met een beetje geluk staat men dan na 12 uur weer buiten. Voor sommige ouderen roept de identificatieplicht traumatische herinneringen op aan de Tweede Wereldoorlog toen de nazi’s hen sommeerden hun Ausweis te tonen. In België, Duitsland, Spanje en Frankrijk bestaat de algemene identificatieplicht al langer, maar geen enkel land dwingt kinderen vanaf 14 jaar om met papieren op zak te lopen.

De Londense mensenrechtenorganisatie Privacy International stuurde in 2004 een kritische brief aan minister van Justitie Donner en de Eerste en Tweede Kamer. Daarin schreef voorman Simon Davies dat het wetsvoorstel schandalig is en “in strijd met artikel 8 van de Europese Verdrag van de Rechten van de Mens” (EVRM). Dat gaat over het recht op privacy. Daarnaast schendt de wet ook het VN-Kinderrechtenverdrag. Verder verwijst Davies het argument dat de identificatieplicht in het buitenland tot meer veiligheid zou hebben geleid, naar het rijk der fabelen. “Integendeel”, schrijft Davies, “er komen juist extra problemen bij. Denk aan meer discriminatie, meer administratieve last en een toename van het stelen en vervalsen van identiteitspapieren.”

Vrijheid van demonstratie

De politie gebruikt de nieuwe bevoegdheden ook om de vrijheid van demonstratie en meningsuiting te beknotten, iets waar de tegenstanders al voor waarschuwden. Zo deelde op 1 januari 2005 een actievoerder van Keer ’t Tij-Nijmegen tijdens een festiviteit ter ere van het 2000-jarig bestaan van de stad pamfletten uit tegen het kabinetsbeleid. Hij wilde ook een spandoek ontrollen. De politie sommeerde hem om dat laatste niet te doen en om verderop te gaan staan. De actievoerder rolde zijn spandoek daarop niet uit, maar werd toch gevraagd om zichzelf te legitimeren. Toen hij dat weigerde werd hij gearresteerd. Na enige uren werd hij weer vrijgelaten. De Officier van Justitie erkende dat de politie geen geldige reden had om hem te arresteren, omdat hij geen bedreiging voor de openbare orde vormde.

Op 5 januari demonstreerde de actiegroep Respect voor Dieren bij Sankyo in Zwanenburg. Dat bedrijf is een zakenrelatie van het Britse proefdierlaboratorium Huntingdon Life Sciences, waartegen in Engeland al geruime tijd actie wordt gevoerd. Na het protest vroeg de politie een aantal actievoerders om hun fietslicht aan te zetten. Aangezien niet iedereen daarover beschikte, besloot men om maar met de hele groep te gaan lopen. Toen vroeg de politie alsnog iedereen om een identificatiebewijs. Acht actievoerders weigerden zich te identificeren en werden gearresteerd. Twee van hen gaven na enige tijd alsnog hun naam en werden met een boete vrijgelaten. Ze zullen de zaak voor de rechter laten komen. De anderen werden de volgende dag zonder een boete vrijgelaten.

Op 9 januari werd in Amsterdam een aantal panden gekraakt. Kraken is legaal en de activisten verstoorden de openbare orde niet. Toch vroeg de politie de krakers van een van de panden om identificatiebewijzen. Die hadden vooraf gezamenlijk besloten om geen gehoor te geven aan zo’n oproep en ze trokken zich terug in het pand. Uiteindelijk droop de politie af zonder legitimatie gezien te hebben, maar ook zonder leegstand te constateren. Bij een andere kraakactie op die dag deed de politie ook al moeilijk over identificatiebewijzen, maar dankzij de halsstarrige weigering van de krakers, liet de politie het er maar bij. Bij een tweetal eerdere kraakacties op 2 januari in Amsterdam deed de politie overigens niet moeilijk en vroeg men niet om legitimatiebewijzen. Andere kraakgroepen in het land hebben ook al laten weten dat men collectief geen identificatiebewijs meeneemt naar kraakacties.

In Den Haag kregen drie activisten een prent van oom agent, omdat ze zich niet konden en wilden identificeren. De drie posteerden zich op 20 januari met kleine spandoeken bij de Amerikaanse ambassade uit protest tegen de inauguratie van president Bush. Hoewel de openbare orde op geen enkele wijze verstoord werd, vroeg de politie toch om papieren en arresteerde hen. Na twee uur werden ze met een boete vrijgelaten. De activisten hebben aangekondigd die niet te betalen en het tot een proefproces te laten komen.

Proefprocessen

Ook de actiegroep Gelijk oversteken! (1) verzet zich tegen de identificatiewet. Onder het motto “gelijk oversteken” roept men iedereen op om bij identiteitscontroles eerst de betreffende agent om zijn papieren te vragen. Een geüniformeerde agent moet zich namelijk volgens artikel 2 van de Ambtsinstructie op verzoek legitimeren, een agent in burger zelfs ongevraagd. Zo ondervindt “de diender zelf hoe vervelend het is zijn of haar naam te moeten geven aan een onbekende” en kan tegen de agent een klacht worden ingediend op het politiebureau wanneer de controle zou zijn ingegeven door racistische, politieke of anderszins onwettige motieven. Beter is het om helemaal geen papieren mee te nemen en toch te vragen om de papieren van de agent. Ook wanneer men ervoor kiest om anoniem te blijven, is de agent namelijk verplicht om zijn papieren te tonen. Gelijk oversteken! roept iedereen op om ingediende klachten naar hen toe te sturen.

De tegenstanders van de nieuwe wet zijn merendeels afkomstig uit linkse, links-liberale en mensenrechtenhoek. Ze hebben de wet niet tegen weten te houden. Dat is niet verwonderlijk gezien het huidige reactionaire klimaat. Toch is er nog een wereld te winnen. Slachtoffers van onwettig politie-optreden moeten hun zaak aan de rechter voorleggen om te laten nagaan wat de politie fout deed, en zo jurisprudentie te creëren die grenzen stelt aan de politiebevoegdheden. Dit jaar zal zeker een aantal proefprocessen volgen. In de tussentijd, maar ook daarna, blijft het van belang dat zoveel mogelijk actievoerders geen papieren bij zich dragen en geen medewerking aan de politie verlenen. Organisatoren van demonstraties zouden daar actief toe moeten oproepen en eventuele juridische stappen moeten begeleiden. Samen staat men immers sterker.

Terug