De Fabel van de illegaal 70, mei/juni 2005
Auteur: Jan Tas
Vluchtelingen klem tussen Verdonk en Congolese veiligheidsdienst
Afgewezen vluchtelingen moeten van de overheid weg, koste wat kost. Om van de Congolese vluchtelingen af te komen is minister Verdonk bereid om te liegen en zelfs om hen uit te leveren aan de Congolese veiligheidsdienst.
Om afgewezen Congolese vluchtelingen “efficiënter” naar Congo te kunnen deporteren heeft Verdonk in oktober 2004 geheime afspraken gemaakt met de regering van dat land. Zelfs de Tweede Kamer mocht de specifieke voorwaarden niet weten waaronder Congo afgewezen vluchtelingen wilde toelaten. Een maand later besloot de rechter dat de IND die afspraken toch openbaar moest maken. Verdonk bleek beloofd te hebben om steeds het “rapport van verhoor” bij te voegen wanneer men bij de Congolese autoriteiten aanvragen zou indienen voor reisdocumenten voor de afgewezen vluchtelingen. Zo’n rapport bevat het verhaal dat de vluchteling aan de IND verteld heeft bij aankomst in Nederland. Vaak heeft hij daarbij namen genoemd van anderen die in Congo gebleven zijn. Wanneer die namen in handen vallen van de Congolese politie, kan dat levens kosten. De IND heeft vluchtelingen altijd wijs gemaakt dat de inhoud van de verhoren vertrouwelijk zou blijven.
Misverstand
Op 10 februari 2005 besteedde het tv-programma Netwerk aandacht aan het op die manier doorsluizen van informatie aan de Congolese autoriteiten. Daarop ontstond enige commotie. De IND reageerde snel met een persbericht waarin men alles ontkende. In de Tweede Kamer werden vragen gesteld. Deportaties zijn prima, was de teneur van de vragen, maar niet op deze manier. Er werd zelfs een spoeddebat ingelast. Maar Verdonk ging daarbij nergens op in en walste over de critici heen. Ze wist te vertellen dat Congo een veilig land is en dat er zeker geen gevoelige informatie overhandigd wordt. Het zou allemaal op een misverstand berusten. Men zou de afspraken met de Congolese regering helemaal verkeerd geïnterpreteerd hebben. Het “rapport van verhoor” zou namelijk niet naar de Congolese autoriteiten gaan, beweerde ze, maar zou door de vreemdelingenpolitie en de marechaussee aan de IND gegeven worden. Een volkomen idiote leugen. Die rapporten worden immers door de IND zelf opgesteld op basis van door henzelf afgenomen verhoren. Volgens de minister krijgt de IND dus van de politie en de marechaussee rapporten uit het eigen IND-archief aangeboden!
Toen tijdens het spoeddebat aan Verdonk gevraagd werd waarom er eigenlijk met Congo en twee andere niet nader genoemde landen een afspraak is om het “rapport van verhoor” af te geven, en met andere landen weer niet, antwoordde de minister doodleuk dat daar misschien helemaal “geen rationele verklaring” voor is. Overigens bleek dat - ondanks de smoes van de foute interpretatie - het ministerie de passage over het overhandigen van dat rapport al in januari 2005 verwijderd had uit de tekst van de afspraken met Congo.
Ontvangstcomité
Verdonk vindt het geen probleem om vluchtelingen te deporteren naar een land dat totaal in puin ligt door een jarenlange oorlog, waarbij legers betrokken zijn van allerlei landen uit de regio en uit Europa. Daarnaast wordt de oppositie onderdrukt door het regime van president Kabila en worden er steeds mensen opgepakt en gemarteld.
Mensenrechten- en vluchtelingenorganisaties hebben aangekaart dat veel gedeporteerde vluchtelingen op het vliegveld van Kinshasa direct in handen vallen van de Congolese immigratie- en veiligheidsdienst Direction Générale Migration (DGM). De vluchtelingen vallen daar extra op en worden vaak verdacht van contacten met de oppositie of de rebellen. Het geld dat ze eventueel bij zich hebben wordt afgepakt, ze worden verhoord en hun dossier wordt nagekeken. Wanneer daar niets belastends in staat, mogen ze zich vrijkopen voor minimaal 250 dollar. Wie geen familie of vrienden heeft met veel geld, blijft gevangen. Van een vluchteling is bekend dat hij 45 dagen gevangen heeft gezeten bij de DGM.
Maar volgens Verdonk worden de vluchtelingen helemaal niet aan hun lot overgelaten. Er zou namelijk in Kinshasa altijd een ontvangstcomité klaar staan met medewerkers van de IND, de marechaussee en de ambassade. Alsof het vluchtelingen een veilig gevoel zou kunnen geven om medewerkers te ontmoeten van dezelfde organisaties die hen in Nederland het vliegtuig in geramd hebben. Medewerkers die toch niet kunnen voorkomen dat DGM-agenten de vluchtelingen oppakken, als ze dat al zouden willen. Overigens hebben mensen ter plekke vastgesteld dat het ontvangstcomité in de praktijk niet eens bestaat.
De deportaties van afgewezen vluchtelingen roepen in Congo veel woede op. In september 2004 werd er zelfs een deportatiecharter geweigerd. IND-directeur Peter Veld probeerde de gemoederen tot bedaren te brengen door op diverse Congolese tv-zenders te verklaren dat Nederland “een positieve immigratiepolitiek” heeft en maar liefst 4.300 Congolezen opvangt. Zijn boodschap werd heel uiteenlopend opgevat. Zo ging een Congolees persbureau er vanuit dat Nederland 4.300 Congolezen gaat opvangen, maar dat er ook 300 terug moesten.
Veiligheidsdienst
Verdonk beweert dat afgewezen vluchtelingen van de DGM geen gevaar te duchten hebben omdat het gewoon een immigratiedienst zou zijn. Een snelle blik op de taakomschrijving van de dienst maakt echter al duidelijk dat de DGM daarnaast ook een veiligheidsdienst is die doet aan opsporing, contraspionage, en het verzamelen van inlichtingen. De dienst staat onder direct bevel van de president, heeft veel macht en kan andere politiediensten aansturen. DGM-agenten staan verder vrijwel boven de wet en kunnen bijvoorbeeld niet zomaar vervolgd worden voor hun daden. Net als in andere dictaturen heerst er voor hen straffeloosheid.
Verdonk wil echter uitgaan van de ambtsberichten van het ministerie van Buitenlandse Zaken en die beweren dat het bij de DGM uitsluitend om een immigratiedienst gaat. Bij het ministerie was men opvallend genoeg tot voor kort nog van mening dat de DGM ook een veiligheidsdienst is. De VS en Engeland doen minder moeilijk en beschrijven de DGM nog gewoon als een veiligheidsdienst.
Het Congolees Nationaal Forum voor Mensenrechten heeft geprobeerd om Verdonk op andere gedachten te brengen, onder meer via een petitie. “Wij brengen overigens onder de aandacht van de Nederlandse regering dat de dienst DGM wel degelijk een veiligheidsdienst is, in weerwil van de beweringen van minister Verdonk”, schrijft men daarin. Onder de 55 ondertekenaars van die petitie bevinden zich nota bene ook DGM-chefs. Overigens komen DGM-medewerkers op uitnodiging van Verdonk naar Nederland om afgewezen vluchtelingen te ondervragen, zodat hun nationaliteit vastgesteld kan worden. Terwijl vluchtelingen die verdacht worden van oorlogsmisdaden uit de procedure gegooid worden, zijn medewerkers van de Congolese dictatuur hier dus gewoon welkom.
Deportaties
Toch lijken Verdonks deportatieplannen niet erg soepel te verlopen. Het informatie- en documentatiecentrum Docu Congo berichtte in januari 2005 al dat er sinds oktober 2004 in Congo geen uit Nederland gedeporteerde Congolezen meer worden toegelaten. Op 28 oktober kregen escorterende marechaussees bij een deportatie te horen van de DGM dat “Nederland niet meer moet proberen Congolezen uit te zetten naar Kinshasa en dat de escorts onmiddellijk met deze meneer dienen terug te keren en het niet moeten wagen ooit terug te komen”. Volgens Verdonk was het probleem slechts dat die uitzetting niet op tijd was aangemeld, en gaan de deportaties toch gewoon door. Een bron van Docu Congo bij de DGM heeft echter verteld dat er op het DGM-kantoor op de luchthaven al maanden een briefje hangt waarop staat dat er geen gedeporteerden uit Nederland meer mogen worden toegelaten. In januari haalde een Nederlandse rechter ook een “gemachtigde van de minister” van Justitie aan die eveneens verklaarde dat de uitzettingen naar Congo stil liggen.
In het spoeddebat van februari claimde Verdonk toch weer dat de deportaties gewoon doorgingen. Alleen zouden EU-documenten niet meer geaccepteerd worden en zou het aanvragen van een laissez-passer twee maanden duren. Bij dat debat kwam ook een verrassende brief van de DGM-directeur aan de Nederlandse ambassadeur aan de orde. Daarin staat dat er helemaal geen overeenkomst is afgesloten tussen Nederland en Congo. Er zou wel over onderhandeld zijn, maar zonder overeenstemming te bereiken. Verdonk blijkt het dus al maanden te hebben over een overeenkomst die niet eens bestaat. Zoals te verwachten beweerde de minister niets van de brief af te weten, en ze herhaalde opnieuw dat het deporteren nog gewoon doorgaat.
De Britse collega’s van de IND schijnen ondertussen minder problemen te hebben bij het deporteren naar Congo. Volgens de DGM-bron en zijn collega’s wordt alleen Nederland tegengewerkt omdat men de Congolese vluchtelingen “zo slecht behandelt bij uitzetting”. Kennelijk is de Nederlandse hardheid zelfs voor deze medewerkers van de dictatuur nog te gortig.
Dit artikel is gebaseerd op informatie van de Docu Congo-website.