De Fabel van de illegaal 71/72, zomer 2005
Auteur: Harry Westerink
Populaire psychogoeroe rechtvaardigt shoah en incest
Tijdens zijn 'therapieën' dwingt de Duitse psychogoeroe Bert Hellinger incest- en nazi-slachtoffers het hoofd te buigen voor hun onderdrukkers. Iedereen zou namelijk zijn plaats moeten weten. Hellingers esoterische ideeëngoed wint wereldwijd aan populariteit. Ook in Nederland dwingen Hellinger-therapeuten hun cliënten om zich zo neer te leggen bij onrechtvaardige machtsverhoudingen.
Hellinger doet vooral aan groepstherapie. Tijdens zijn beruchte "familie-opstellingen" moeten cliënten in een kring andere cliënten aanwijzen die hun familieleden moeten spelen. Hellinger plaatst hen vervolgens letterlijk in posities ten opzichte van elkaar die kenmerkend zouden zijn voor de onderlinge relaties binnen de familie. De cliënt zelf blijft in eerste instantie een zwijgende figurant, want ook zijn rol wordt door een plaatsvervanger gespeeld. Tijdens zulke toneelstukjes zou volgens Hellinger altijd "een wonder" gebeuren. Door een bovenzintuiglijk "wetend" of "energetisch veld" dat boven hen in de lucht zou hangen, zouden de spelers namelijk de werkelijke gevoelens en verborgen motieven naar boven brengen van de familieleden die ze spelen.
De Hellinger-therapeuten gedragen zich als regisseurs die geen tegenspraak dulden en de amateur-acteurs moeten hun aanwijzingen strikt opvolgen. De therapeuten wijzigen de opstellingen van de cliënten, vragen hen wat ze voelen of waarnemen, en brengen in de loop van het rollenspel de echte cliënt in. Die moet echter ook een rol spelen en mag niet zichzelf zijn. De therapeut schrijft de cliënten nauwkeurig voor wat te doen en wat te zeggen. "Kijk hem aan!", roept de therapeut dan bijvoorbeeld tegen een incest-slachtoffer. "Buig je diep!" en "Zeg: "Ik deed het uit liefde voor papa"". De cliënten worden daardoor vaak zeer emotioneel en krijgen dan volgens Hellinger een diep inzicht in de "verborgen" familiegeschiedenis. Door de familie zo symbolisch te herordenen zou "loutering" plaatsvinden en zou "het systeem" weer op orde gebracht worden.
Incest
De 79-jarige voormalige priester Hellinger heeft 15 jaar lang als missionaris bij de Zoeloes in de apartheidsstaat Zuid-Afrika gewerkt. In 1968 keerde hij terug naar Duitsland en in 1971 trad hij uit de katholieke Orde van Mariannhill-missionarissen, waar hij al sinds 1953 bij zat. Hij werd therapeut en zette zijn reactionaire religieuze achtergrond om in een al even reactionaire spirituele heilsleer.
Volgens Hellinger ligt aan families en andere menselijke relaties altijd "een systeem" ten grondslag, een tijdloze en onveranderlijke "grondordening". In Hellingers oerorde zijn mensen altijd in de eerste plaats leden van stamverbanden waarin de oudste of sterkste mannen het voor het zeggen hebben. De Verlichting en de Franse Revolutie, en het liberalisme, socialisme en feminisme zouden daar geen werkelijke invloed op gehad hebben. De familieleden zouden door spirituele banden van generatie op generatie met elkaar verbonden zijn. Dat zou hun handelen grotendeels bepalen. Wie "de ordening" echter niet in acht neemt, zou "verstrikkingen" veroorzaken die zouden leiden tot problemen en ziekten bij volgende generaties. Cliënten zouden die "verstrikkingen" kunnen kwijtraken en dus genezen door de "verborgen" samenhangen in hun familie naar boven te brengen. Volgens Hellinger zijn mensen dus volkomen machteloos onderworpen aan een "ordening" waarop ze geen enkele invloed kunnen uitoefenen en waar ze niet vanaf mogen wijken. Zoals een boom groeit volgens een bepaald ordeningsprincipe, zo zou ook de mens zich op een voorgeschreven en voorbestemde wijze moeten ontwikkelen.
Hellingers "grondordening" heeft een extreem hiërarchisch en verwoestend patriarchaal karakter. Hij plaatst de man boven de vrouw, de ouders boven de kinderen, de eerstgeborene boven de latergeborene, de werkgever boven de werknemer, en een land boven zijn inwoners. Vaders zouden zelfs recht hebben op seks met hun dochters. Incest zou namelijk in plaats van seksuele kindermishandeling "een poging tot liefde" zijn, "een poging om het evenwicht in een gezin te herstellen". Hellinger: "Vaak komt het tot incest, omdat de moeder zich onttrekt aan de vader. Dan treedt de dochter in haar plaats om het systeem te redden." Door de plaats van haar moeder in te nemen en seks met haar vader te hebben, zou de dochter het familiesysteem helpen overleven. Tijdens familie-opstellingen laat Hellinger incestslachtoffers daarom knielen en buigen voor hun ouders, het hoofd op de vloer leggen en zeggen: "Papa, ik heb het gedaan voor mama", of: "Papa, ik geef jou de eer" en: "Mama, ik stem erin toe dit voor jou te doen". Zo maakt hij de daders van seksuele kindermishandeling tot slachtoffers van een gebrek aan seks, en schuift hij de verantwoordelijkheid voor het misbruik in de schoenen van de moeders en de dochters zelf.
Onmens
Hellinger kiest altijd partij voor machthebbers en daders, zelfs voor de nazi's in de Tweede Wereldoorlog. Zo moeten slachtoffers van de concentratiekampen zich in opdracht van Hellinger-therapeuten verzoenen met hun beulen, en bijvoorbeeld eerbied tonen voor andere cliënten die de rol spelen van massamoordenaars als Mengele of Eichmann. In Duitsland groeit het protest tegen Hellinger omdat hij zijn nazi-sympathieën steeds minder verhult. Onlangs verscheen zijn nieuwe boek "Gottesgedanken", met op de cover het SS-symbool van de zwarte zon, de zonsverduistering die de nieuwe tijd van het fascisme zou aankondigen. In zijn boek richt Hellinger zich rechtstreeks tot Adolf Hitler. "Velen noemen je een onmens, alsof er ooit iemand is geweest die men zo noemen mag. Wanneer ik jou waardeer, dan waardeer ik ook mijzelf. Wanneer ik jou verafschuw, dan verafschuw ik ook mezelf. Mag ik je dan liefhebben? Moet ik je misschien liefhebben omdat ik anders ook mezelf niet liefhebben kan?" Hellinger pleit het nazi-regime van alle schuld vrij. Want ook de fascistische vernietigingspolitiek zou in het grote geheel van "de ordening" zinvol zijn geweest. "We zouden in Europa niet zo ver zijn als dat allemaal niet was gebeurd." Hitlers misdaden zouden zijn voorbestemd geweest door een hogere macht en daardoor zou hij er geen schuld aan hebben.
Voor Hellinger is het "zonneklaar" dat de Duitse soldaten in de Tweede Wereldoorlog "helden" waren. "Wat zij in de oorlog aan heldenmoed bewezen, met hun laatste inzet in vaak hopeloze situaties, is onovertroffen. Het demoniseren van dit alles maakt onze generatie zwakker, terwijl van hen een heel bijzondere energie uitgaat." Van anti-fascistische verzetsstrijders moet hij niets hebben, want die hadden volgens hem moeten weten dat ze niets konden ondernemen tegen de nazi's. "Wat is het resultaat van dat verzet geweest? Nul komma nul, wat zeggen wil dat die verzetsstrijders niet op één lijn zaten. Mensen die dachten dat ze aan de geschiedenis een andere draai konden geven. Dat kan gewoon niet." Anti-fascisten zouden voornamelijk uit zelfbedrog en zelfvoldaanheid handelen. "Verontwaardiging over daders heeft te maken met het feit dat men zich wil identificeren met het vermeende lot van slachtoffers om zich dan beter en verhevener te voelen, zonder een eigen lijdensweg te ervaren en zonder de eigen persoonlijkheid en het eigen falen onder ogen te willen zien. En daarop wordt woedend gereageerd, omdat men denkt meer rechten te hebben dan anderen en zich superieur voelt." In plaats van verzet te plegen moet men "helemaal niets doen en afwachten tot de daders zijn overleden, want dan zijn ze verenigd met hun slachtoffers. Dan is er vrede voor beide partijen." Ook antisemitisme is Hellinger niet vreemd. Hij beweert dat "de joden" met hun houding tegenover de Palestijnen "de energie" hebben overgenomen van de nazi's die hen vroeger vervolgden. Volgens Hellinger zullen "de joden" pas vrede hebben met hun Arabische buurlanden en met zichzelf als ook "de laatste jood" een dodengebed voor Hitler heeft uitgesproken.
Bedrijven
In Nederland werken zo'n 150 Hellinger-therapeuten en in Duitsland meer dan 2.000. De populariteit van Hellingers therapie groeit inmiddels ook in landen als Venezuela, China en Japan. Wereldwijd zijn er van zijn boeken en video's al meer dan een half miljoen exemplaren verkocht. Ook in het bedrijfsleven wordt de therapie volop toegepast, aan de hand van "organisatie-opstellingen" en tot groot plezier van menig manager. Zo krijgen arbeiders autoriteit door de strot geduwd en leren ze zich dienstbaar op te stellen in de hiërarchische structuren van het kapitalisme. Hellinger-therapeuten bevelen de therapie dan ook warm aan "voor mensen die de touwtjes steviger in handen willen nemen".
Dit artikel is deels gebaseerd op: "Der Wille zum Schicksal", Colin Goldner, 2003, en: ""Niemand kann seinem Schicksal entgehen"", Studentischer Sprecherrat der Universität München, 2004.