De Fabel van de illegaal 71/72, zomer 2005

Auteur: Ellen de Waard

Precaire arbeidsters op onderzoek uit

Een steeds groter deel van de banen is tegenwoordig precair. Die precariteit kan iedereen treffen, van illegale arbeidsmigranten tot hoogopgeleide yuppen. Allemaal moeten ze genoegen nemen met een onzeker en kwetsbaar bestaan. De vrouwen van "Precarias a la deriva" uit Spanje doen onderzoek naar de precariteit en binden er de strijd mee aan.

Het sociaal-democratische ideaal van een goed betaalde en beschermde baan voor iedereen wordt steeds minder reëel. Precaire arbeid breidt zich als een olievlek uit en vervangt steeds meer traditionele arbeidsplaatsen. De vakbeweging richt zich van oudsher vooral op het afsluiten van goede cao's en de opbouw van arbeidsrechten, en steekt weinig energie in sectoren als seizoenswerk en thuiswerk waarin vooral vrouwen en migranten actief zijn. Precariteit wordt niet tot politieke prioriteit gemaakt.

Waardering

Precariteit is een relatief nieuw containerbegrip voor werk- en leefomstandigheden die gekenmerkt worden door onzekerheid en gebrek aan continuïteit en stabiliteit. Het gaat vaak om ongereguleerd parttime en flexibel werk, zonder opbouw van pensioen- en uitkeringsrechten, slecht betaald en zonder garantie dat men na het afronden van een klus opnieuw werk krijgt aangeboden. Precariteit komt vaak voor in de dienstverlening en in de communicatieve en reproductieve sfeer, zoals in de horeca, het huishouden, de zorg, het sekswerk en in relatief nieuwe sectoren als het telewerken en de datacommunicatie. Over het algemeen wordt het precaire werk als het ware onzichtbaar op de achtergrond gedaan, in dienst van managers, beter betaalde werknemers en rijkere huisbewoners die voor zulk werk te belangrijk worden geacht. Die vinden het vanzelfsprekend dat het vaak ondankbare precaire werk door anderen gedaan wordt, en het wordt dan ook nauwelijks gewaardeerd. Het werk wordt voornamelijk verricht door laag- en ongeschoolde vrouwen en migranten die genoegen moeten nemen met alles wat ze kunnen krijgen. Inmiddels treft de precariteit ook steeds meer "autochtonen" en hogeropgeleiden.

Euro-Mayday 2005. In Amsterdam werden discussies afgewisseld met acties tegen Albert Heyn, met zijn precaire personeelsbeleid....

In diverse Europese landen zijn groepen actief rond precariteit. Men is op zoek naar de gemeenschappelijkheden in het precaire bestaan, die er ondanks de vele verschillende leef- en arbeidssituaties toch blijken te zijn, om daar vervolgens strijdperspectieven aan te verbinden. Men wil af van de angst om de toch al waardeloze baantjes kwijt te raken, af van de uitbuiting, af van de individuele oplossingen. Sinds enkele jaren wordt er op 1 mei gezamenlijk geprotesteerd in het kader van Euro-Mayday. Ook in Amsterdam werd op 1 mei 2005 actie gevoerd en gediscussieerd over strijdperspectieven.

Onderzoek

Een van die groepen is het Spaanse "Precarias a la deriva", vrij vertaald: precaire werkneemsters op drift.(1) De groep is begonnen tijdens de algemene staking die in 2002 door de Spaanse vakbonden werd uitgeroepen. Een aantal precaire arbeidsters ergerde zich aan het gebrek aan aandacht voor de precaire arbeid en de slechte positie van vrouwen en migranten daarbij. De vrouwen demonstreerden niet mee, maar gingen op onderzoek uit. Ze interviewden arbeiders over hun werk en de impact daarvan op hun levens.

Ze ontdekten dat veel vrouwen, ook de hogeropgeleide, vaak met allerlei illusies over leuk en zinvol werk de arbeidsmarkt hadden betreden, maar al snel van een koude kermis waren thuisgekomen. Ze moesten allerlei consessies doen om überhaupt aan het werk te komen. Omdat ze het geld nu eenmaal nodig hadden, moesten ze werk aannemen waar ze moreel niet achter konden staan of dat ze moesten uitvoeren onder onverantwoorde omstandigheden. Veel migranten die naar Europa waren gekomen in de hoop op een menswaardig bestaan, bleken eveneens in de marges van de samenleving te zijn beland. Net als in Nederland, bleken velen van hen vreselijk zwaar werk te doen in de tuinbouw. Anderen bleken in de reproductieve sfeer actief te zijn, zoals bijvoorbeeld in de horeca of de schoonmaak. Migrantenvrouwen bleken terecht gekomen in de verzorging van ouderen, zieken en kinderen, of ze deden het huishoudelijk werk dat "autochtone" gezinnen uitbesteden omdat de vrouwen de arbeidsmarkt betreden. Ook bleken veel migrantenvrouwen sekswerk te doen.

Fladderen

De gesprekken die de Precarias voerden, gingen vooral over het werk. Dat bleek vaak plaats te vinden in een sfeer van anonimiteit, met onvoldoende loon en rechten, en in het geval van migranten vaak ook nog eens illegaal. De vrije tijd van het precaire bestaan bleek gevuld met een eeuwige zoektocht naar betere baantjes en betere woonruimte. De indeling van het eigen sociale leven was meestal ondergeschikt gemaakt aan die zoektocht. Er doemde een claustrofobisch beeld op waarbij de precairen bleken te zijn gewikkeld in een constante strijd om grip te krijgen op het eigen leven. De Precarias concludeerden dat er geen onderscheid meer bestaat tussen werk en vrije tijd, tussen productieve en reproductieve arbeid, tussen werk en zorg.

...en tegen het Sofitel hotel van de Accor-keten, die een Parijse vakbondsactiviste heeft ontslagen.

Toch gaven precaire arbeiders regelmatig aan er zelf voor gekozen te hebben. Migranten die in eigen land geen middelen van bestaan hadden en naar het rijke westen kwamen, verdienden hier vaak meer. Ze wensten een betere toekomst voor hun kinderen en waren bereid zichzelf daartoe af te beulen. Ook anti-kapitalistische activisten die veel kritiek hadden op loonarbeid bleken regelmatig zelf te kiezen voor flexibel en kortdurend werk. Ze fladderden vaak van baantje naar baantje, vooral wanneer die hen niet bevielen. Dat gaf vaak een kortdurend gevoel van vrijheid. Het kapitalisme wekt zo de indruk dat de moderne mens keuzevrijheid heeft, maar feitelijk blijft men vast zitten in het bestaan van onzekerheden en onvrede, in een systeem en onder condities waar men zelf niet voor gekozen heeft.

De stad

De Precarias plaatsen zich in de traditie van de situationisten, een kunstzinnige anarchistische stroming die in het dagelijks leven van mensen wil interveniëren. De vrouwen gaan op pad, spreken mensen aan, doen hun verhaal, en leggen op foto, video en band vast hoe mensen vertellen dat ze hun leven vormgeven. Ze trekken langs precaire werkplekken en leefsituaties, op straat, in winkels, in het openbaar vervoer, in huizen en op bankjes in het park. Ze zien wel waar ze uit komen. Ze zijn op drift door het bestaan.

De Precarias vormen een inspiratiebron voor onder andere het anti-racistische NoBorder-netwerk en NextGenderation België, dat deel uitmaakt van een Europees feministisch netwerk dat sinds enkele maanden actief is rond precariteit.(2) Zo wordt een begin gemaakt met het bijeenbrengen van de uiteenlopende strijdtonelen tussen vrouw en man, zwart en wit, en arm en rijk.

Jammer genoeg hebben de Precarias erg weinig moeite gedaan om hun beginselverklaring en andere stukken enigszins toegankelijk te houden voor minder hoogopgeleide precaire arbeiders. Ze schrijven onnodig moeilijk en verwijzen om de haverklap naar voor de meesten waarschijnlijk onbekende marxistische, feministische en psycho-analytische theorieën over arbeid, machtsverhoudingen en socialisatie van onder meer Foucault, Haraway, Marx, Braidotti en Negri. Dat zal veel mogelijke medestanders afschrikken. Gelukkig kan men nu ook eenvoudig via een Precarity-dvd kennis maken met hun ideeën, acties en campagnes.(3)

Noten

Terug