De Fabel van de illegaal 75, maart/april 2006

Auteur: Jan Tas

Boekrecensie

Gastvrijheid

"Al te goed is buurmans gek" van Corrie van Eijl is een studie naar het Nederlandse "vreemdelingenbeleid" tussen 1840 en 1940. Voor 1840 heeft ze gekozen omdat in de jaren 40 van de negentiende eeuw zowel de nieuwe grondwet als de eerste "vreemdelingenwet" werd voorbereid. Tot aan de Tweede Wereldoorlog werd het beleid vooral bepaald door wederkerigheid. De overheid had vooral belang bij goede afspraken met landen waar veel Nederlanders woonden of werkten, zoals Duitsland en België. In dat licht bekijkt Van Eijl ook het beleid tegenover de Belgische vluchtelingen tijdens de Eerste Wereldoorlog en de joodse vluchtelingen uit Duitsland in de jaren 30. Na de Tweede Wereldoorlog verdween die wederkerigheid. De meeste migranten kwamen niet langer uit de buurlanden.

De "vreemdelingenwet" van 1849 was de eerste stap richting migratiebeheersing. Tegenwoordig is bij dicussies het uitgangspunt dat "niet iedereen hier kan komen", maar vroeger blijkt dat nauwelijks een argument te zijn geweest. Daarentegen had men het wel steevast over gastvrijheid. Nederland had namelijk een gastvrije traditie hoog te houden, zo meende men. Een argument dat men in die tijd overigens ook in België, Engeland en Frankrijk gebruikte. Vandaag de dag wordt het begrip gast nog slechts in negatieve zin ingezet. Gasten zouden geen rechten hebben, en moeten vertrekken wanneer ze niet langer welkom zijn.

De invoering van een "vreemdelingenwet" was overigens helemaal niet zo vanzelfsprekend als nu wel gedacht wordt. In de eerste jaren moest de overheid de lokale autoriteiten dan ook flink aansporen om de wet daadwerkelijk na te leven. De politieke opvattingen van de uitvoerders blijken daarbij ook een grote rol te hebben gespeeld. Tegen landlopers, Roma en prostituees werd namelijk wel direct stevig opgetreden. En antisemitische motieven speelden een belangrijke rol bij de omgang met joodse vluchtelingen uit Duitsland. Bij hen werden veel regels heel anders toegepast dan bij niet-joodse Duitsers. Helaas benoemt Van Eijl het antisemitisme niet erg expliciet. Maar in het algemeen heeft ze een interessant boek geproduceerd over een onderwerp waarover nog veel te weinig bekend is.

"Al te goed is buurmans gek", Corrie van Eijl. Uitgeverij: Aksant, € 29,90. ISBN: 9052601941.

Terug