De Fabel van de illegaal 80/81, winter 2007

Auteur: Eric Krebbers

Het geweld van de deportatiemachine

Begin oktober 2006 zond het actualiteitenprogramma Netwerk een tweedelige documentaire uit over de Nederlandse deportatiepraktijk. Die is uitermate gewelddadig, zo bleek uit de verhalen van de slachtoffers en de uitzetters, de marechaussee. In de documentaire mochten ook verontwaardigde critici pleiten voor "humaan" uitzetten. Maar dat kan uiteraard niet.

Slachtoffer van de deportatiemachine (foto: Eric Krebbers)

De uitzending bevatte zowel werkelijke opnamen van de Franse praktijk, als nagespeelde scènes op basis van de verhalen over de Nederlandse praktijk. De beelden riepen herinneringen op aan bijvoorbeeld situaties in Zuid-Afrika tijdens de apartheid, waarbij een groep witte knokploegleden ergens achteraf een zwarte activist aftuigde. Of aan Suriname anderhalve eeuw terug, waar gewapende witte opzichters samen een machteloze ongehoorzame slaaf een lesje leerden. In die traditie staat de marechaussee.

Een hele reeks gewelddadige praktijken passeerde de revue. De vluchtelingen en migranten, zowel mannen als vrouwen, worden stelselmatig vernederd, uitgelachen, geïntimideerd en bedreigd. "We krijgen je wel klein", roepen de marechaussees bijvoorbeeld. Ze slaan en stompen hun slachtoffers hard in onder meer hun gezicht en hun zij, knijpen expres in oude pijnlijke wonden of hun geslachtsdelen, drukken op een uiterst pijnlijke plek achter hun oor, wurgen hen, knijpen een aantal seconden hun halsslagader dicht tot ze bijna flauwvallen, gaan met een aantal man op hen zitten of staan, smijten hen tegen de grond of met hun hoofd tegen de muur, drukken hun neus en mond zo hard en lang dicht dat hun ogen bijna uitpuilen, ze bijna verstikken en hun mond van binnen een bloederige massa is geworden. Ook drukken ze hun slachtoffers in vliegtuigstoelen zover naar voren dat ze geen lucht meer krijgen en dreigen te stikken. Vaak wordt daarbij een deken gebruikt die ze in de nek van de vluchteling of migrant leggen en dan onder de benen van aan weerszijde zittende agenten doorhalen en steeds verder aantrekken.

Pepperspray

De knokploegen van de staat werken echter niet alleen met hun blote handen. Ze gebruiken ook hand- en voetboeien die ze expres veel te strak aan doen, brede riemen waaraan de handen van hun slachtoffers vastgeketend worden, verstikkende helmen, opgerolde theedoeken die van achteren voor de mond van de vluchtelingen en migranten gehouden worden om vervolgens steeds strakker te worden aangedraaid. Soms geven ze stiekem kalmerende middelen. Regelmatig gebruiken de uitzetters daarnaast ook pepperspray, wapenstokken, schilden en in sommige gevallen zelfs waterkanonnen en honden.

Er waren in de documentaire ook verhalen over vluchtelingen die 10 uur lang geboeid en zonder eten en drinken in een piepkleine cel in een arrestantenbus moeten zitten. Over slachtoffers die urenlang naakt geboeid tegen de muur moeten staan in het zicht van andere vluchtelingen en migranten. Sowieso worden ze herhaaldelijk gedwongen zich uit te kleden om te worden gevisiteerd, niet door een arts, maar door de marechaussees zelf. Soms staan mannelijke marechaussees te kijken bij het naakt visiteren van vrouwen. Ook worden wel medicijnen achtergehouden die voor de vluchtelingen of migranten belangrijk zijn.

Wreedheid

Per vluchteling of migrant worden er 4 of meer marechaussees ingezet, en wanneer het gaat om een groepsuitzetting gaan er wel tientallen mee. In totaal zijn er volgens Justitie in 2005 maar liefst 2.829 uitzettingen "met escorte" geweest. Daarbij zouden er 1.152 keer geweldsmiddelen ingezet zijn. Waarbij aangetekend werd dat zeker niet alles door de daders gemeld wordt. Sommige marechaussees hebben een gewelddadige reputatie. Die lokken graag verzet uit omdat ze zin hebben in een knokpartijtje. Bij hun uitzettingen gebeurt dus altijd wat, zo werd gezegd. Er zitten verder ook de nodige racisten tussen. Een marechaussee riep volgens zijn collega bijvoorbeeld eens: "Vuile neger, blijf met je poten van onze vrouwen en donder op naar je eigen land".

De meeste mensen zijn van zichzelf niet geneigd tot geweld en wreedheid, maar kunnen daar wel toe opgeleid en aangezet worden via groepsdruk en beloningen. Zo werkt het ook bij de marechaussee. De collega's geven elkaar nooit aan, want dan zouden ze geen leven meer hebben. Ze werken namelijk in kleine hechte groepen. Bovendien is het uitzetwerk onder de marechaussees populair. Je bezoekt exotische bestemmingen en ziet nog eens wat van de wereld. "Het is een soort van avontuurtje wat je meemaakt", zei er een. Ze hebben geen medelijden met hun slachtoffers, denken er verder niet over na en voeren gewoon hun taken uit. Ze vertrouwen erop dat de staat rechtvaardige beslissingen neemt. En dat beweert Justitie vanzelfsprekend ook. "We proberen de mens centraal te stellen, er is sprake van proportionaliteit", zegt men daar doodleuk over het geweld tegen de vluchtelingen en migranten. "Ze worden respectvol behandeld."

Onprofessioneel

"Schokkend, onzorgvuldig, onprofessioneel" (foto: Eric Krebbers)

In de uitzending werden twee deskundigen ten tonele gevoerd, voormalig ombudsman Roel Fernhout en de Belgische uitzettingsadviseur Etienne Vermeer. Beiden trokken voortdurend een uiterst zorgelijk gezicht. "Schokkend", "onzorgvuldig" en "onprofessioneel", noemde Fernhout het gedrag van de marechaussee. "De menselijke maat is in een aantal gevallen zoek", meende hij. Ze suggereerden dat de wreedheid van bepaalde individuele marechaussees de kern van het probleem zou zijn, gekoppeld aan het ontbreken van een deportatiehandboek waarin staat "wat wel en niet mag". Natuurlijk bestaan diensten als de marechaussee voor een flink deel uit racistisch en gewelddadig tuig. Maar het grootste probleem is vanzelfsprekend het systeem dat hen voortbrengt omdat het hen nu eenmaal nodig heeft.

Daarbij zijn niet slechts de uitzettingen waarbij geslagen wordt gewelddadig, maar alle uitzettingen. Want de vluchtelingen en migranten die zich zonder veel verzet laten wegvoeren, of zelfs "vrijwillig" vertrekken, doen dat uitsluitend vanwege de dreiging van geweld, of vanwege de gewelddadige uitsluiting door de overheid. Migratiebeheersing bestaat uiteindelijk slechts bij de gratie van geweld en de dreiging daarmee. Zonder geweld geen deportatie en geen migratiebeheersing.

Afplakken

In plaats van fundamentale kritiek op het hele deportatiesysteem, gaven de deskundigen met hun aanmerkingen op de "uitwassen" juist een aanzet tot de verdere perfectionering ervan. Ze spraken over "de onmacht van de overheid om in een situatie passend op te treden". Fernhout: "Er is kennelijk sinds 1993 niet veel geleerd." Hij verwees daarbij naar de Roemeense vluchteling die in dat jaar een hersenbeschadiging opliep nadat zijn mond werd afgeplakt bij zijn uitzetting. Fernhout wil daarom het geweld "professionaliseren", de geweldstoepassing preciseren en zo de deportatiemachine "humaniseren". Onnodig geweld doet het verzet namelijk vaak toenemen en dat bemoeilijkt de uitzetting alleen maar. En er is nogal wat verzet, zo blijkt. Vluchtelingen en migranten vechten terug, spugen, bijten, smeren zich in met poep, doen zelfmoordpogingen, weigeren zich na visitatie weer aan te kleden of weigeren de politiebus bij het vliegveld te verlaten. In 2005 zijn in totaal 2.290 uitzettingen afgebroken na verzet, waarvan 220 keer op bevel van de gezagvoerder van het vliegtuig waarmee gedeporteerd zou worden. Naar aanleiding van het pleidooi van de deskundigen voor een onderzoek naar de hele deportatieketen, gaf de commandant van de marechaussee de documentaire aan "de onafhankelijke commissie die toezicht houdt op de uitzettingen".

De beide delen van de documentaire zijn nog te zien op de Netwerk-website: Deel 1 en deel 2.

Terug