De Fabel van de illegaal 82/83, voorjaar 2007

Auteur: Jan Tas

Boekrecensie

Stemmen in het duister

"Stemmen in het duister" is een sterk autobiografische roman van de in 1996 overleden Poolse schrijver Julian Stryjkowski. Het verhaal speelt zich af in een orthodox-joodse gemeenschap in Polen aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog. Antisemitisme viert hoogtij en het gevaar van pogroms ligt constant op de loer. De gemeenschap wordt echter nog meer op z'n kop gezet door de opkomst van moderne progressieve stromingen als de vrouwenbeweging, het socialisme en het zionisme. Maar ook de verschillende opvattingen over het geloof zorgen voor twisten of worden gebruikt als argument in onderlinge machtsstrijden.

Het verhaal wordt verteld vanuit de positie van de familie van de vijfjarige Aronek. Zo staat zijn vader symbool voor de orthodoxe haarklovers. Hij is melammed (onderwijzer) in zijn eigen cheider (religieuze privé-school) en wordt vanwege zijn eigengereide opvattingen spottend "de agent van God" genoemd. Zijn zus Chamarjem is juist een voorbeeld van een moderne vrouw die breekt met patriarchale tradities, en die haar eigen plan trekt.

Het boek wordt door veel recensenten gezien als een goede weergave van het Joodse leven destijds in Polen. Stryjkowski, zelf Jood, homo, atheïst en voormalig zionist en communist, legt de nadruk op het verzet van vooral de jongere generaties tegen de ouderwetse leefwereld van hun orthodoxe ouders. De Joodse gemeenschap in Polen werd tijdens de sjoa echter totaal vernietigd. Stryjkowski schreef het boek als reactie op het neerslaan van de Joodse opstand in het getto van Warschau. Hij wilde een grafsteen oprichten voor de wereld van zijn jeugd. Hij schreef het boek direct na de oorlog, maar het kwam pas uit in 1956. Waarschijnlijk omdat de autoriteiten vonden dat er binnen de nieuwe communistische orde geen plaats was voor "de Joodse kwestie". Het is een erg boeiend boek dat bovendien erg mooi geschreven is. Stryjkowski maakt veel gebruik van dialogen, wat in het geval van de religieuze discussies soms wel eens wat doorbijten vereist, maar je tegelijk ook juist meesleurt in de wereld van Aronek en zijn familie. Een absolute aanrader.

"Stemmen in het duister", Julian Stryjkowski. Uitgeverij: De Geus, € 22,50. ISBN: 9789044505962.

Terug