De Fabel van de illegaal 84, mei/juni 2007

Auteur: Eric Krebbers

Debat rond dubbel paspoort dringt een nationalistisch denkraam op

Staten hebben altijd onderling gekibbeld over welk gebied en welke mensen ze de baas mogen spelen. Wie twee paspoorten heeft, is zodoende potentieel omstreden gebied. Met zijn gekrakeel over de dubbele nationaliteit van de PvdA-staatssecretarissen Albayrak en Aboutaleb probeert Geert Wilders de Nederlandse staat aan te zetten tot het trekken van scherpere grenzen tussen wie er bij “het Nederlandse volk” mag horen, en vooral: wie niet. Zo wil de PVV-leider ons dwingen te denken in nationalistische termen.

Dubbel paspoort: geen probleem (foto: Eric Krebbers)

Het paspoort is een relatief recente uitvinding. Vroeger gaven overheden sommige burgers wel eens papieren om zonder lastig gevallen te worden door het land te kunnen reizen, of om stadspoorten te mogen passeren. Daar komt ook de naam vandaan. Die papieren konden per regio flink verschillen. Pas met de opkomst van de moderne staten zijn geleidelijk aan gestandaardiseerde paspoorten ontwikkeld. Tot zo’n 100 jaar geleden had men geen papieren nodig om grenzen te passeren en elders te gaan wonen.

Moderne staten zijn er in de eerste plaats om in een bepaald territorium de bezitsverhoudingen te garanderen, en om de bevolking er te disciplineren tot bruikbare arbeidskrachten voor het kapitaal. Ze hebben in dat gebied een geweldsmonopolie, en alle burgers behoren zich in principe volledig te schikken naar het geweld van “hun” staat. De preciese regels voor het gebruik van dat geweld zijn vastgelegd in de wet, en in democratische staten mag de bevolking daarover tot op zekere hoogte meebeslissen. Maar uiteindelijk kan een staat zijn burgers ook de dood in jagen, bijvoorbeeld door hen te dwingen “voor het grotere goed” te vechten tegen de burgers van andere staten.

Gouden Eeuw

Staten en hun economieën zouden vanzelfsprekend echter nauwelijks kunnen functioneren wanneer ze uitsluitend gebaseerd zouden zijn op de voortdurende dreiging met geweld. Om loyaliteit aan de staat te forceren worden burgers daarom bijvoorbeeld ook voortdurend actief geïndoctrineerd met nationalisme, een laat negentiende eeuwse leer. Meestal gaat men daarbij uit van een vermeend “volk” dat al heel lang in het betreffende gebied leefde, en dat op een gegeven moment een eigen staat heeft opgericht om zijn collectieve wil uit te laten voeren. In werkelijkheid is er steeds eerst een staat, en wordt daar later een “volk” bij bedacht, en eveneens een stichtingsmythe die meestal bijzonder weinig van doen heeft met de realiteit. “Ooit veranderden onze voorouders een moerasdelta in een oase van tolerantie en economisch succes, met een vlag die over de hele wereld synoniem is met vrijheid”, zo projecteert Wilders zijn nationalistische idealen op het verleden. In werkelijkheid stond en staat die Nederlandse vlag voor velen symbool voor uitbuiting, slavernij en koloniale onderdrukking. Dat weerhoudt Wilders er echter niet van om te pleiten voor “een nieuwe Gouden Eeuw” waarin Nederland “weer vrij, welvarend en onafhankelijk is”. Het nationalisme heeft overigens zo zijn eigen agenda en dynamiek en is zeker geen willoos instrument in handen van de staat.

Symbolen

Om de verzonnen gemeenschap van “het volk” echter te doen lijken, hebben staten onder meer vlaggen, volksliederen en allerlei nationale feesten ingesteld. Het paspoort heeft voor een deel dezelfde functie. Dat papier is er namelijk niet alleen om de staatsburger bij een controle te identificeren, maar ook om hem een nationale identiteit te geven. Het staat symbool voor de groep - “het volk” - waartoe de staatsburger zich dient te rekenen. Door de reëel bestaande staat en het mythische “volk” in de hoofden van de burgers steeds te laten samen vallen, zien staten kans de loyaliteit af te dwingen van een groot deel van de bevolking. En dat terwijl staten zoals bekend niet handelen in het belang van de hele bevolking, maar veeleer in dienst staan van de heersende klasse en het kapitaal.

Onderling bestaat er tussen veel staten niet alleen al heel lang wedijver om de zeggenschap over bepaalde gebieden, maar ook over burgers. Rond de Eerste Wereldoorlog begonnen Europese staten hun burgers meer en meer te beheersen. Men probeerde vooral het wegtrekken of -vluchten tegen te gaan van specifieke groepen arbeiders en technici die nodig waren voor de oorlog. Na die oorlog gingen diverse staten zich ook steeds meer bemoeien met de burgers van buurstaten. Beweerd werd dan dat die mensen zouden behoren tot het eigen “volk”, en vaak verleende men hen dan ook het burgerschap van de eigen staat. Dat leidde tot grote groepen mensen met twee nationaliteiten, en tot veel fricties. In 1930 werd daarom in het internationale verdrag van Den Haag vastgelegd dat het het beste zou zijn als iedereen slechts één nationaliteit zou hebben.

Dubbel paspoort: groot probleem (foto: Eric Krebbers)

Dat loste overigens niet veel op. Nog steeds weigeren veel staten hun burgers bijvoorbeeld de vrije keuze voor een andere nationaliteit. Ze weigeren simpelweg hun onderdanen los te laten. Zo meent de Marokkaanse staat bijvoorbeeld individuen te kunnen claimen, ook al hebben hun voorouders 10 generaties geleden Marokko verlaten en een nieuwe nationaliteit aangenomen. Men hoopt zo op loyaliteit en geldstromen van deze mensen richting Marokko. Het kan nog erger. Ook volgens Iran blijven zijn burgers altijd Iraans staatsburger, zelfs als ze zich tot bijvoorbeeld Nederlander laten naturaliseren. Sterker nog, wanneer zo’n Iraanse Nederlander hier trouwt, dringt men zijn hele gezin de Iraanse nationaliteit op, ook wanneer geen van hen ooit in dat land geweest is. Vrouwen en kinderen volgen de man, zo meent deze super-patriarchale staat.

Eén staatsvolk

Elk “volk” een eigen staat, dat is de ideologie van het nationalisme. Maar moderne staten hebben ook altijd staatsburgers gekend waarvan nationalisten menen dat ze tot een ander “volk” behoren. Daarom worden ze ervan verdacht niet loyaal aan “volk” en staat te zijn. Dat overkwam in Nederland lange tijd de katholieken. Die hadden gewoon de Nederlandse nationaliteit, maar men verdacht hen ervan spionnen te zijn van het Vaticaan, en onthield hen daarom bepaalde burgerrechten. Zo mochten ze bijvoorbeeld lang geen ambtenaar worden. Ook Joden met de Nederlandse nationaliteit werden door velen gezien als een vreemd “volk” en zodoende niet helemaal loyaal geacht. De geschiedenis leert dat individuen die gerekend worden tot een ander “volk”, in de ogen van de nationalisten eigenlijk nooit voldoende kunnen assimileren om volledig geaccepteerd te worden. Ze zouden fundamenteel anders zijn vanwege hun eigen verleden of dat van hun voorouders, vanwege hun oorspronkelijke “cultuur” of zelfs vanwege hun biologie. Bovendien zouden ze niet neutraal zijn en zouden ze, als ze de kans krijgen, hun “eigen” groep voortrekken.

Maar zoals de waard is, vertrouwt hij zijn gasten. Want het zijn juist de nationalisten, zoals ook Wilders, die niet neutraal zijn en de leden van hun vermeende eigen “natie” willen voortrekken. In de praktijk zijn nationalistische ideologen overigens zelden loyaal aan hun hele vermeende “volk”. Met zijn neoliberale, conservatieve en repressieve agenda toont Wilders zich eerder loyaal aan de heersende klasse, dan aan het gros van de bevolking. Hij geeft de onderklasse geen rechtvaardigheid, hooguit een misplaatst gevoel van nationale trots.

Wilders doet voortdurend alsof moslims geen echte Nederlandse staatsburgers kunnen zijn. “Je voelt dat je niet meer in je eigen land leeft. Er is een strijd gaande en we moeten ons verdedigen. Er zijn straks meer moskeeën dan kerken!”, zegt hij. “Ik wil niet in een land wonen waar misschien ooit wel eens 6 of 7 bewindslieden de islam aanhangen.” En daarom wil hij “de grenzen voor migranten uit moslimlanden dichtgooien. Bovendien wil ik moslims aanmoedigen om Nederland vrijwillig te verlaten. De demografische ontwikkeling moet zo worden dat de kans klein is dat er weer twee in het kabinet komen. Er is nu teveel islam in Nederland.” Moslims die toch willen blijven, moeten van hem volledig assimileren. De islam zou namelijk niet verenigbaar zijn met de democratie. “Als moslims hier willen blijven, moeten ze de helft uit de koran scheuren en weggooien.” Hij had ook “verbranden” kunnen zeggen. Maar dan zou hij snel in verband gebracht worden met de nazi’s, en dat kost gelukkig nog steeds stemmen. Het dwingen van moslims en joden om hun geloof af te zweren, of anders op te rotten, heeft overigens een lange zwarte geschiedenis in Europa.

Twee paspoorten

De jarenlange hetze tegen moslims krijgt nu een extra gevaarlijke dimensie doordat Wilders de kwestie van de twee paspoorten erbij betrekt. Hij dwingt de staat nu een scheidslijn te trekken. Immers, een tweede paspoort beperkt in theorie de reikwijdte van de macht van de Nederlandse staat. De bezitter ervan zou in noodgevallen namelijk bescherming kunnen zoeken onder de vleugels van de tweede staat. En “stel dat er ooit een oorlog uitbreekt, wiens belangen dienen zij dan?”, riep Wilders ook. Hij zette de twee staatssecretarissen bovendien weg als “infiltranten” in “het hart van het Nederlandse machtscentrum”. Nationalisten eisen dat iedereen in de eerste plaats loyaal is aan het vaderland, en zich dus aan de staat moet onderwerpen. “Unsere Ehre heisst Treue”, zei men in de Tweede Wereldoorlog. Mensen moeten willen sterven voor hun vaderland, volgens nationalisten. Wie in dienst gaat bij het leger van een ander land, bijvoorbeeld Turkije, moet daarom direct het Nederlandse paspoort afgenomen worden, aldus Wilders.

Staatsrechtelijk gezien heeft Wilders wellicht niet helemaal ongelijk, en daardoor geven de andere politieke partijen hem dan ook weinig inhoudelijk weerwoord. Nu de staatssecretarissen blijven weigeren om hun tweede paspoort op te geven, raken ze daarom nog extra verdacht. Wilders richtte zijn pijlen in eerste instantie nog alleen op leden van de regering, waar men beschikt over het staatsgeweld, en op personeel van het leger en de politie, waar men dat geweld ten uitvoer brengt. Later noemde hij ook ambassadeurs, rechters, officieren van Justitie, en medewerkers van de IND en de AIVD. Maar een cruciale grens ging hij over toen ook de leden van de Eerste en de Tweede Kamer, de Provinciale Staten en gemeenteraden in zijn vizier belandden. Als het aan Wilders ligt, mogen de miljoen Nederlanders met twee paspoorten de bevolking kennelijk ook niet meer vertegenwoordigen. Hij wil hen het passieve kiesrecht afnemen en hen tot tweederangsburgers maken.

Terroristen

Geert Wilders

De discussie over “het probleem” van twee of meer paspoorten heeft een lange geschiedenis. In 1963 besloot de Raad van Europa dat burgers die een nieuwe nationaliteit aannemen hun oude paspoort moeten opgeven. Dat principe werd in 1985 ook in de Nederlandse wet vastgelegd. Maar daardoor werden veel migranten belemmerd om de Nederlandse nationaliteit aan te nemen. Landen als Turkije en Marokko maken het hun burgers namelijk moeilijk of zelfs onmogelijk om hun nationaliteit op te zeggen. En zonder Nederlands paspoort wordt de integratie bemoeilijkt, zo concludeerde de regering enige jaren later zelf. Daarom stond men vanaf 1992 migranten weer toe om na naturalisatie hun oude nationaliteit te behouden. Maar 6 jaar later werd dat besluit weer teruggedraaid. Toch bleven er toen zoveel uitzonderingen mogelijk dat zo’n 80 procent van de nieuwe Nederlanders gewoon hun oude paspoort mocht behouden. Tussen 1995 en 2006 liep het aantal Nederlanders met twee paspoorten op van 400 duizend tot een miljoen.

In 2003 nam de sterk verrechtste Kamer een CDA-motie aan om het aantal uitzonderingen flink te beperken. De toenmalige minister van Justitie Verdonk beloofde te komen met een wetsvoorstel om het dubbele paspoort in ieder geval onmogelijk te maken voor alle hier geboren “allochtonen”. In 2004 schiep de regering alvast de mogelijkheid om het Nederlandse paspoort af te nemen van terroristen met twee nationaliteiten. En op verzoek van Wilders beloofde Verdonk na te gaan of die maatregel uitgebreid kon worden tot alle zware criminelen. In 2005 beweerde Verdonk, die het wel vaker niet zo nauw nam met de waarheid, na een bezoek aan Marokko dat men daar wel bereid was te praten over het intrekken van de Marokkaanse nationaliteit van migranten die hier genaturaliseerd worden. De Marokkaanse regering ontkende dat later.

Anti-nationalisme

Half februari 2007 kwam Verdonk met haar wetsvoorstel naar de Kamer. Door juridische beperkingen en het niet meewerken van Marokko was haar voorstel zodanig verwaterd dat ze het niet eens in stemming wilde brengen. De Kamer nam nog wel een amendement aan van de ChristenUnie om partners van Nederlanders hun tweede nationaliteit te laten behouden. Een Kamermeerderheid heeft kennelijk geen bezwaar tegen de dubbele nationaliteit op zich, maar uitsluitend tegen die van Turken en Marokkanen. De PVV greep het debat aan om kritiek te leveren op de toelating tot de regering van de PvdA-ers Albayrak en Aboutaleb. Zijn aanval sloot nauw aan bij de heersende stemming tegen mensen met twee paspoorten, maar omdat hij zijn pijlen vooral richtte tegen leden van de politieke klasse kreeg hij in de Kamer de wind van voren. Ook zijn aanval op leger en politie viel niet in goede aarde, want de staatsmacht berust traditioneel op de geronselde onderklasse, en die bestaat voor een steeds groter deel uit “allochtonen”. Er zijn ongeveer duizend “allochtone” agenten, en 5 tot 7 procent van de soldaten is “allochtoon”. Een groot deel van de gezagsgetrouwe bevolking gaf Wilders gelijk. Om die steun niet te verliezen hield hij zijn kaken stijf op elkaar over de dubbele paspoorten van Beatrix en Máxima, die immers ook belangrijke posities innemen in het staatsbestel.

Wel lanceerde hij kort daarop een aanval op het PvdA-Kamerlid Arib, die lid is van een Marokkaanse commissie die de koning daar advies geeft bij de oprichting van een raad voor de Marokkanen in het buitenland. Arib zegt zo iets te willen doen voor de emancipatie. Een prima doelstelling, maar het is de vraag of deelname aan een adviescommissie van een koninklijke dictator daartoe werkelijk bijdraagt. Daar ging Wilders echter niet op in. Hij beweerde simpelweg dat ze niet loyaal zou zijn aan de Nederlandse staat. Terecht trok Arib zich daar niets van aan. Ze gaf het enige juiste anti-nationalistische antwoord: “Ik ben niet loyaal aan Nederland, ik ben niet loyaal aan Marokko, maar ik ben loyaal aan mijn principes.” Wilders reageerde woest: “Veel gekker moet het toch niet worden in dit land.” Waarop Arib zei dat ze haar paspoort ook behield om weg te kunnen als Wilders en consorten ooit aan de macht zouden komen. Ze verwoordde het gevoel van veel “allochtonen”. Voor Wilders bewees haar antwoord echter eens te meer dat ze niet loyaal is. Ook vanuit de VVD werd gezegd dat Arib haar advieswerk moest staken. Echte liberalen zouden in zo’n geval overigens niet jammeren over een gebrek aan loyaliteit aan de staat, maar juist het zelfstandig denkende individu Arib bejubelen.

Patriarchaal

Weg met de loyaliteit aan staten. Hoe meer paspoorten, hoe beter. Speel de diverse bevoogdende staten tegen elkaar uit. Zo zou men kunnen denken. Helaas gaat die strategie maar ten dele op. Want hoe meer paspoorten, hoe meer staten invloed willen uitoefenen. Zo kunnen vluchtelingen met een Nederlands paspoort, die hun oude nationaliteit behouden hebben, in sommige gevallen door andere landen uitgeleverd worden aan hun land van herkomst. Ook kunnen de verschillen in wetgeving per land problemen opleveren. De Marokkaanse familiewetgeving is bijvoorbeeld patriarchaler dan die van Nederland, en dat levert Nederlands-Marokkaanse vrouwen veel nadeel op. Het gaat volgens Arib bijvoorbeeld “om mishandelde vrouwen die van het consulaat te horen krijgen dat ze terug moeten naar hun man. Of dat een Nederlandse scheiding door de Marokkaanse wet niet wordt erkend.” Eenmaal in Marokko kunnen mannen de voor hen nadelige beslissingen van een Nederlandse rechtbank simpelweg laten terugdraaien zonder dat de Nederlandse staat er nog iets aan kan doen. Het gaat dan immers om Marokkaanse staatsburgers in Marokko. Daarom bepleit de PvdA terecht dat Marokkanen in Nederland een vrije keuze moeten krijgen om hun paspoort weg te doen. Marokko wil daar dus niets van weten, en bombardeert alle kinderen in de mannelijke lijn automatisch tot Marokkaan. Dat vereist overigens wel medewerking van de betrokkenen, die de Marokkaanse overheid moeten verwittigen van het bestaan van die kinderen. Het is duidelijk dat conservatieve mannen, in tegenstelling tot hun vrouwen, veel profijt hebben van het registreren van hun kinderen bij de Marokkaanse ambassade. Wilders roept dan wel dat mensen met twee paspoorten van “twee walletjes snoepen”, maar ze kunnen ook van twee kanten gepakt worden.

Terug