De Fabel van de illegaal 89/90, winter 2008

Auteur: Gerrit de Wit

Re-enactment houdt Wehrmacht en SS levend

5 mei 2007. Bevrijdingsdag. Nederlandse acteurs van de Duitse divisie Der Windhund paraderen met militair materiaal door de straten van het dorp Vreeswijk bij Utrecht. Amerikaanse geallieerde re-enactors geven hen weerwerk. Het publiek vindt het prachtig. Na enkele uren keert iedereen weer tevreden huiswaarts. Maar er zijn ook re-enactors, voornamelijk in het buitenland, die in uniformen van de Waffen SS rondlopen en koketteren met het Derde Rijk.

Re-enactors in het buitenland

In Nederland houden zich pakweg 2.500 mensen hobbymatig bezig met re-enactment, het naspelen van “de levende geschiedenis”. In onze maatschappij krijgen jongens van jongs af aan militaristische rolmodellen voorgeschoteld. Het verbaast dan ook niet dat een flink aantal mannen tot op latere leeftijd graag soldaatje wil spelen. De hobby-soldaten zijn georganiseerd in zo’n 40 verenigingen die weer aangesloten zijn bij het overkoepelende Landelijk Platform Levende Geschiedenis (LPLG). De verenigingen treden overal op: tijdens braderieën, in musea, bij Bevrijdingsfestivals en voor scholieren. De meeste re-enactors hebben zich gespecialiseerd in een tijdvak of een bepaalde gebeurtenis. Zo speelt de een het leven van een Romeinse soldaat na, beeldt een ander een Viking uit en tooit een derde zich in kleding van de Galliërs. Geallieerde re-enactors zijn vooral bekend van de Bevrijdingsfestivals. Daar treden ze elk jaar op in Amerikaanse, Canadese of Britse uniformen. Ze tonen militair materiaal uit de Tweede Wereldoorlog en spelen gevechten na. Jarenlang waren er geen Duitse uniformen te aanschouwen. Dat lag te gevoelig bij een deel van het publiek, en zeker bij mensen die de Tweede Wereldoorlog meegemaakt hebben. Begrijpelijk. Maar langzaam maar zeker komt daar verandering in.

Der Windhund

Der Windhund, ofwel de 116e Pantserdivisie van de Duitse Wehrmacht, heeft daadwerkelijk bestaan. De divisie streed aan het einde van de oorlog aan het westelijke front tegen de geallieerde invasie. In april 1945 werd de eenheid verslagen. De hedendaagse Windhund bestaat sinds 2000, zetelt in Lisse en telt 15 actieve leden, voornamelijk mannen. Der Windhund is de enige Duitse re-enactmentvereniging van het LPLG en geeft zo’n 7 keer per jaar optredens, zowel in binnen- als buitenland. Ook hebben Windhund-leden op persoonlijke basis gefigureerd in de bekende Nederlandse oorlogsfilm “Zwartboek” en doen ze werk voor documentairemakers. De educatieve doelstelling staat bij de vereniging voorop. Der Windhund wil het publiek een objectief beeld geven van de omstandigheden in de Tweede Wereldoorlog en vindt dat de Wehrmacht daarbij niet mag ontbreken, zolang het maar op een verantwoorde manier uitgebeeld wordt. Daarnaast heeft het uitbeelden van “de slechterik in de Nederlandse geschiedenis een bepaalde charme”, aldus Windhund-voorzitter Mischa de Bart.

De vereniging kiest er bewust voor om alleen op te treden in uniformen van de Wehrmacht en niet in die van bijvoorbeeld de Waffen SS of de Gestapo. De Bart: “De Wehrmacht, het reguliere Duitse leger, maakte zich natuurlijk ook schuldig aan oorlogsmisdaden. Feit is wel dat in de Wehrmacht dienstplichtigen zaten, waarvan een gedeelte niet veel op had met de nazi-ideologie. De Waffen SS daarentegen werd gevormd door een stel fanatieke en geharde nazi’s. Dat willen we niet uitbeelden. Het zou in Nederland ook teveel weerstand oproepen als Duitse re-enactors met SS-tekens en hakenkruisbanden rondlopen. Dat kan gewoonweg niet. Daarbij voegt het niets toe.” Overigens doet Der Windhund wel mee aan evenementen in Engeland en België waar andere re-enactors wel in kledij van de Waffen SS rondlopen. Soms gaat men daarmee dan een kritisch gesprek aan.

Gevoeligheden

Second Battle Group

Der Windhund erkent dat een vereniging die de Wehrmacht uitbeeldt aantrekkingskracht kan uitoefenen op mensen met extreem-rechtse ideeën. Nieuwe leden worden dan ook uitgebreid gescreend, waarbij ze zelfs worden dronken gevoerd en doorgezaagd over hun opvattingen. Een dronken mens zou minder op zijn hoede zijn, is de gedachte daarachter. Volgens Der Windhund is er geen plaats voor mensen die zich uit dubieuze opvattingen willen aansluiten. De vereniging spreekt zich op haar website fel uit tegen het nationaal-socialisme en de oorlogsmisdaden van de nazi’s. Ook bij optredens attendeert men het publiek daarop, zelfs met teksten op borden bij het eigen “reservaat” waar men het kamp opslaat en optreedt. Het brengen van de Hitlergroet en het dragen van armbanden of vlaggen met hakenkruizen is ook uit den boze. Men treedt alleen wel eens op met het insigne van de Wehrmacht op de borst, een adelaar met daarin een klein hakenkruis. De vereniging laat het aan de organisator van een evenement over of ze opgespeld worden. Ook houdt Der Windhund het publiek goed in de gaten. Als er mensen tussen zitten die met afschuw reageren bij het zien van Wehrmachtsoldaten, trachten de re-enactors de eigen doelstellingen toe te lichten, zonder de misdaden van de Wehrmacht te vergoelijken.

Het ontstaan van de Duitse re-enactmentvereniging kwam niet zonder slag of stoot tot stand. Der Windhund onderkende de gevoeligheden en trad dan ook, voordat men daadwerkelijk begon, in overleg met veteranen, publiek, ministeries en zelfs met het Centrum Informatie en Documentatie Israël (CIDI). Daarna volgden, voorzichtig, de eerste optredens en kreeg de vereniging meer leden. Volgens De Bart is de aanvankelijke terughoudendheid tegenover Wehrmacht-re-enactors ondertussen nagenoeg verdwenen. De Bart: “Toch zijn er nog steeds criticasters die niet begrijpen waarom iemand überhaupt rond zou willen lopen in een Duits uniform. Maar zelfs die mensen zijn van mening dat Der Windhund het op een manier doet met respect voor de slachtoffers van de nazi’s”. Voor elk optreden meldt Der Windhund zich overigens bij de plaatselijke autoriteiten. Daar effent men de weg voor een rimpelloos optreden. Bij die besprekingen staat ook de Wet wapens en munitie op de agenda. De re-enactors treden namelijk op met onklaar gemaakte wapens of wapens die losse flodders af kunnen schieten, iets dat enkel voorbehouden is aan verenigingen die aangesloten zijn bij de LPLG.

Waffen SS

Een andere groepering die de Wehrmacht re-enact is de Nederlandse Vereniging Levende Geschiedenis (NVLG) met pakweg 20 leden die zich kleden in uniformen van de Grossdeutschland-divisie van de Wehrmacht. Volgens anonieme bronnen is de NVLG niet welkom bij het LPLG omdat er twijfels zijn over hun motieven. Sommige leden zouden “een ongezonde fascinatie” voor het Derde Rijk hebben en ex-voorzitter Manfred Munk zou met “dubieuze ideeën” rondlopen. Wat ook niet in het voordeel van de NVLG spreekt is dat men jarenlang nauw samenwerkte met de Duitse broederorganisatie Europäischen Darstellungsvereins für Lebendige Geschichte (EDLG). Die vereniging zat volgens de Duitse Justitie vol met tientallen neo-nazi’s die in SS-uniformen op evenementen in Tsjechië het publiek vermaakten met nagespeelde executies van “Joodse bolsjewistische agenten”, “communistische partizanen” en “verraders”. De grondlegger van de EDLG was Peter Schulz, waarmee Munk een warme en persoonlijke relatie onderhield. Schulz was lid van de nazistische Nationaldemokratische Partei Deutschlands (NPD) en districtsleider bij Die Republikaner. Eind 2004 werden bij leden van de EDLG, waaronder Schulz, invallen gedaan door Justitie. Daarbij werden verboden wapens en munitie aangetroffen. Schulz werd veroordeeld. De samenwerking van de NVLG en de EDLG mondde uit in een aantal gezamenlijk shows in landen als Tsjechië, waarbij ook leden van de NVLG in uniformen van de Waffen SS rondliepen. Het is zodoende logisch dat er voor de NVLG vooralsnog geen plaats in het LPLG. De vereniging mag daardoor niet deelnemen aan evenementen die onder auspiciën van het LPLG georganiseerd zijn. Begin 2007 is Munk afgetreden als voorzitter en zijn plaats is ingenomen door een minder omstreden lid.

Verder telt Nederland nog zo’n 60 ongeorganiseerde re-enactors die zich met regelmaat uitdossen in SS-uniformen. Daar zouden ook mensen tussen zitten die “flirten met extreem-rechts en het Derde Rijk”, maar ook verzamelaars van allerhande Duitse spullen uit de Tweede Wereldoorlog. Deze re-enactors organiseren op eigen houtje en in wisselende samenstelling kleinschalige bijeenkomsten in bossen en binnenshuis. Bijvoorbeeld bijeenkomsten waarbij 25 aanwezigen in SS-uniformen rondlopen en gezamenlijk kijken naar videobeelden met nationaal-socialistische propaganda. Van enige distantie zou geen sprake zijn. Integendeel, sommige aanwezigen spreken zich uit tegen “de buitenlanders” en maken plannen, al dan niet serieus, om ze in elkaar te trappen. Er zijn geen aanwijzingen dat er bij deze re-enactors een overlap bestaat met georganiseerd extreem-rechts, maar de signalen zijn verontrustend.

Second Battle Group met SS-insignes

Second Battle Group

Ook in Engeland zijn duizenden re-enactors actief. Zo’n 150 daarvan hebben zich verenigd in de Second Battle Group (SBG). Die groep speelt de SS Leibstandarte Adolf Hitler na, draagt openlijk SS-insignes en heeft de beschikking over verschillende Duitse voertuigen en tanks uit die tijd. Het ziet er allemaal gelikt uit en hun optredens trekken dan ook tienduizenden mensen. Het re-enacten van de Waffen SS ligt in Engeland minder gevoelig dan in Nederland, onder meer doordat Engeland niet bezet is geweest. Op hun website distantieert de SBG zich van het nationaal-socialisme. Maar volgens velen binnen de re-enactmentwereld houden zich binnen de vereniging veel rechts-extremisten op uit kringen van het National Front en de British National Party (BNP). Die zouden zich bij tijd en wijle schuldig maken aan geweld tegen “buitenlanders”. Sommige SBG-leden hebben hakenkruizen of de SS-leus “Unsere Ehre heisst Treue” op hun lichaam getatoeëerd. In april 2007 reageerde Engeland geschokt toen in de media breed werd uitgemeten hoe de SBG tijdens een show kinderen in uniformen van de Hitlerjugend stak.

Medio 2007 kwam de SBG weer in opspraak toen het BBC-programma Panorama een documentaire uitzond over een show in Kent. Die trok meer dan 100 duizend bezoekers en er werden allerlei nazistische parafernalia verkocht: koffiemokken met het hoofd van Adolf Hitler erop, hakenkruisvlaggen, T-shirts met SS-tekens, paraplu’s met SS-Totenkopfen en antisemitische literatuur. Ook verkocht de veroordeelde Holocaust-ontkenner David Irving zijn boeken vanachter een stand. Bij de show liepen er getalsmatig 10 keer zoveel re-enactors rond in Duitse militaire kledij als in geallieerde. En onder de Duitse uniformen waren er weer veel van de SS. De documentaire had speciale aandacht voor de omstreden SBG-divisie. Een kopstuk zei dat hij zou toetreden tot de SS als die vandaag de dag zou bestaan: “Ik denk dat we dan af moeten rekenen met de fucking moslims”. Een Duitse man van een Luftwaffe re-enactmentgroep liet zich het volgende ontglippen: “We verliezen ons land en ons bloed door de nikkers. Ons bloed is niet meer vers”. De BBC ondervroeg met een verborgen camera ook twee Nederlandse bezoekers. Die bleken actief te zijn bij de nazistische organisatie Blood & Honour Nederland. Verder was naar eigen zeggen Chris Beumer aanwezig, kringleider van de Nederlandse Volks Unie. De Bart moet gelukkig niets hebben van dit soort uitwassen binnen de wereld van de re-enactment: “Het doet onze hobby en zaak schade”.

Terug