De Fabel van de illegaal 91, voorjaar 2008

Auteur: Harry Westerink

Nieuwe wet voor medische zorg aan illegalen schiet tekort

Illegalen hebben net als Nederlanders recht op medische zorg, aldus het in december 2007 verschenen rapport “Arts en vreemdeling” van de commissie Medische zorg. Een nieuw wetsvoorstel van minister van Volksgezondheid Ab Klink houdt onvoldoende rekening met dit verheugende standpunt uit de medische hoek.

"Oma" van 83 jaar kwam naar Nederland voor een beter bestaan, ook met het oog op gezondheidszorg. Haar heup is versleten, maar ze kan niet geopereerd worden, omdat ze als illegaal niet verzekerd is (foto: Mona van den Berg)

Met de invoering van de Koppelingswet in 1998 werden illegalen uitgesloten van vrijwel alle rechten en voorzieningen. De regering wilde de gezondheidszorg aan illegalen eerst strikt beperken tot spoedeisende gevallen. Maar na kritiek werd dat uitgebreid tot “medisch noodzakelijke zorg”. Toch bleven overheid en hulpverleners de zorg aan zieke illegalen altijd smaller opvatten dan de zorg aan verzekerde patiënten. Ook de toegang tot medische zorg is door de wettelijke en maatschappelijke uitsluiting steeds moeilijker geworden. Artsen vragen zich af of ze illegalen wel mogen behandelen en eisen ook nogal eens directe contante betaling. Illegalen kunnen dat geld meestal niet ophoesten. Weliswaar vergoedt het door de overheid ingestelde Koppelingsfonds een deel van de behandelkosten van hulpverleners, maar dat geldt niet voor ziekenhuizen. Die blijven daardoor met onbetaalde rekeningen zitten en wentelen dat probleem af op de illegalen. De regering wil die gebrekkige zorg en financiering nu gaan “stroomlijnen” via nieuwe regels.

Onderscheid

Het rapport van de commissie Medische zorg - voluit: de commissie Medische zorg voor (dreigend) uitgeprocedeerde asielzoekers en illegale vreemdelingen - is bedoeld als leidraad voor hulpverleners en als advies aan de regering. De commissie van artsen, psychiaters en wetenschappers werd ingesteld door onder meer de Landelijke Huisartsen Vereniging, de Orde van Medisch Specialisten, en Pharos, een kenniscentrum voor vluchtelingen en gezondheid. Het rapport bevat een aantal principiële uitgangspunten die de vloer aanvegen met de bestaande gebrekkige zorg aan illegalen. Een arts moet slechts kijken naar de gezondheidssituatie van iemand die voor hem staat en niet naar diens verblijfsstatus, stelt het rapport. “Medisch noodzakelijke zorg” moet gedefinieerd worden als “verantwoorde en passende medische zorg” die gelijk staat aan de zorg voor verzekerde patiënten. Het rapport verwijst daarbij naar de artseneed, allerlei internationale verdragen en de Wereldgezondheidsorganisatie, die het recht op gezondheid omschrijft als “een sociaal grondrecht van mensen zonder onderscheid in ras, religie, politieke overtuiging, economische of sociale condities”. Hoewel de commissie hiermee aantoont dat artsen in principe geen onderscheid mogen maken in het bieden van zorg, is dat in het geval van illegalen ondertussen wel al jarenlang gebeurd.

Onderzoek heeft uitgewezen dat meer dan de helft van de artsen zelf aangeeft dat de illegale en onverzekerde status van een patiënt van negatieve invloed is op de zorg die ze aan die patiënten geven. De commissie heeft oog voor de belabberde sociale positie van illegalen. “De vraag om directe betaling of een betalingsregeling weerhoudt veel illegale vreemdelingen van het vragen om medische zorg, omdat zij veelal over te weinig financiële middelen beschikken om de medische kosten te betalen en bang zijn voor registratie in een administratie. Dit kan ertoe leiden dat zij pas in een later stadium en dus bij ernstigere problematiek medische hulp inroepen dan in het belang van de patiënt of de volksgezondheid wenselijk en verantwoord is.” Het zou vanzelfsprekend moeten zijn dat artsen zich in de eerste plaats laten leiden door medische overwegingen en niet door financiële. In de praktijk blijkt echter het kostenplaatje van de zorg nogal eens de doorslag te geven, en niet de gezondheidssituatie van de illegaal. De commissie neemt ferm stelling tegen artsen die hun verantwoordelijkheid niet nemen en in feite niet-medici laten beslissen over de toegang tot zorg. “De arts kan zich niet verschuilen achter de overheid, het management, de administratie of de receptie van een instelling als het gedrag van die personen er in feite toe leidt dat zijn of haar zorg voor bepaalde groepen ontoegankelijk wordt.” Het komt vaak genoeg voor dat niet-medisch personeel van ziekenhuizen aan de balie of telefonisch tegen illegalen zegt dat zonder ziektekostenverzekering en identiteitsbewijs geen afspraken kunnen worden gemaakt, waardoor men illegalen afschrikt en hen feitelijk de toegang tot zorg ontzegt.

Nee Klink, illegalen komen niet "om de bollenvelden te bekijken", maar om er te zwoegen voor een hongerloontje opdat jij goedkope bloemen kunt kopen

Waarzeggers

Minister Klink wil de financiering van de zorg aan illegalen overhevelen van de bestaande stichting Koppeling naar het College voor zorgverzekeringen. Zijn wetsvoorstel wordt momenteel in de Tweede Kamer behandeld en kent in grote lijnen één verbetering en twee verslechteringen ten opzichte van de huidige regelgeving. Het is de bedoeling dat de overheid in de toekomst ook de kosten van verpleeg- en ziekenhuizen gaat betalen, waardoor de toegankelijkheid tot de tweedelijnszorg voor illegalen beter kan worden. Daar staat tegenover dat de overheid over de hele linie voortaan slechts 80 procent van de kosten van de hulpverleners dreigt te gaan vergoeden. “De regering heeft niet gekozen voor een volledige vergoeding, omdat zowel de illegaal als de zorgaanbieder een eigen verantwoordelijkheid hebben”, aldus de toelichting bij het voorstel. Zo krijgt de illegaal een verantwoordelijkheid opgedrongen die hij simpelweg niet kan nemen. Aan de ene kant sluit de overheid hem uit van mogelijkheden om legaal een inkomen te verwerven, en aan de andere kant eist men dat hij toch geld heeft om ziektekosten te kunnen betalen. Ook “enig ondernemersrisico voor de zorgaanbieder moet worden ingecalculeerd”. Een volledige vergoeding zou “iedere prikkel” voor de hulpverlener wegnemen “om de kosten te verhalen op de illegale patiënt”. Zo dwingt de overheid de arts om standaard 20 procent van zijn kosten op te eisen bij straatarme zieke illegalen.

Een ander pijnpunt is dat het wetsvoorstel de noodzaak van medische zorg laat afhangen van de tijd dat de illegaal nog in Nederland zal verblijven. Hoe korter de arts die periode inschat, hoe minder zorg hij hoeft te verlenen. De minister wijst daarbij als verkooptruc op de regels voor “medisch noodzakelijke zorg” aan buitenlands verzekerden die tijdelijk en legaal in Nederland verblijven. Die zorg zal “eerder als noodzakelijk worden gekwalificeerd voor iemand die gedurende enige maanden in Nederland door zijn werkgever wordt gedetacheerd dan voor iemand die hier een weekend is om de bollenvelden te bekijken”. De minister lijkt te suggereren dat illegalen toch maar een paar weken of maanden in Nederland zijn en dan weer vertrekken. In werkelijkheid leven ze hier vaak jarenlang en zijn ze gemiddeld zieker en hulpbehoevender dan verzekerde patiënten. Ze komen hier niet “om de bollenvelden te bekijken”, maar om daar voor een schamel loon en onder zware en onveilige omstandigheden te werken.

Er is volgens de minister “uiteraard geen enkele reden de regelgeving in Nederland zodanig ruim te interpreteren dat daarvan een aanzuigende werking uitgaat op personen elders in de wereld om illegaal naar Nederland te komen met het oogmerk om een medische behandeling te ondergaan. Het ligt niet in de rede de mogelijkheden voor het verlenen van zorg aan illegalen ruimer te laten zijn dan voor inwoners van EU- en verdragslanden.” Jarenlang bleek de zorg aan illegalen tekort te schieten, maar de minister stigmatiseert migranten in zijn wetsvoorstel toch meteen weer als een soort medische toeristen die van “onze” goede gezondheidszorg komen profiteren. De commissie Medische zorg geeft aan dat artsen geen waarzeggers zijn die de verblijfsduur van illegalen kunnen voorspellen. Het is immers vaak onzeker en onduidelijk hoe lang illegalen zullen blijven en in dat soort gevallen “is de continuïteit van adequate medische zorg belangrijker en dient de medische zorg gelijk te zijn aan de reguliere basiszorg voor verzekerden”.

Terug