De Fabel van de illegaal 93/94, zomer 2008

Auteur: Taylan Devrim

(Uit de legaliteit)

Een stille getuige

Wie het boek “Ganz unten” uit 1985 heeft gelezen, waarin Günter Walraff zijn undercover-leven onderaan de Duitse arbeidsmarkt beschreef, kan zich vast goed herinneren hoe migranten toentertijd onderworpen werden aan onmenselijke behandelingen, intimidatie en bedrog. Migranten die nota bene het smerigste en zwaarste werk deden. Hoge bazen kleineerden hun arbeiders door een onbeschofte houding en onderwierpen hen aan mensonterende werkomstandigheden. Wat mij ook bijbleef, was een kleine scène uit de filmopnamen die Walraff destijds ook stiekem had gemaakt. Op het dak van een grauw bedrijfsgebouw zag hij een plant, een piepklein beetje groen tussen al dat grijze steen. Het was als een laatste hoop op leven. Ook is mij een passage in zijn boek bijgebleven waarin een arbeider hem iets op zag schrijven en waarschijnlijk in de gaten kreeg dat hij iets van plan was. De man zei: “Schrijf ons verhaal”.

Schoonmakers in actie op Schiphol op 16 december 2007 (Foto: Eric Krebbers)
Dit is het verhaal van Mehmet, een schoonmaker in dienst van HAGO Nederland BV, een schoonmaakbedrijf met meer dan duizend werknemers in heel Nederland. De NS besteedt de schoonmaak van treinen uit aan dat bedrijf. Ik schrijf Mehmets verhaal om de stilte te doorbreken. Ik zoek hem thuis op, want hij is ziek. “Ik ben zwaar overspannen”, zegt hij, “maar ik ben zowat de eerste die zich ziek kon melden”. Hoezo, vraag ik in al mijn naïviteit. Je kan je toch altijd ziek melden? Nou, dat blijkt bij HAGO dus niet zo te zijn. Je kan je wel ziek melden, maar dan krijg je direct een telefoontje van een van de vele corrupte managers. Die zeggen dan doodgewoon dat je niet ziek bent, en gewoon moet komen werken. En als je niet wilt komen, word je gechanteerd en bedreigd. Mehmet vertelt over een wat oudere collega. Die had eens de moed opgebracht om zich ziek te melden. Er werd daarop heel veel druk op hem uitgeoefend. Zijn zoon, die heel goed Nederlands sprak, belde ook naar HAGO, maar dat mocht allemaal niet baten. Hij moest toch gewoon komen werken. Pas veel later erkende manager Cengiz Hamamioglu dat HAGO hem onrecht had aangedaan omdat ze wel wisten dat hij echt ziek was.

We nemen een slok wijn, en hebben het tussendoor ook over andere dingen. Toch komen we er weer op terug. “Vroeger, toen ik bij NS begon, was werken nog leuk, en ik deed het met plezier”, zegt Mehmet. “We kregen zelfs een keer een cadeaubon van 50 euro omdat we extra treinen hadden schoongemaakt. We kregen kerstpakketten die nog wel wat voorstelden. Maar sinds HAGO het werk van NS Novum heeft overgenomen, is alles drastisch veranderd. We kregen nieuwe managers en ze namen een Turkse manager in dienst, Hamamioglu. Ik hoorde dat hij eerder bij de Belastingdienst heeft gewerkt. Ze hebben waarschijnlijk speciaal voor een Turk gekozen omdat er bij ons veel allochtonen werken, met name Turken. Sinds zijn komst zijn intimidatie en bedreiging normaal geworden. Het is een heel rare vent. De ene keer doet hij zich voor als een vriend om later weer de maffiabaas te spelen.”

“We worden een voor een ontslagen. Sinds een jaar zijn er ongeveer 13 mensen ontslagen”, vertelt Mehmet. “Het gaat allemaal heel tactisch. Hamamioglu begint je uit te dagen als je aan het werk bent. Je probeert je in te houden. Maar hij gaat tot het uiterste, waardoor je uiteindelijk uit je dak gaat. En dan heb jij het gedaan. Je hebt je baas uitgescholden, bedreigd of een klap verkocht. Reden genoeg om je op staande voet te ontslaan. Iemand heeft daarover zelfs aangifte gedaan bij de politie.” Maar dat blijkt nog niet alles. “Dan heb ik het nog niet eens over de waarschuwingsbrieven”, gaat Mehmet verder. “Die krijg je ook met regelmaat.” Waarvoor dan, vraag ik. “Je hoeft maar één keer een afkeuring van de controle te krijgen. De controle door de NS dus. Ook al heb je het 10 keer goed gedaan, en maar één keer niet en de controle keurt het af, dan krijgen direct alle medewerkers van de ploeg een waarschuwing.” Ik ben natuurlijk benieuwd naar de inhoud, en vraag Mehmet of hij ook wel eens zo’n brief heeft gekregen. Inderdaad, de afgelopen tijd maar liefst een stuk of negen.

Hij laat me zo’n brief zien, ondertekend door hoofdmanager Floris van der Wal. Die is ook aangesteld na de overname. Ik lees dat Mehmet in de afgelopen periode zijn werk niet naar behoren gedaan heeft. Wat en wanneer hij dan allemaal niet goed gedaan zou hebben staat er niet bij, behalve dat er een keer een wc niet goed schoon was. Daar staat wel een datum bij vermeld. Een hele periode afkeuren vanwege een wc? “Ja, zo gaat het nu eenmaal bij HAGO”, antwoordt Mehmet. “Mijn collega’s en ik hebben trouwens al vaak aangegeven dat het lastig is om die wc’s schoon te houden tot de controle geweest is. De treindeuren worden namelijk niet gesloten en daardoor kunnen de passagiers al gebruik gaan maken van de wc’s terwijl wij nog bezig zijn. Maar je kan beter niet klagen bij de HAGO-managers, want voor je het weet krijg je weer een waarschuwingsbrief.” We nemen nog maar een slok wijn en een stukje kaas.

Ik zie soms de machteloosheid in zijn ogen. Machteloosheid als hij vertelt dat HAGO het altijd heeft over kwaliteit, terwijl ze het ondertussen zuinig aan doen met schoonmaakmiddelen en de apparatuur. “Vroeger kon je een raam heel snel en goed schoonmaken. Want je had goede schoonmaakmiddelen en veel beter materiaal. Nu moeten we zelfs ramen schoonmaken met alleen water. Dat kost veel meer tijd en energie dan normaal. Bovendien is het personeel gehalveerd, terwijl het aantal treinen meer dan verdrievoudigd is.” Hoe doen jullie dat dan? Een logische vraag, want dat lijkt toch onbegonnen werk. “Voor alles hebben ze een trucje bedacht”, zegt Mehmet. “Ze laten ons drie treinen schoonmaken. Floris heeft een keer een paar dagen met ons meegelopen. Hij zag dat drie à vier treinen schoonmaken het maximaal haalbare was. Bij die andere treinen ruim je alleen op wat je ziet, zei hij. Laat de rest maar liggen. En dat zegt een manager die een waarschuwingsbrief stuurt over kwaliteit.” Dat dit soort dingen nog kan gebeuren in Nederland. Maar worden die andere treinen dan niet gecontroleerd door de NS? “Jawel, maar ze controleren alleen de treinen die voor controle worden aangewezen.” Hoe kan de NS dat nou doen, zeg ik. Het gaat uiteindelijk toch ook om de gezondheid van hun passagiers. Mehmet vermoedt dat de verantwoordelijke NS-manager onder één hoedje speelt met HAGO. “Anders krijg je zoiets nooit voor elkaar”, zegt hij.

Sinds hij bij HAGO begon te werken heeft Mehmet heel wat meegemaakt. Hij heeft alles bijgehouden. Hij laat mij een krantenartikel zien over een keer dat Paul Rosenmöller meedraaide als NS-schoonmaker om de problemen aan de kaak te kunnen stellen. Blijkbaar heeft het niet veel geholpen. Ook werkonderbrekingen onder leiding van de FNV hebben niets uitgehaald. Over de vakbond is hij niet erg te spreken, want na die acties heeft de FNV zich verder passief opgesteld. En dat terwijl ze heel goed op de hoogte zijn van de problemen waarmee de HAGO-schoonmakers te kampen hebben.

Ik probeer hem ervan te overtuigen dat er ook activistische vakbondsmensen zijn, die van onderop verzet proberen te organiseren. “Ik geloof er niet meer in”, zegt Mehmet. “We hebben zo vaak onze problemen aangekaart. Er was zelfs een contactpersoon, ene Eddy Stam. We zijn een paar keer naar hem persoonlijk toe gegaan. We weten bijvoorbeeld dat systematisch 15 euro van ons loon wordt ingehouden. Sowieso wordt er elke maand met onze lonen gesjoemeld. Ik heb nu 1.500 euro tegoed en ik ben ook 38 uur gekort op mijn snipperuren omdat ik me zogenaamd niet correct ziek heb gemeld. Dat is ook zoiets. Je moet je de pleuris bellen om je ziek te kunnen melden. Je krijgt gewoon niemand aan de telefoon, en het inspreken van de voicemail wordt ook niet geaccepteerd. Maar dan krijg ik wel zo’n brief thuis met de mededeling dat ik me volgens de regels wel bij de juiste persoon ziek moet melden. En omdat ik dat niet gedaan zou hebben, korten ze dus 38 van mijn snipperuren. Ik ben naar een advocaat geweest, maar die zei dat het geen zin had om een proces aan te spannen. De kosten zouden veel hoger zijn dan wat ik eventueel zou krijgen. Ik heb het toen maar ingeslikt. Wat moet ik anders? Ik krijg tegenwoordig ook geen reiskosten meer vergoed omdat mijn woon-werk afstand minder dan 60 kilometer is. Maar ik heb zwart op wit met een handtekening van de manager dat ik te allen tijde een reisvergoeding zou krijgen. Maar dat hebben ze gewoon van de ene op de andere dag veranderd. Al deze problemen hebben we aan Stam voorgelegd. Weet je wat die vakbondsman zei? Als ik jullie was, zou ik een andere baan zoeken. En dat zegt een vakbondsmedewerker! Het is toch niet te geloven? Toen heb ik mijn lidmaatschap opgezegd. Inmiddels ben ik weer lid van de bond geworden, maar waarom weet ik zelf eigenlijk ook niet.”

Schoonmakers in actie op Schiphol op 16 december 2007 (Foto: Eric Krebbers)
Dan zegt Mehmet plotseling: “Ik vermoed dat Hamamioglu op een of andere manier connecties heeft bij de FNV.” Hoe bedoel je, vraag ik. “Ik weet het niet precies”, zegt hij. “Maar het lijkt alsof hij dubbelspel speelt.” Later, bij het lezen van allerlei stukken rond deze kwestie, kwam ik inderdaad notulen tegen van een vergadering in 2006 van FNV-contactpersoon Stam met schoonmakers. Daarin wordt melding gemaakt van een brief van Hamamioglu aan de FNV. Ook staat er dat HAGO daar nadrukkelijk afstand van neemt, waarbij vermeldt wordt dat Hamamioglu tevens lid is van de OR en de FNV. Wat hij precies geschreven heeft en waarom HAGO daarvan afstand neemt, blijft duister.(1)

Ik ben benieuwd hoe het momenteel gaat op het werk. Mehmet vertelt dat het heel erg onrustig is, omdat de afdeling planning de roosters weer eens gewijzigd heeft. “Elke dag hebben we nu weer een ander rooster”, zegt hij. “Bovendien zijn de ploegen ook veranderd. Eerder hadden we vier ploegen. Nu nog maar twee. We werkten altijd van 22:00 tot 6:00 uur. Maar nu werken we ineens van 20:00 tot 4:00 uur. Zo is HAGO voordeliger uit met de toeslagen. We leven nu in onzekerheid. Ook door de vele ontslagen, met alle gevolgen van dien. Sommigen hadden een koophuis. Dat hebben ze moeten verkopen. De meesten hebben een hypotheek, maar weten niet wat ze daar mee gaan doen als ze straks ontslagen worden. We zijn nu wel strijdbaarder geworden. Ik heb ze altijd gezegd dat we bij elkaar moeten komen, en samen moeten vechten voor onze rechten. Dat hebben ze toen niet gedaan uit angst om hun baan kwijt te raken. Nu wordt de druk heel groot. Zowel fysiek door hoge werkdruk, als psychisch vanwege het onzekere leven en de bedreigingen en intimidaties. We willen wel wat doen, maar weten niet wat. Waarom ze niet eerder iets gedaan hebben, begrijp ik niet. Ze dachten waarschijnlijk: als er met mij maar niets gebeurt. Nu zien ze dat niemand gespaard blijft. HAGO neemt gewoon tijdelijke uitzendkrachten in dienst, en dat terwijl ze schoonmakers ontslaan omdat er zogenaamd geen werk meer zou zijn. Toen wij in dienst genomen werden, moesten we nog allerlei testen ondergaan om te beoordelen of we wel geschikt waren voor dit soort werk. Bij de uitzendkrachten wordt daar nu geen enkele aandacht aan besteed. De meesten stoppen dan ook heel snel weer. Ze kunnen het zware werk niet aan en hebben er geen ervaring mee. Veel van de Nederlandse medewerkers hebben overigens zelf al ontslag genomen omdat het werk ze te zwaar werd.”

Het is inmiddels licht geworden. Buiten is het mooi weer, de zon schijnt. Daar zou je automatisch vrolijk van moeten worden. Maar echt vrolijk zijn we beiden niet. Ik probeer Mehmet nog zover te krijgen om samen iets te ondernemen. Ik geef hem de garantie dat de landelijke organisatie Doorbraak een eventuele actie zeker zal steunen. Wat het ook wordt. Alleen moeten de schoonmakers wel zelf het initiatief nemen, en vooral geen overhaaste dingen gaan doen die HAGO dan weer tegen hen kan inzetten. Mehmet zegt bereid te zijn om zijn collega’s te raadplegen. Om te vragen wat ze van plan zijn en te kijken of we een keer bij elkaar kunnen komen. Ook gaat hij contact opnemen met Herrie en Meric, twee meer activistische FNV-ers. Ik verlaat zijn woning met gemengde gevoelens. Naar huis lopend ben ik diep in gedachten gezonken. Hoop. Hoop op een plantje dat door de grijze betonnen muren van HAGO gaat groeien. Hoop op een beter bestaan zonder uitbuiting en zonder vernedering, in de 21-ste eeuw in het hoogontwikkelde Nederland, waar op papier niet het recht van de sterkste geldt, maar gelijke rechten voor iedereen. Zolang dat niet het geval is, moeten arbeiders het heft in eigen hand nemen, en zich gaan verenigen om de wereld te veranderen, stap voor stap.

Mehmet is een schuilnaam om hem verdere represailles te besparen. Verder zijn alle namen echt.

Noot

Terug