Gebladerte-reeks 19, november 2000
Auteur: Stan Vermeer en Jeroen Bosch
Reactie door Solidariteitskomitee Esteban Murillo
Het artikel van Eric noopt ons om ons standpunt met betrekking tot het Baskische nationalisme te verduidelijken. Eric stelt dat we nogal onkritisch tegenover dit nationalisme staan. Dit is niet echt waar. We zijn er als komitee van overtuigd dat nationalisme, ook het Baskische nationalisme, altijd kritisch gevolgd moet worden. Nationalisme herbergt immers gevaren in zich die we allemaal kennen, gevaren als vreemdelingenhaat, rechts populisme, etnische zuiveringen en genocide. Anders dan velen zijn we echter van mening dat de verwezenlijking van deze gevaren niet inherent is aan nationalisme.
Volgens ons is nationalisme niks anders dan het opkomen voor collectieve rechten uit naam van een volk. Op het moment dat je collectieve rechten, zoals het zelfbeschikkingsrecht erkent, erken je dus impliciet de mogelijkheid van een legitiem nationalisme, namelijk dat van een volk1 dat zich onderdrukt voelt (meestal door een overheersend nationalisme van staatswege) en zich op haar collectieve rechten wil beroepen. Wij vinden dat een volk er recht op heeft om haar taal en cultuur te beschermen tegen onderdrukking en uitsterving. Uiteraard zal die bescherming aan zekere voorwaarden moeten voldoen, wil ze onze goedkeuring kunnen wegdragen. Zo mag het nooit zo zijn dat andere culturen of andersdenkenden binnen de eigen cultuur onderdrukt worden ten gunste van de eigen te beschermen cultuur. En zal er met de rechten van alle aanwezige mensen rekening gehouden moeten worden. Daarnaast zal een nationalistische beweging nooit mogen vervallen in chauvinisme: het idee dat je eigen cultuur behalve anders ook beter is dan andere culturen. Een nationalisme dat aan deze voorwaarden voldoet, kan onze solidariteit verdienen.
Zoals Eric aangeeft is het inderdaad zo dat het kleinburgerlijke katholieke nationalisme dat Arana propageerde racistisch en rechts was. De PNV is heden ten dage een rechtse christen-democratische partij en dat ze tegen immigranten is nemen we zonder meer aan. Het nationalisme van de PNV is het soort nationalisme dat onze solidariteit niet verdient en ook niet heeft. Volgens ons gaat Eric echter de fout in als hij beweert dat de links-nationalistische beweging voortkomt uit een geleidelijk geradicaliseerde en voornamelijk uit opportunistische overwegingen anti-racistisch geworden jongerenbeweging van de PNV. ETA, en daarmee de links-nationalistische beweging2, komt voort uit een studentendiscussiegroep van de universiteit van Deusto. De groep ontstond uit grote onvrede met de lakse houding van de toenmalige PNV-regering in ballingschap. In 1959 besloot men onder de naam ETA naar buiten te treden. Intern ontstond onmiddellijk een soortgelijke discussie als die welke we nu aan het voeren zijn en tijdens haar eerste assemblee nam men openlijk afstand van het nationalisme van Arana. ETA verklaarde zich anti-racistisch en wees instituten als de kerk en privé-eigendom af. Slechts enkele symbolen nam ETA over van het "Aranisme": de toentertijd verboden Ikuriña, welke inmiddels was uitgegroeid tot een symbool van verzet tegen het fascisme, en het politieke begrip Euzkadi, het woord dat Arana bedacht voor het politieke ideaal van een soevereine Baskische staat3. ETA stelde de taal en cultuur voor als bases voor hun nationalisme en beschouwde het Euskara, de Baskische taal, als het algemene kenmerk van het Baskische volk. Dit wil echter niet zeggen dat volgens ETA alleen mensen die Euskara praten Basken zijn. Dit zou ook niet reëel zijn, de Baskische taal was immers min of meer verboden en door eeuwen van onderdrukking en veronachtzaming op sterven na dood. Sindsdien wordt er hard gewerkt aan het onderwijs van het Euskara, eerst in de clandestiniteit, later in de semi-legaliteit4. Er is niks dat er op wijst dat deze aandacht voor het Euskara tot uitsluiting van mensen die het Euskara niet machtig zijn leidt5.
Niet gezegd kan worden dat het linkse karakter van de links-nationalistische beweging oppervlakkig is6. In de jaren 60 en 70 is er uitgebreid gedebatteerd over welke vorm van socialisme men wenste. Daarbij werd gekozen voor het marxisme, aangepast aan de Baskische situatie: de nationale bevrijding en de klassebevrijding moesten hand in hand gaan. Het is waar dat men, sinds men het marxisme min of meer heeft laten varen geen duidelijke allesomvattende theorie meer heeft, een euvel waar wel meer linkse bewegingen last van hebben. Herri Batasuna heeft minder aandacht voor socialistische thema's op landelijk niveau. Dit heeft ons inziens een tweetal oorzaken. Ten eerste komt men op landelijk niveau nog amper aan iets anders toe dan het verdedigen van de eigen beweging. HB is de laatste jaren vogelvrij verklaard, partijleden draaien voortdurend de bak in, partijkantoren worden binnengevallen en vernield. Een andere oorzaak is theoretisch en minstens zo belangrijk: de links-nationalistische beweging gelooft in een systeem waarin de macht sterk gedecentraliseerd is, zodat ze dichter bij de burgers ligt en dezen zich actief met de politiek kunnen bemoeien. Op provinciaal en gemeentelijk niveau houdt HB zich dan ook actief bezig met de plaatselijke politiek en neemt daar bijna zonder uitzondering een links standpunt in.
Volgens Eric zitten de links-nationalisten op een dood spoor. Volgens ons zijn het de Spaanse nationalisten die op een dood spoor zitten. Het zijn de Baskische nationalisten die momenteel oplossingen aandragen voor de huidige impasse. Het is HB die met alle partijen om de tafel wil gaan zitten (en dus zeker niet alleen met de Baskisch sprekenden zoals Eric meent) en het zijn de Spaanse nationalisten die dit weigeren. Het zijn de Spaanse nationalisten die oproepen tot sociale uitsluiting van de Baskische nationalisten en de Baskische nationalisten die over een brede maatschappelijke dialoog en democratische oplossingen praten. De Spaanse overheid doet erg haar best om met name in het buitenland een beeld van de links-nationalistische beweging te schetsen als een intolerante xenofobe en bovenal kleine groep fanatici. Het verzoek tot uitlevering van Esteban Murillo is een onderdeel van deze tactiek. De werkelijkheid lijkt echter meer op het omgekeerde. Herri Batasuna laat zich herhaaldelijk in zeer duidelijke termen uit over de erkenning van de Spaanse bevolking en de invloed van de Spaanse cultuur in Baskenland. De enigen die volgens HB hun koffers moeten pakken zijn de Guardia Civil en het leger.