Gebladerte-reeks 19, november 2000
Auteur: Jeroen Bosch en Stan Vermeer (Solidariteitskomitee Esteban Murillo)
Over nationalisme en de Baskische bevrijdingsbeweging
De laatste tijd is er veel kritiek gekomen op onze campagne ter ondersteuning van de politieke gevangene Esteban Murillo die in de Haarlemse Koepelgevangenis op zijn waarschijnlijke uitlevering naar Spanje zit te wachten. Eerst verscheen er een artikel in de Fabel van de Illegaal waarop wij inmiddels gereageerd hebben. Vervolgens verscheen er een artikel in Dusnieuws 21 door Jelle en Sandor en in Ravage 6 door Paul uit Nijmegen.
In beide artikelen verbazen de auteurs zich erover dat wij ons in onze strijd tegen uitlevering van Murillo ook solidair verklaren met het Baskische links-nationalisme. Wij verwelkomen het debat over dit thema en zullen ons standpunt in dit artikel proberen te verduidelijken. We hopen met dit artikel ook paal en perk te stellen aan 'nieuw links' uit Leiden dat zich wel heel eenzijdig met het anti-nationalisme bezig houdt en het zelfs voor elkaar krijgt de aloude leus voor internationale solidariteit in de ban te doen.
Wij denken dat je een politieke gevangene niet alleen moet ondersteunen door zijn slechte humanitaire condities te benadrukken of door te wijzen op (de mogelijkheid van) marteling. Een politieke gevangene ondersteun je het best door zijn politieke strijd te ondersteunen. Dit is voor ons logisch en verklaart ook waarom we bijvoorbeeld nog nooit een gevangen nazi hebben ondersteund. Esteban Murillo ziet zijn gevangenneming als een duidelijk gevolg van het in Baskenland bestaande conflict tussen de onafhankelijkheidsbeweging enerzijds en de Spaanse en Franse autoriteiten anderzijds. Murillo was als vakbondsleider ook onderdeel van deze beweging. Wij verklaren ons solidair met de links-nationalistische bevrijdingsbeweging in Baskenland. We kunnen ons echter voorstellen dat de combinatie links en nationalisme verbazing oproept, het is dan ook een vrij zeldzame combinatie. Toch willen we er ons voor hard maken dat dit wel mogelijk is en ook echt het geval is in Baskenland, reden waarom wij denken dat de daar bestaande beweging de solidariteit van de linkse beweging in Nederland verdient.
Wie de Baskische links-nationalistische beweging wil begrijpen zal naar het recente verleden van Baskenland moeten kijken. Ten tijde van de Franco-dictatuur werd alles wat Baskisch was en alles wat links was onderdrukt. Het wekt bij ons dan ook geen verbazing dat het deze periode was waarin een generatie opstond die zowel links als nationalistisch was. Deze nieuwe beweging brak op veel punten radicaal met het al veel langer bestaande rechtse nationalisme. Men verklaarde zich tegenstander van kerk en kapitaal en verzette zich tegen het latente racisme van de bestaande nationalistische beweging. Zo kreeg de nieuwe beweging een veel breder karakter dan het al bestaande nationalisme doordat vele groeperingen - vrouwengroepen, vakbonden, milieu-organisaties, et cetera - er zich bij aansloten waardoor de beweging in veel opzichten een linkse beweging werd met de (nationalistische) eisen voor zelfbeschikkingsrecht en territoriale eenheid als algemeen bindmiddel.
Men ziet dan ook dat de onafhankelijkheidsbeweging ook door vele linkse groeperingen in Spanje ondersteund wordt. Het moge duidelijk zijn dat een dergelijke beweging niet met de Ikurina zwaait om de kerk en staat te eren, zoals Paul en Eric Krebbers beweren. Het lijkt ons dan ook vrij kortzichtig om deze vlag alleen op haar oorspronkelijke betekenis te beoordelen, zonder te kijken naar haar geschiedenis. Het was ten tijde van Franco - en dus ten tijde van het ontstaan van de links-nationalistische beweging - dat de Ikurina een symbool van verzet tegen de Spaanse overheersing werd. Het dragen of alleen maar bezitten van deze vlag kon je op jarenlange gevangenisstraffen komen te staan. Het is onder deze omstandigheden niet verwonderlijk dat de linkse beweging de Ikurina als symbool van verzet overnam. Hier blijkt wat ons betreft ook het verschil tussen het dragen van een Nederlands vlaggetje of een Ikurina. Waar de een een symbool van kolonialisme, staatsmacht en onderdrukking is, is de ander een symbool van verzet tegen staatsmacht en onderdrukking en voor de erkenning van mensenrechten (waar wat ons betreft ook het recht op zelfbeschikking onder valt). Paul verbaast zich erover dat kraakpanden het toelieten dat we de Ikurina ophingen. Misschien dat dat nu wat duidelijker is (waren vele kraakpanden in het verleden niet met ANC-vlaggen getooid?). Een ander misverstand is dat Jelle en Sander meenden dat aan het eind van de demonstratie op 8 april het Baskische volkslied werd gezongen. Dit was het Eusko Gudariak, een strijdlied afkomstig van Baskische soldaten uit de Spaanse burgeroorlog dat nu wordt gebruikt door de links-nationalistische beweging. Een volkslied is het dus geenszins.
Blijft de vraag overeind of het nationalisme op zich wel verdedigbaar is, of het niet incompatibel met het linkse gedachtegoed is. Jelle en Sandor vinden dat nationalisme automatisch leidt tot onderdrukking, racisme, en antisemitisme. Volgens Paul is nationalisme de ontkenning van het feit dat mensen naast elkaar moeten kunnen leven ongeacht hun taal, afkomst, cultuur, et cetera. In 9 van de 10 gevallen hebben deze critici gelijk. In 9 van de 10 gevallen leidt nationalisme tot intolerantie, vreemdelingenhaat of etnische zuivering. Reden te over dus om nationalisme kritisch te bekijken. Wij zijn echter van mening dat nationalisme noch theoretisch noch in de praktijk tot dit soort haatgedachten hoeft te leiden. Dit blijkt wat ons betreft ook in Baskenland.
Nationalisme is volgens ons niets anders dan het opeisen van bepaalde rechten uit naam van een volk. Dit leidt er vaak toe dat nationalisten een volk als een eenheid willen zien wat weer leidt tot bovengenoemd racisme en onderdrukking. Het opeisen van rechten voor een volk kan echter ook juist een reactie zijn op onderdrukking en racisme. Uiteraard moet een volk niet te belangrijk worden, zijn mensen bovenal individuen, kunnen mensen uit verschillende culturen prima met elkaar omgaan en samenleven. Toch kan men de betekenis van een volk, een cultuur niet helemaal wegredeneren. Met name niet als een cultuur onderdrukt wordt, een taal verboden is, et cetera. Maar wat is een volk dan? Een volk is een groep die in hetzelfde gebied leeft, gedwongen zich zo te definiëren, daar de omringende landen dusdanig georganiseerd zijn dat ze slechts volken of etnische minderheden kennen. Je kan wel tegen het concept volk zijn, maar op een andere manier strijden voor de erkenning van mensenrechten is er in de huidige situatie niet. Ook het concept land/staat/natie is discutabel. Wij zijn erg voor het omverwerpen van de bestaande machtsstructuren, op wereldwijde schaal. In de plaats daarvan zal een rechtvaardige, gelijkwaardige, respectvolle, milieuvriendelijke gemeenschap moeten komen, en wat ons betreft begint-ie in Baskenland. De omvorming en de invulling van het land zal nog een strijd op zich worden, maar een vereiste is de terugtrekking van Spaanse staatsbemoeienis uit instituten, overheden, leger, politie en het openbare leven. Op het moment dat een nationalistische beweging tegen onderdrukking strijdt kan men van zo'n beweging toch niet meer automatisch zeggen dat ze tot onderdrukking leidt? De critici vinden denken in volkeren vreemd. Wij menen dat het een realiteit is. Het feit dat mensen individuen zijn neemt niet weg dat ze ook als groep bepaalde kenmerken ontwikkelen. Paul zegt dat hij vaak beter opschiet met iemand uit Brazilië dan met iemand uit Nederland. We nemen dit zonder meer aan, aangezien we allemaal mensen zijn en dat is het belangrijkste. Dat neemt niet weg dat hij ongetwijfeld ook de situatie kent van het misverstand dat voortkomt uit culturele verschillen. De Braziliaanse cultuur is anders dan de Nederlandse. Deze realiteit wordt pas belangrijk op het moment dat de ene cultuur de ander niet meer toestaat. Dan pas blijkt dat die culturele identiteit die eerst zo onbelangrijk leek toch ook een stukje van jou is, een stukje wat je plotsklaps afgepakt wordt. Het zijn deze momenten waarop bevrijdingsbewegingen ontstaan, bewegingen die vaak nationalistisch zijn in de zin dat ze strijden tegen de onderdrukking van hun nationaliteit. Wij vinden dat deze bewegingen de solidariteit van de linkse beweging kunnen verdienen. We zeggen "kunnen" omdat hiervoor wel aan bepaalde eisen moet zijn voldaan. Een beweging moet niet zelf onderdrukken, een beweging moet de mens als individu en daarmee de pluraliteit van een volk erkennen. Zolang nationalisten, die strijden tegen de onderdrukking van hun identiteit - en dat is niet iets ongrijpbaars in onderdrukking, maar juist heel tastbaar, denk aan de Koerdische bevrijdingsbeweging, die Koerden hun identiteit weer heeft teruggegeven - zichzelf niet als superieur beschouwen, is er niks mis mee.
Wij ondersteunen de Baskische bevrijdingsbeweging - en dus uitdrukkelijk niet de christen-democratische Partido Nacionalisto Vasco - bovenal omdat het een linkse beweging is die zich bezighoudt met vele verschillende "linkse" onderwerpen. Vanuit de bevrijdingsbeweging worden acties georganiseerd tegen kerncentrales en hoge snelheidslijnen, tegen het leger, tegen stierengevechten, voor gelijke rechten voor vrouwen, voor betaalbare huizen voor iedereen, voor betere arbeidsvoorwaarden, et cetera. Daarnaast ondersteunen we de eisen ten opzichte van de Baskische natie: het erkennen van het Baskische recht op zelfbeschikking en het Baskische grondgebied. Wij hebben geen probleem met het nationalisme van de linkse beweging omdat dit nationalisme begrensd wordt door linkse waarborgen, de erkenning van de pluraliteit van het Baskische volk, de zeer ruime criteria die men heeft met betrekking tot de vraag wat een Bask is waardoor vrijwel niemand wordt uitgesloten (een Bask is iedereen die in Baskenland woont, geboren is, of Baskische ouders heeft minus de Guardia Civil en het Spaanse leger). Het is de linkse beweging die een dialoog wil aangaan met alle andere Basken en de Spaanse overheid en het zijn de Spaanse nationalisten die dit weigeren en zodoende dus de pluraliteit van Baskenland niet respecteren.
Tenslotte willen we nog aandacht besteden aan het feit dat het misverstand over het niet kunnen samengaan van links gedachtegoed en nationalisme niet alleen in de linkse scene leeft, maar ook in organisaties als Voorpost. Tot onze stomme verbazing en woede bleek achteraf dat leden van deze organisatie deel namen aan de door ons georganiseerde demonstratie jongstleden 8 april. Het moge duidelijk zijn dat we van dergelijke solidariteit niet gediend zijn, sterker nog, fascisten zijn voor onze comité-leden al jarenlang geliefd actiedoelwit. Voorpost is een zogenaamde "volksnationalistische beweging", die als strijdonderdeel de zelfbeschikking van volkeren heeft. Het enige volk waar ze daadwerkelijk actie voor voeren zijn de Vlamingen, de andere volkeren (Koerden, Basken et cetera) dienen slechts ter camouflage. Voorpost wil dat België barst en dat Vlaanderen bij de noordelijke Nederlanden wordt gevoegd. Het gedweep met volkeren die onderdrukt worden en strijden voor zelfbeschikking, dient slechts ter onderbouwing voor hun eigen strijdpunten. Voorpost is voor een economisch sterk Groot-Nederland, van vreemde smetten vrij. De bevrijdingsbeweging in Baskenland ziet hierin absoluut geen aanknopingspunten en distantieert zich dan ook van de bemoeienis van deze extreem-rechtse beweging. Sinds de verkiezingsnederlaag van 'traditioneel' extreem-rechts in 1998 hebben we in Nederland te maken gekregen met een, voor ons redelijk onbekende vorm, van extreem-rechtse manifestatie: het volksnationalisme van Voorpost, de NNP en LANS. Bij vlagen tonen zij zich op papier solidair met Koerden, Bretonnen, Basken en Schotten. Gedeeltelijk zijn deze strijdpunten traditioneel ingegeven, gedeeltelijk zijn zij ook bedoeld om aanhang te verwerven en links in verwarring te brengen. Voorpost ziet graag dat linkse groepen zich laten afschrikken door hen, dat linkse groepen zich in ideologische bochten wringen om zich te distantiëren van Voorposts gedachtegoed. Voorpost spint garen bij verdeeldheid en verwarring bij links. Wij denken dat links van haar eigen kracht moet blijven uitgaan en juist geen terrein moet prijsgeven aan rechts door je ideologisch in te dekken tegen extreem-rechtse bemoeienis. Links moet juist meer benadrukken en laten zien (wat Voorpost dus niet doet) dat ze strijden tegen onrecht, mensenrechtenschendingen (hoor je Voorpost nooit over) en voor het recht op zelfbeschikking, wat in het geval van Baskenland en bijvoorbeeld Koerdistan door de bevrijdingsbewegingen aldaar duidelijk links en socialistisch wordt ingevuld. Dat er aan deze invulling door ons weinig aandacht is besteed tot nu toe, heeft vooral praktische oorzaken. Immense drukte door de campagne rond Esteban en toenemende repressie in Baskenland zelf; het communiceert nu eenmaal lastiger als je gesprekspartners in de gevangenis zitten.
We hopen nu wat duidelijker te hebben gemaakt dat dit thema niet aan rechts moet worden overgelaten, zoals Paul meent. Het is een thema waar ook links een standpunt over in moet nemen. Een louter negatief standpunt is wat ons betreft niet wenselijk en niet realistisch. Wij menen dat links-nationalisme mogelijk is en dat het de ontkenning van deze mogelijkheid is die rechts in de kaart zal spelen. Als je het aan rechts overlaat om nationalisme invulling te geven zal dit inderdaad - als een soort self-fulfilling prophecy (dit citaat zal zeker niet worden overgenomen door LANS en/of Voorpost) - leiden tot een nationalisme dat andersdenkenden uitsluit, dat leidt tot etnische zuiveringen en het opdelen van volkeren in daarvoor bestemde naties. Rechts maakt nationalisme xenofobisch. Juist links zou iets van die menselijke wil moeten leren begrijpen die leidt tot de wens om je eigen cultuur te uiten, je eigen taal te spreken en tenslotte je eigen recht op zelfbeschikking en de invulling van je eigen toekomst uit te oefenen. Om zodoende de extreme verrechtsing te stoppen.