Aksi, 16 mei 2005

Auteur: Aksi

Moslim Democratische Partij in Nederland
Een islamitische partij bevordert politieke fragmentatie langs religieuze lijnen

Onlangs maakte Dyab Abou Jahjah, leider van de Arabisch Europese Liga (AEL), bekend dat de Moslim Democratische Partij (MDP) niet zal deelnemen aan de Nederlandse gemeenteraadsverkiezingen op 7 maart 2006. Dit terwijl het Utrechtse communicatiebureau MCA Communicatie had berekend dat de partij enkele zetels kon bemachtigen in de raden van Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht. Niets wijst er echter op dat het MDP-project in Nederland definitief is gestaakt. Hoewel het begrijpelijk is dat moslims zich in deze tijd op basis van hun religieuze identiteit organiseren in een partij, dient dit politieke project niet de belangen van de broodnodige gezamenlijke strijd tegen racisme en islamofobie. Een kritische beschouwing van de ideeën van de MDP.

Verrassend genoeg ging de aankondiging van de oprichting van de MDP in Nederland en van haar mogelijke verkiezingsdeelname in 2006 niet gepaard met een paniekreactie in de media en politiek. Dit staat in schril contrast met de spierballentaal die werd gebezigd in de eerste maanden van 2003 toen bekend werd dat de AEL ook in Nederland een afdeling wilde oprichten. Een aantal Haagse politici pleitte toen zelfs voor een verbod op de liga. Ondanks de milde reacties en het door MCA Communicatie geschetste electorale successcenario is de MDP in Nederland nooit goed van de grond gekomen. Op de officiële website van de AEL Nederland is vrijwel niets te lezen over de MDP, zo ook niet over de beslissing om af te zien van deelname aan de gemeenteraadsverkiezingen in 2006. Wel is er op diezelfde site het partijmanifest te lezen, dat al maandenlang de status van een voorlopige versie heeft.

Voorlopig manifest

De MDP geeft in haar 'Voorlopig manifest' aan te streven naar de opbouw van een 'menselijke, democratische en solidaire samenleving' volgens de principes en plichten die de islam gelovigen oplegt. Snel daarna wordt een sneer uitgedeeld aan het postmodernisme, want er bestaan volgens de moslimpartij wel degelijk zekerheden en die worden geboden door het islamitische geloof en denken. Dit religieuze denken is volgens de MDP overigens 'veel intelligenter en wetenschappelijker' dan atheïstisch denken en de opstellers van het manifest benadrukken hun geloof in God als een wetenschap te zien. Een weinig creatief pleidooi voor religie in algemene zin, die in de westerse wereld in al haar varianten terrein, macht en invloed verliest. Wel verfrissend en alleszins cliché is het betoog van de MDP voor een moderne, dynamische opvatting van de islam door middel van een contextgebonden interpretatie van de islamitische teksten. De partij tekent daarbij aan dat de sjaria (islamitische wetgeving) in 'bepaalde landen' gebruikt werd en wordt om mensen te onderdrukken en niet om hen te bevrijden. De MDP benadrukt daarbij 'nog altijd' te geloven dat de islam moderne oplossingen biedt voor ieder probleem waarmee de samenleving wordt geconfronteerd.

De vraag of de islam oplossingen in zich draagt voor alle sociale kwesties is geen boeiende. Het antwoord daarop is geloofs- en gewetensbepaald en dat kan alleen maar eindeloze discussies ontlokken. Het vraagstuk van wetsinterpretatie dat de moslim-democraten aansnijden is interessanter. De islamitische teksten zijn zoals alle geschriften inderdaad voor verschillende interpretaties vatbaar. In tegenstelling tot wat liberale en conservatieve kruisvaarders beweren, bestaat dé islam in die zin niet. De teksten bepalen niet zelf welke interpretatie in een bepaald tijdvak domineert of wijdverspreid raakt. Het zijn de maatschappelijke omstandigheden die bepalen welke lezing de overhand krijgt. Onder de rurale en stedelijke armen van het Midden-Oosten werd de politieke islam met zíjn interpretatie van de islamitische wetten bijvoorbeeld pas een massabeweging nadat de nationalistische en marxistisch geïnspireerde bewegingen na de implosie van de Sovjet-Unie ophielden een alternatief te zijn. De Arabisch-socialistische heilstaat werd door de intelligentsia, arbeiders en boeren ingewisseld voor de islamitische staat als de collectieve hoop die redding moet brengen voor alle ontberingen en vernederingen.

Toch moeten we toegeven dat sommige anti-moderne geboden en verplichtingen zo expliciet staan vermeld in de islamitische geschriften dat moderne, progressieve uitleggers zich in alle bochten moeten wringen om, zoals de MDP het noemt, de tekst in overeenstemming te brengen met de 'nieuwe context'. Hoewel veel linkse en seculiere critici hen oprecht alle succes gunnen bij deze pogingen - in de hoop dat deze en niet de reactionaire versies van de islam de overhand krijgen - kunnen ook zij niet ontkennen dat deze moderne verkondigers van de islam dikwijls ongeloofwaardige en bijna komische posities innemen. Dat laatste geldt ook voor de MDP.

Pluralisme

Zo stellen de Nederlandse moslim-democraten dat de islam uitgaat van pluralisme. De basis van de vroegere islamitische samenlevingen werd volgens de MDP gevormd door de levensbeschouwelijke gemeenschappen die over gelijke rechten beschikten, elkaar erkenden en vreedzaam coëxisteerden. Als de partij dit historisch islamitische pluralisme nastreeft voor de samenleving van deze tijd moeten we constateren dat zij ijvert voor een superieure maatschappelijke status voor moslims. De MDP stelt het islamitische pluralisme namelijk veel te rooskleurig voor. Hoewel het Westen maar een relatief korte geschiedenis kent van religieuze acceptatie en pluralisme, en de islamitische rijken in de wereld van voor de Franse revolutie relatief toleranter waren ten opzichte van religieuze minderheden dan de westerse staten, was dit pluralisme echter wel beperkt en niet-egalitair. Anders dan de MDP beweert beschikten religieuze gemeenschappen in de islamitische rijken niet over gelijke rechten. De islamitische gemeenschap was de heersende gemeenschap die zonder beperkingen zijn geloof mocht belijden. Christenen en joden mochten hun religieuze tradities echter alleen volgen zolang zij een speciale belasting (jizya) betaalden aan de islamitische staat en de openbare uitingen van hun geloof beperkt hielden. Deze praktijk wordt uitdrukkelijk door de koran voorgeschreven (9:29). De sjaria kent nog een reeks van bepalingen die uitdrukking geven aan de ondergeschikte status van joden en christenen. Leden van deze 'volkeren van het boek' kunnen bijvoorbeeld niet getuigen tegen moslims, mogen geen wapens dragen, niet paardrijden, geen kerkklokken luiden en geen huizen bouwen die hoger zijn dan de huizen van moslims. Mannelijke joden en christenen mogen niet trouwen met moslimvrouwen. Er zijn periodes bekend uit de geschiedenis van de islam waarin joden en christenen zich dienden te houden aan speciale kledingvoorschriften. Atheïsten en polytheïsten hebben volgens de sjaria strikt genomen zelfs geen recht op leven, tenzij ze zich bekeren tot de islam. Hopelijk beschouwt de MDP dit kreupele pluralisme slechts als een historische inspiratiebron en niet als een daadwerkelijk te realiseren maatschappelijk kader.

Democratie

Een andere discutabele zaak in het manifest van de MDP betreft de kwestie van de democratie. De moslimpartij stelt door naar een passage in de koran te verwijzen waarin de term shoera (consultatie of beraadslaging) wordt genoemd dat de islam moslims verplicht democraat te zijn: 'Het idee van de wet van het volk, ofwel democratie, is dus absoluut een islamitisch idee. En niet alleen dat: het principe van shoera maakt van democratie voor iedere moslim een verplichting. Een moslimmaatschappij kan, om waarachtig islamitisch te zijn, niet anders dan een democratie zijn.' Verderop in het manifest wordt zelfs gepleit voor een basisdemocratie of radendemocratie, omdat de huidige parlementaire democratie volgens de MDP niet voldoende functioneert.

Een basisdemocratie is een prima politiek streven. Maar de moslim-democraten gaan wel erg kort door de bocht door te stellen dat democratie een expliciet islamitisch gebod is. In de wereld van de islamitische rechts- en godsdienstgeleerden staan de betekenis en reikwijdte van het begrip shoera, waar de MDP haar ideeën op bouwt, hevig ter discussie. Waarschijnlijk vond shoera in de vroeg-islamitische periode plaats bij de verkiezing van de kalief. Dit gebeurde in onderling overleg van vooraanstaande moslims. Heden ten dage zijn er progressieve schriftgeleerden die net als de moslim-democraten op basis van de koranverzen over de shoera pleiten voor een moderne democratie, maar er zijn ook rechtsgeleerden die stellen dat de islamitische staatsvorm niets met democratie of participatie te maken heeft. Bijvoorbeeld de vooraanstaande Egyptische sjeik Mohamed Mutwali al Sharawi (1911-1998) was als aanhanger van de laatstgenoemde richting van mening dat de islamitische heerser niet verplicht is tot consultatie en het rekening houden met opvattingen en adviezen van anderen.

De progressieve uitleg van het begrip shoera is niet overtuigend. De opvattingen van hun conservatieve opponenten zijn aannemelijker. Een islamitische staatsvorm kan per definitie geen democratie zijn, hooguit een beperkte variant ervan. Dat heeft alles te maken met het eigenaarschap van de soevereiniteit, ofwel het hoogste gezag binnen een politiek stelsel. De basis van de democratie wordt gevormd door het principe van de volkssoevereiniteit, dat wil zeggen dat het hoogste gezag bij het volk berust. In een islamitisch staatsstelsel is echter God de eigenaar van de soevereiniteit. De wetgevende macht ligt in de handen van God, die zijn wetten (sjaria) al aan zijn onderdanen heeft opgelegd, hoofdzakelijk via de koran. Het volk of zijn vertegenwoordiging, het parlement, kan alleen wetten vervaardigen die passen binnen de grenzen van de sjaria. De juridische en politieke bevoegdheden van het volk worden dus beperkt door de goddelijke wetgeving die onveranderlijk is. Een uitspraak van sjeik Al Sharawi geeft deze realiteit op een treffende en bondige wijze weer: 'Als Allah heeft besloten, dan is er geen plaats voor shoera.' De islamitische staat is geen democratie, maar een theocratie. Ook hier moeten wij ons afvragen, net als bij de kwestie van het pluralisme, waar de MDP naar toe wil met haar verwijzingen naar het begrip shoera. Streeft de partij naar een moderne, seculiere democratie en laat ze zich bij dit streven slechts inspireren door een zinsnede uit de koran of zijn de moslim-democraten uit op de daadwerkelijke vestiging van een islamitische staat waarin de soevereiniteit bij God berust? Het voorlopige partijmanifest laat zich hier niet duidelijk over uit. Als de MDP voorstander is van een islamitisch politiek bestel dan dient zij consequent te zijn en de 'D' van 'Democratisch' uit haar partijnaam te verwijderen.

Neo-Keynesiaans

Op economisch vlak kunnen de opvattingen van de MDP omschreven worden als relatief progressief. De partij stelt dat democratie niet compleet kan zijn zonder sociale rechtvaardigheid en economische democratie. De moslim-democraten willen een islamitische economie vestigen, een soort derde weg als alternatief voor het kapitalisme en het communisme dat 'gedoemd was tot falen'. Gepleit wordt voor een economie waarin de staat en publieke sector een flinke vinger in de pap hebben: '(…) omdat de islam monopolievorming en exclusiviteit verbiedt en de concurrentie van kapitaal bestrijdt, zal de openbare sector automatisch de enige grote eigenaar van de productiemiddelen zijn.' De staat krijgt een bemiddelende rol om tot een betere verdeling van rijkdom, maatschappelijk evenwicht en solidariteit te komen.

De partij pleit nadrukkelijk niet voor een radicale herziening van de productie- en bezitsverhoudingen, sterker nog, particulier bezit van productiemiddelen door kleine en middelgrote ondernemers wordt aangemoedigd: 'Naast de openbare sector kunnen particuliere ondernemers zich ontwikkelen tot middelgrote en kleine eigenaars van productiemiddelen (…). Op deze manier komt een dynamische, vrije markt op gang (…).' Wat de MDP omschrijft als een islamitische economie is in feite geen derde weg naast kapitalisme en socialisme. Het is een misvatting om te stellen dat een economisch stelsel met een grote openbare sector en dat doorspekt is met islamitische waarden en gebruiken als de aalmoes (zakat) daarmee automatisch niet-kapitalistisch is. De ideale economie van de MDP is een op de islam geïnspireerde neo-Keynesiaanse variant van het kapitalisme, aangezien zij het privé-bezit van productiemiddelen niet afwijst en tegelijkertijd pleit voor actieve sturing door de overheid. Overigens is de visie van de MDP op de economie absoluut geen gemeengoed binnen de islamitische politieke wereld. Er zijn vooraanstaande schriftgeleerden en theoretici die een economie met een sterke staat en een grote publieke sector afwijzen en bestempelen als niet-islamitisch. Bijvoorbeeld de Pakistaanse theoloog Sayyid Abul A'la Mawdudi (1903-1979), inspirator van vele fundamentalistische bewegingen, stelt het volgende: '(…) alle vormen van economische polarisering door nationalisering en collectivisering zijn verboden, ook die door individuen worden ingezet. Daarentegen heeft de mens het recht gekregen van God om over de hele wereld te streven naar het verkrijgen van een zo hoog mogelijke winst (…).'

Dat de economische opvattingen van de MDP socialer zijn dan die van de drie partijen die nu het kabinet-Balkenende vormen, mag natuurlijk niet onbenoemd blijven. De moslim-democraten geven aan te streven naar een 'solidaire maatschappij', een 'uitstekend sociaal zekerheidssysteem' en een 'actieve (her)opbouw van een welvaartsstaat', typische kenmerken van een Keynesiaanse economie die momenteel in heel Europa wordt afgebroken door privatisering, liberalisering en deregulering.

Conservatisme

In tegenstelling tot haar standpunten op het terrein van de economie, die veel overeenkomsten vertonen met de ideeën van de sociaal-democratie in de jaren zeventig, hebben de opvattingen van de MDP over de sociale verhoudingen in de samenleving hun basis in het conservatisme.

De westerse samenlevingen kampen met serieuze problemen als een doorgeslagen individualisering, sociale fragmentatie, maatschappelijke desinteresse en een verbrokkeling van solidariteitsbanden. Vele politieke partijen zien deze tendensen als een politiek probleem en proberen oplossingen aan te dragen voor deze ontwikkelingen die mensen een algemeen gevoel van onbehagen geven. Zo ook de moslim-democraten. De remedie wordt gezocht in 'verzet tegen de toenemende tendens tot liberalisering' en een 'goed toegankelijk en degelijk sociaal zekerheidsstelsel', maar daarnaast vooral ook in het behoud van het gezin als 'belangrijke hoeksteen van de samenleving'. De lezer van het manifest kan zich niet aan de indruk onttrekken dat de MDP het traditionele gezin idealiseeert en wil doen herleven, temeer daar de partij nalaat om de patriarchale machtsverhoudingen en het geweld tegen vrouwen en kinderen binnen het gezin aan de kaak te stellen. Bovendien wordt de opvoeding van kinderen door de moslim-democraten vooral gezien als een taak van vrouwen: '(…) moeders moeten hun kinderen borstvoeding kunnen geven (…)', 'Huismoeders moeten een maatschappelijke erkenning krijgen' en 'De organisatiestructuren moeten met de moederrol rekening houden in hun interne organisatie'. Wat denkt de MDP over het huisvaderschap en de vaderrol binnen organisatiestructuren? Waarom worden deze eisen alleen ten aanzien van moeders gesteld?

De idealisering van het gezin als remedie voor sociale problematiek heeft de MDP overigens gemeen met christelijk-rechts en andere conservatieve stromingen, zoals de Edmund Burke Stichting. Een zinloze onderneming. Het merendeel van de huishoudens wordt namelijk niet meer gevormd door het ideale gezin van de MDP, maar juist door alleenstaanden, eenoudergezinnen en ongehuwde koppels met of zonder kinderen. Bovendien ligt de basis van het verval van het traditionele gezin in diepgaande veranderingen op sociaal en economisch vlak. Die tendens is (gelukkig) niet zomaar te keren door het traditionele gezin te idealiseren. Oplossingen voor de individualisering en verharding van de samenleving moeten op een ander terrein worden gezocht dan op het gebied van de nostalgie.

Overigens is het conservatisme beslist geen scheldwoord in de ogen van de moslim-democraten van AEL-huize. In juni 2003 verklaarde de toenmalige voorzitter van de AEL België, Ahmed Azzuz, ronduit dat de Belgische MDP het conservatisme aanhangt: 'Wij zijn een conservatieve partij waarbij de inspiratie wordt gehaald uit de islam. Een moslimversie van de CD&V [de christen-democratische partij van Vlaanderen, ME] met dat verschil dat wij willen vasthouden aan onze waarden.'

Politieke fragmentatie

Op basis van het voorlopig manifest van de MDP kan geconcludeerd worden dat de ideologie van de partij bestaat uit een mix van conservatisme en neo-Keynesiaans progressivisme op economisch gebied, dit alles gefundeerd op en verweven met de islam waarbij het niet duidelijk is of de MDP daadwerkelijk streeft naar een islamitisch staatsbestel. Een interessante combinatie, aangezien conservatisme tegenwoordig bijna altijd hand in hand gaat met neoliberale economische opvattingen. Maar wat betekent de MDP voor de emancipatiestrijd van 'allochtonen'?

Migranten uit Noord-Afrika, het Midden-Oosten en andere islamitische delen van de wereld staan onder grote maatschappelijke en politieke druk. Zij zijn in heel Europa slachtoffer van islamofobie, racisme en discriminatie. Het is daarom begrijpelijk dat zij zich in eerste instantie trachten te organiseren op basis van hun religieuze identiteit. Maar islamitische partijvorming is een ronduit slechte zaak. In politieke zin natuurlijk, want vrijheid van vereniging, vrijheid van vrije meningsuiting en geloofsbelijdenis gelden uiteraard ook voor moslims; dus het recht om een islamitische politieke partij te vormen en op te bouwen wordt hier absoluut niet betwist.

De MDP levert echter een slechte dienst aan de strijd tegen racisme, islamofobie en de afbraak van rechten en verworvenheden van migranten. Deze strijd is het meest effectief als hij door 'allochtonen' en 'autochtonen' gezamenlijk wordt gevoerd. De moslim-democraten proberen moslimmigranten echter politiek en organisatorisch af te zonderen van de rest van de samenleving in een eigen partij. Dat kan leiden tot politieke fragmentatie langs religieuze lijnen. En dat is koren op de molen van conservatieve en extreem-rechtse krachten die via hun politiek van verdeel en heers bevolkingsgroepen tegen elkaar proberen op te zetten en uit te spelen.

Terug