Gemeente Leiden, neem je verantwoordelijkheid: verban Zwarte Piet van de intocht en uit het Huis van Sinterklaas!
Komende zaterdag is de intocht van Sinterklaas in Leiden. Daarbij zullen naast de witte oude man met zijn mijter ook talloze van zijn zwarte knechten door de straten lopen. Pieten waarvan de overgrote meerderheid helaas nog steeds “traditioneel” zwartgeschminkt zal zijn. Doorbraak verzet zich samen met anderen tegen de aanwezigheid van die racistische karikatuur van mensen van Afrikaanse herkomst. We hebben daarom samen met hen het actiecomité Stop Zwarte Piet Leiden opgericht, dat een protest organiseert bij de intocht. Verder hebben we ook een klacht ingediend bij de gemeente.
Stop Zwarte Piet Leiden heeft het protest bij de gemeente aangemeld en werd daarop uitgenodigd voor een gesprek met de politie en de verantwoordelijke ambtenaar. Tijdens dat gesprek bevestigde de agent dat ook dit jaar nog steeds traditionele Zwarte Pieten zullen meelopen. Zo’n negentig procent zal zwartgeschminkt zijn, aldus zijn inschatting.
Na het gesprek kreeg het actiecomité een “definitieve kennisgeving van betoging opgestuurd”. Dat is feitelijk een bevestiging dat het protest is aangemeld, met daarbij de voorwaarden die de burgemeester heeft gesteld en de afspraken die zijn gemaakt. Een aantal voorwaarden zijn standaard in Leiden, zo vertelde de agent. Zoals bijvoorbeeld: “De teksten op de spandoeken zullen niet discriminerend, beledigend of opruiend zijn”.
Vergunningsplichtig
De Leidse intocht is zelf een vergunningsplichtig evenement. Aan zo’n evenement worden zwaardere voorwaarden gesteld dan aan een protest, waar je immers geen vergunning voor hoeft te hebben vanwege geldende mensenrechten. Het is in Nederland weliswaar wettelijk verplicht om protesten aan te melden, maar ook zonder aanmelding blijft het recht op demonstreren bestaan. Voor een evenement moet echter wel een vergunning worden verkregen, en de gemeente geeft die ieder jaar af voor de intocht.
De vraag rijst waarom de gemeente daarbij niet standaard de voorwaarde stelt dat de intocht geen “discriminerende of beledigende” elementen mag bevatten. Tot die conclusie moeten we wel komen, of het moet zijn dat die voorwaarde wel wordt gesteld, maar niet gehandhaafd. De gemeente staat immers nog steeds toe dat er “traditionele” Zwarte Pieten meelopen in de officiele intocht. Sterker nog: de gemeente is zelfs “hofleverancier” en financierder van die intocht. Hoe kan dat? Na alle kritiek van anti-racisme activisten op Zwarte Piet, met talloze demonstraties, ingezonden brieven, klachten en blogs, en na uitspraken van het VN-mensenrechtencomité, de Amsterdamse rechtbank, het College voor de Rechten van de Mens en de Kinderombudsvrouw tegen Zwarte Piet?
Zorgplicht
Volgens het College voor de Rechten van de Mens in 2014 heeft Zwarte Piet “discriminerende aspecten” en scholen die Zwarte Piet handhaven zijn daarom “in de Sinterklaastijd niet discriminatievrij”. Het college spreekt van “negatieve stereotypering” van zwarte mensen. Het gaat er daarbij niet om of Zwarte Piet “niet discriminerend is bedoeld. Van belang is of het effect van de figuur discriminerend is en naar het oordeel van het College is dit het geval.” De rechtbank wijst in 2014 ook op “negatieve stereotyperingen” en dat “met name de rol van knecht en het uiterlijk en het gedrag van Zwarte Piet [immers] leiden tot het beeld dat zwarte mensen ondergeschikt en dom zijn”. Zelfs de regering erkende in 2015 – weliswaar schoorvoetend – dat “negatieve stereotyperingen onbedoeld vooroordelen en discriminatie in de hand kunnen werken en mensen kwetsen”. In september dit jaar schreef de Kinderombudsvrouw dat het “op plekken waar het Sinterklaasfeest met kinderen gevierd wordt, het aan volwassenen is om ervoor te zorgen dat kinderen met alle huidskleuren plezier hebben aan dit feest”. En: “Door Zwarte Piet te ontdoen van discriminerende en stereotyperende kenmerken kan er van hem een figuur worden gemaakt die in overeenstemming is met de rechten van alle kinderen in Nederland.”
De gemeente Leiden kiest er echter, ook in 2016, weer voor om racistische karikaturen toe te laten, zowel tijdens de intocht als bij het Huis van Sinterklaas. Daar kunnen kinderen tot 4 december Sinterklaas ontmoeten en dus ook een ‘leerzaam’ racistisch blackface-toneelstukje meekrijgen. De gemeente kiest voor een “geleidelijke verandering”, zo blijkt uit een artikel in De Volkskrant. Tijdens ons gesprek verklaarde de agent dat ze “de maatschappelijke beweging volgen”. In 2014 echter heeft het College voor de Rechten van de Mens al gesteld dat het toen aangeklaagde schoolbestuur in 2015 “actief en voortvarend verdere invulling” zou moeten geven “aan haar zorgplicht voor een discriminatievrije onderwijsomgeving”. De Zwarte Piet-figuur zou een “dusdanige andere invulling” moeten krijgen “die niet leidt tot negatieve stereotyperingen van mensen met donkere huidskleur”. Het is volgens het college “niet in de lijn van de zorgplicht om de dialoog en het nemen van verdere maatregelen op de lange baan te schuiven door te wachten op wat ‘de maatschappij’ doet”. Het lijkt er dus op dat de gemeente niet aan haar zorgplicht jegens de samenleving voldoet door twee jaar na deze uitspraken nog steeds traditionele Zwarte Pieten in de Leidse intocht toe te staan.
Stoppen
Wij eisen van de gemeente dat er zaterdag geen traditionele Zwarte Pieten zullen meelopen bij de intocht, en dat er de komende weken bij het Huis van Sinterklaas geen traditionele Zwarte Pieten worden ingezet. Indien er wel Zwarte Pieten aanwezig zullen zijn bij een of beide evenementen vragen we hierbij aan gemeenteraadsleden om daarover raadsvragen te stellen. Waarom is er gekozen voor een “geleidelijke” verandering van het Sinterklaasfeest? Minder racisme is immers nog steeds racisme. En kan de gemeente garanderen dat er in de toekomst wel een discriminatievrije omgeving komt?
Hoe lang nog moeten activisten bij intochten protesteren tegen de aanwezigheid van racistische karikaturen van mensen van Afrikaanse herkomst? En hoe vaak moeten we nog meemaken dat protesten bij voorbaat gecriminaliseerd en geproblematiseerd worden, terwijl het hier gaat om een fundamenteel recht? Hoeveel keer zullen we nog in massa-arrestatie worden weggevoerd, zoals in Gouda in 2014 en in Rotterdam afgelopen zaterdag, terwijl achteraf blijkt dat er juridisch niets van klopt?
Protest is bedoeld om de aandacht te trekken, protest is bedoeld om de vinger op de zere plek te leggen en dat kan irriteren. Maar dat is ook de bedoeling, want anders raken mensen en instellingen niet gemotiveerd tot veranderingen. Dat veranderingen niet tot stand komen via louter brave gesprekken, dat is wel gebleken tijdens de drie, vier decennia van vriendelijk vragen die vooraf gingen aan de huidige actiegolf. De Leidse burgemeester Lenferink had het dus bij het verkeerde eind toen hij op de radio zei dat protest prima is, zolang “de ouders en kinderen er geen last van hebben”, zolang ze er dus niets van merken. Vrijheid van meningsuiting heeft alleen zin als anderen je kunnen horen. En we zullen ons sowieso laten horen komende zaterdag.
Doorbraak