Grenzen zijn geweld

“Armeense Mikael en moeder dienen nieuwe verblijfsaanvraag in, voorlopig geen uitzetting”, kopte de NOS dinsdag. Fijn dat Gohar en Mikael in ieder geval voorlopig in Nederland mogen blijven. Maar daarmee is de kous nog niet af, ook niet voor de vele andere mensen die dreigen gedeporteerd te worden. Het onrecht blijft voortbestaan.

Dus, wat zijn grenzen? Veel mensen denken dan aan een wereldkaart, zoiets als hieronder. Grenzen zijn de rode lijntjes tussen landen, die aangeven waar één land begint, en een ander land eindigt. Maar: een landenkaart is een abstractie. De echte wereld ziet er natuurlijk helemaal niet zo uit.

In de echte wereld zien grenzen eruit zoals hieronder. Sommige mensen spreken van een “onzichtbare lijn”, maar dat vind ik niet kloppen. Er is helemaal geen lijn, er is geen meetbaar verschil tussen de verschillende punten van deze bergtop.

Er zijn wel grenzen die duidelijker zijn aangegeven, zoals de Amerikaans-Canadese grens. Maar ook dit is geen natuurlijk verschijnsel: de Amerikaanse en Canadese grensbewaking moeten constant bomen trimmen en kappen om deze lijn mogelijk te maken.

En zelfs dan is de grens geen fysieke lijn, maar een optische illusie door de afwezigheid van bomen, net zoals een schaduw de afwezigheid van licht is. In andere woorden: er is geen magische lijn op de wereld die je tegenhoudt. Dus wat zijn grenzen eigenlijk?

De grens tussen India en Pakistan laat het iets duidelijker zien. Die wordt gedemarkeerd door een stalen hek met scheermesprikkeldraad, en er worden mensen betaald om je dood te schieten als je de grens probeert over te steken.

In dit voorbeeld wordt de grens bepaald door waar het hek gebouwd is, en door de plaatsing van gewapende grenswachten om je dood te schieten. De grens wordt alleen in stand gehouden door constante handhaving van die grens. Zonder handhaving verdwijnt de grens.

Daarmee is een grens, net zoals bijvoorbeeld geld, genderidentiteit of een academische titel, een sociaal construct. Het bestaat omdat mensen het construct handhaven. Net zoals hoe we betekenis geven aan letters: het zijn lijntjes inkt of pixels tot mensen er betekenis aan geven.

Zoals bij elk sociaal construct moeten we ons de vraag stellen: is dit nuttig? Welk doel dient het? Een van de doelen van grenzen is vrij nuttig: het verdelen van geografische verantwoordelijkheid. De grens tussen Leiden en Leiderdorp bepaalt welke gemeente verantwoordelijk is.

Maar als grenzen puur administratief zouden zijn, dan zouden ze niet bewaakt hoeven te worden. Die bewaking heeft te maken met een ander sociaal construct, dat nauw met grenzen verbonden is: nationaliteit. En in dat aspect zijn grenzen extreem gewelddadig.

Nationaliteit is een sociaal construct waarbij mensen die binnen een bepaalde grens geboren worden een bepaald juridisch label op zich geplakt krijgen. Dit label heeft enorme invloed op waar je in de wereld wel en geen recht op hebt.

De gevolgen van dit nationaliteitslabel zijn vrij arbitrair. Vóór de Koppelingswet konden ongedocumenteerde migranten en vluchtelingen een beroep doen op allerlei voorzieningen, en ook belasting betalen. Door de Koppelingswet veranderde dit opeens.

Dit blijkt bijvoorbeeld ook uit de carrière van Ayaan Hirsi Ali, die jaren als politica in Nederland heeft gewerkt, tot Rita Verdonk besloot dat Hirsi Ali werd geacht het Nederlanderschap “nooit te hebben verkregen”. Ze was dus nooit Nederlander geweest.

Het is natuurlijk heel vreemd dat iemand met terugwerkende kracht een nationaliteit verliest. Jarenlang is er nooit iets aan de hand geweest, maar zodra er ergens een juridische (abstract) knop wordt ingedrukt, is je aanwezigheid in Nederland opeens een probleem.

Wat het nog vreemder maakt, is dat het niet eens gaat om waar je geboren bent. Mikael is in Nederland geboren, maar omdat hij volgens de wet geen ‘Nederlands bloed’ heeft, heeft hij niet de Nederlandse nationaliteit en de rechten die daarbij horen.

Dit soort vreemde gevallen zijn niet het gevolg van ‘lakse’ wetgeving (de wetgeving is juist zeer streng), maar het gevolg van de inherente merkwaardigheid van het hele concept “nationaliteit”. Zoals gezegd is het een construct dat kunstmatig op de been wordt gehouden.

In die handhaving worden steeds grotere delen van de samenleving betrokken. Zo zijn tegenwoordig ook artsen onderdeel van de grensbewaking: doordat ongedocumenteerde vluchtelingen en migranten geen recht hebben op zorgtoeslag, kunnen ze vaak niet naar een dokter.

Ook durven ongedocumenteerden niet naar de politie of de arbeidsinspectie te stappen bij arbeidsuitbuiting, uit angst om verraden en uitgezet te worden. Zo worden zij vaker het slachtoffer van arbeidsuitbuiting. Zo ‘helpt’ iedereen de grens bewaken.

Dit heet “internalisering” van de grenzen. De grenzen zijn tegenwoordig overal: op het werk, bij de dokter, bij de gemeente, op straat en bij de huisbaas, bij het UWV, bij de arbeidsinspectie… Nationaliteiten en grenzen worden op steeds meer plekken gehandhaafd.

Als we terugkeren naar een wereldkaart: al dit onrecht wordt niet veroorzaakt door statische lijnen op een kaart. Grensbewaking, onderscheid tussen nationaliteiten, vereist constant en extreem geweld. Het vereist een actieve handhaving, een actieve dreiging.

Neem Groot-Brittannië, waar de politie deuren inbeukte om migranten uit hun huis te trekken en in geblindeerde zwarte bussen te stoppen, om ze allemaal naar Rwanda te deporteren.

Of Griekenland, waar bootjes met vluchtelingen en migranten terug de zee op worden geduwd, met verdrinking als gevolg. Zowel om te zorgen dat deze mensen niet in Europa aankomen, als om een voorbeeld te stellen voor anderen die de tocht willen proberen.

Of de constante schending van privacy (van migranten en niet-migranten), wat weer kan leiden tot de detentie van ongedocumenteerden in gevaarlijke detentiecentra, waar opnieuw geweld tegen hen kan worden gebruikt.

En welk doel dient het uiteindelijk? Om te zorgen dat de rijkdom van Nederland alleen genoten kan worden door een geprivilegieerde minderheid, gebaseerd niet eens op waar ze zijn geboren, maar welk ‘bloed’ door hun aderen stroomt. Wie onze ouders zijn.

Het systeem van nationaliteit is ook inherent racistisch. Is het een toeval dat de EU grenzen heeft opgeheven tussen landen met witte meerderheden? Dat je vanuit de VS en Canada zonder visum naar Nederland kan reizen, vanuit het mondiale zuiden niet?

En ja, ook linkse politici hebben grote woorden over waarom grenzen nodig zijn, van “veiligheid” (alsof de Nederlandse nationaliteit je veiliger maakt) tot het beschermen van onze sociale zekerheid (alsof we die rijkdom niet gejat hebben uit de landen van vluchtelingen en migranten).

Uiteindelijk komt het allemaal op hetzelfde neer: Nederlanders kunnen prima accepteren dat ze het economisch zwaar hebben, dat ons land met de dag minder vrij is, zolang er maar mensen zijn die het zwaarder hebben. En die mensen, zegt Nederland, moeten worden buitengehouden.

Grenzen, nationaliteiten… het is allemaal nep, het is allemaal verzonnen. Wat niet nep is, is het geweld dat wordt gebruikt om die verzinsels ‘echt” te laten lijken. Het is dat geweld, en niet de lijntjes op de kaart, waar de échte grenzen zijn.

Bo Salomons

(Dit artikel verscheen eerder als draadje op Twitter.)