Het afbraakproject van Yeşilgöz

We hebben het veel over hoe Dilan Yeşilgöz-Zegerius de weg vrij heeft gemaakt voor de PVV. Maar we moeten ook erkennen wat voor enorme schade zij zelf al heeft aangericht aan vrijheid en democratie. Ze is een van de hoofdrolspelers in dit hoofdstuk. In dit artikel beperk ik me tot wat Yeşilgöz in de landelijke politiek concreet heeft betekend. Ze heeft natuurlijk een langer verleden, dat al in het artikel “Yeşİlgöz staatssecretaris: niks om te vieren” werd gedocumenteerd.

Het begint al met haar Kamerlidschap namens de VVD in 2017. Op basis van een conceptstuk (dat ze niet had gelezen) bekritiseert ze de NPO. De omroep zou migranten in een positief daglicht willen stellen. Dat vond zij indoctrinerend naar het publiek. Hier weigert ze kennis te nemen van bestaand racisme in (nationale) media. Het is ook de voorloper van wat we later “anti-woke” zijn gaan noemen: ophef maken over elk greintje inclusie, op basis van een eigen (kwade) interpretatie van betekenisloze kruimeltjes. Het is niet alleen holle retoriek: het is een versterking van het soort niet-onderbouwde ophef-toneelstukjes die bedoeld zijn om rechtse stemmers naar de VVD te trekken. Door daarin mee te doen heeft Yeşilgöz de tactiek verder genormaliseerd, in media, politiek en maatschappij.

In 2021 riep Yeşilgöz (al) op tot het optreden bij pro-Palestina-demonstraties vanwege geruchten van Talibanvlaggen en antisemitische oproepen. Volgens Yeşilgöz heeft “iedereen het recht op demonstratie, maar er zijn grenzen” (dit komt later terug). Het wegzetten van alle Palestijnen als Hamas-aanhangers en islamisten is een oude tactiek om oorlogsmisdaden van Israël te verdedigen. Dit is het uitsluiten van de meningen van grote groepen mensen op basis van geruchten, niet op basis van inhoud, puur om af te leiden.

In 2019 gaf Kamerlid Yeşilgöz ook aan dat de doodstraf voor Nederlandse burgers die naar Syrië en Irak waren afgereisd acceptabel was. Hier ging het duidelijk over het te behalen resultaat, niet over wat nu wel en niet volgens de wet was. Dit is ook weer iets dat later terug zal komen: het vooropstellen van een resultaat op basis van onderbuikgevoelens. Een minachting voor een “te softe” aanpak, en een drang naar hardere straffen. Of die nu in Nederland worden uitgevoerd of in Irak.

In 2019 stemde Yeşilgöz vóór het wetsvoorstel Geweldsaanwending opsporingsambtenaren. Hierdoor werd een strafuitsluitingsgrond gecreëerd voor bijvoorbeeld agenten die geweld plegen uit naam van hun beroep. Voortaan werd dat moeilijker te bestraffen. Omdat agenten die geweld gebruiken volgens de Ambtsinstructie en die Ambtsinstructie aangepast kan worden door het kabinet (zonder de Tweede Kamer), bepaalt nu de regering welk geweld toelaatbaar is of niet. Een enorme hoeveelheid macht, juist nu politiegeweld onder de loep komt

In 2021 werd Yeşilgöz staatssecretaris van Economische Zaken. Dat is grondwettelijk “ongelukkig”, zo schreef de Raad van State. De Kamer moet immers bewindslieden controleren. Uiteindelijk gaven Yeşilgöz en partijgenoot Wiersma toe aan de druk. Het Nederlandse staatsrecht is relatief zwak. Daarom zijn er gebruiken waar men zich aan dient te houden. Iedereen weet dat je niet Kamerlid en bewindspersoon tegelijk kan zijn, maar toch probeerden deze Kamerleden het, vooral omdat het hen handig uit kwam.

Op 12 september 2022 hamerde Yeşilgöz op de “woke”-bedreiging voor de rechtsstaat. Dit is in lijn met haar eerdere opmerkingen tegenover de NPO over het neerzetten van migranten. Het is puur rechts-populisme, bedoeld om bepaalde mensen te trekken. “Woke” omschrijft in feite bewegingen in de maatschappij naar meer sociale rechtvaardigheid. Dat is geen bedreiging voor de rechtsstaat. Het is het omgekeerde: juist die sociale rechtvaardigheid is een belangrijk onderdeel van die rechtsstaat. Waar Yeşilgöz in feite aanstoot aan neemt, is dat “woke” mensen een uitgesproken mening hebben over onderwerpen. Dat ze bepaalde meningen als “juist” of “onjuist” presenteren. Dat doet ze zelf in feite ook: dingen “juist” of “onjuist” vinden staat centraal in een mening.

Hier stelt ze kritiek op een mening gelijk aan iemand het zwijgen op proberen te leggen. Dit, terwijl de mensen waar ze het over heeft die macht helemaal niet hebben. Vaak worden juist machtige instellingen bekritiseerd. Met als resultaat dat die kritiek wordt stilgelegd.

Op 17 november 2022 nam Yeşilgöz het op tegen de hoofddoek bij de politie. Dit zou geen “neutraliteit” uitstralen. Het idee dat mensen met een hoofddoek niet neutraal kunnen zijn, is puur gebaseerd op vooroordelen en werkt stigmatiserend. Het resultaat is dat mensen met een hoofddoek niet meer als agent kunnen functioneren. In feite verbied je een bepaalde groep om dat ambt te kiezen. Puur omdat islam tot “inherent politiek” wordt verheven, een retoriek die moslims direct in gevaar brengt.

Op 22 november 2022 ging Yeşilgöz het debat aan met Sylvana Simons over het geweld tegen KOZP-demonstranten in Staphorst. Yeşilgöz weigerde enige kritiek te accepteren op het politie-optreden. Ze zette de kritiek neer als beledigend. Het hoogtepunt was toen Simons sprak over systemisch racisme binnen de politie, waarop Yeşilgöz stelde dat ze “de mensen die zich dag en nacht inzetten voor onze veiligheid” niet liet wegzetten als racisten. Daarmee verheerlijkt ze de politie en plaatst ze hen boven kritiek. Ook dat is een gevaarlijk pad om te bewandelen. Juist de sterke arm van de staat moet bekritiseerd kunnen worden. Door politie als helden neer te zetten die boven kritiek zijn, werkt ze mee aan een verheerlijking van geweld en een cultuur zonder verantwoordelijkheid.

Op 20 maart 2023 stuurde Yeşilgöz het wetsvoorstel voor een nieuw Wetboek van Strafvordering naar de Tweede Kamer. Onderdeel is een uitbreiding van onderzoeksbevoegdheden voor de politie, vooral op het terrein van dna en elektronisch tappen. Op 27 april 2023 startte de internetconsultatie over de vernieuwing van de Wet Dna-V. Die wet staat toe dat veroordeelden hun dna moeten afstaan. De Wet Dna-V zou dat moment naar voren halen, waardoor alle arrestanten hun dna moeten inleveren. Hiermee gaat Yeşilgöz heel ver, maar ze vermomt het in de Wet Dna-V, en noemt het onschuldig “conservatoir beslag” van dna. Maar de uitwerking is dat er een enorme dna-database komt. Lees meer in: “Een databank voor activisten-dna. Wat de recente veroordeling van milieuactivisten betekent voor XR en andere activisten”.

En dan komen we bij de grote onthullingen van de afgelopen maand. Yeşilgöz zette druk om politieke invloed in het OM te krijgen, en stelde daarvoor een corrupte coördinator in wiens taak simpel weg was om het leven van vluchtelingen zwaarder te maken. Hiervoor heeft Yeşilgöz nooit verantwoordelijkheid hoeven te nemen. Dit alleen al zou reden moeten zijn voor een minister om af te treden, of een kabinet om te vallen. Maar vanuit de oppositie kwam geen kritiek op deze manier van handelen, terwijl de rechtsstaat wordt gesloopt.

En dan natuurlijk de leugen waarover het laatste kabinet viel: de “nareis op nareis” bestaat in feite niet. Toch heeft Yeşilgöz met deze leugen een situatie gecreëerd waarin vreemdelingenhaat de laatste verkiezing regeerde. Ook hiervoor zou ze verantwoordelijkheid af moeten leggen, maar ook hier heeft de oppositie geweigerd haar ter verantwoording te roepen. Die verantwoording is dood. Als Yeşilgöz dit kan zeggen zonder consequentie, kan ze letterlijk alles zeggen.

En dan nog als kers op de taart: de nieuwe Doxingwet waarmee journalisten en demonstranten gepakt kunnen worden op het filmen van politie. Vermomd achter een niet-opvallende wetswijziging zitten enorme consequenties, waarvoor Yeşilgöz gewaarschuwd is. De Raad van State had kritiek op de wet, samen met journalisten, rechters en advocaten, maar de wet is toch unaniem door beide Kamers gevlogen. Yeşilgöz kan zonder consequentie alle rechtstatelijke kritiek negeren, zonder dat de Kamer daar iets van zegt. Hiermee heeft Yeşilgöz succesvol een werkwijze gecreëerd waarmee ze in het geniep allerlei wijzigingen door kan voeren zonder dat ze daarvoor bekritiseerd wordt. En waarmee ze pure machtspolitiek kan spelen zonder consequenties.

Mijn verwachting is dat de werkwijze-Yeşilgöz de standaardmanier wordt waarop ministers in de toekomst met hun ministerschap omgaan: geen verantwoordelijkheid nemen, niet luisteren naar adviezen, simpelweg doordrukken wat je sowieso al door wil drukken. Yeşilgöz heeft hieraan niet als enige schuld. Schuld ligt evengoed bij de oppositie die haar hiermee liet wegkomen, bij onkritische media, en bij andere politici als Mark Rutte die ditzelfde spelletje hebben gespeeld. Maar Yeşilgöz is een van de beste voorbeelden.

Bo Salomons

(Dit artikel verscheen eerder als draadje op Twitter.)