Het fascistische angstbeeld “judeo-bolsjevisme” is terug, nu met moslims en linkse activisten in de hoofdrol

“Hoe kan het dat een demonstratie tegen antisemitisme niet veilig is? Toch alleen omdat de verwachting is dat andere types zo’n demonstratie gaan verstoren omdat ze deze demo niet willen? Dus dan wint het antisemitisme. Alweer…. We mogen nooit buigen”, schreef Dilan Yeşilgöz dinsdag op Twitter, nadat burgemeester Halsema bekend maakte dat de pro-Israël demonstratie van vandaag niet op de Dam mag. Een sugrofobe samenzweringstheorie is nu regeringsbeleid. Deze angst voor antisemitisme dient alleen als rechtvaardiging voor steeds meer “veiligheidsmaatregelen”. Het is een ernstig symptoom van een onderliggende problematiek.

De leer rond samenzweringstheorieën is heel complex. Vaak wordt de focus gelegd op de inhoud van theorieën zelf, maar ik vind de mechanismen achter samenzweringstheorieën interessanter, dus daar kijken we nu naar.

Een samenzweringstheorie is in feite een “narratief”, een verhaal dat probeert de wereld op een bepaalde manier uit te leggen. Voor een samenzweringsverhaal zijn de narratieve elementen belangrijker dan de feitelijke onderbouwing. Wat houdt dit in?

Het betekent dat het voor een samenzweringstheorie belangrijker is om een aangrijpend verhaal te vertellen dan dichtbij de feiten te blijven. Dit is vergelijkbaar met hoe historische films zaken simplificeren om een beter verhaal te vertellen.

In films is dat niet per se een probleem. Het wordt pas een probleem als de film je een valse waarheid voorhoudt in een poging je van die valse waarheid te overtuigen. Een voorbeeld hiervan is de film “Gods and Generals” over de Amerikaanse burgeroorlog.

Dat is nu juist wat samenzweringstheorieën proberen: het zijn verhalen die niet puur op feiten gebaseerd zijn, maar die doen alsof ze een representatie zijn van de werkelijkheid. Om die discrepantie uit te leggen komt de samenzwering om de hoek kijken.

Neem de “flat earth theory”, een verhaal dat stelt dat de wereld plat is. Zo’n theorie moet allemaal vragen beantwoorden, zoals: waarom hebben we foto’s van de ronde aarde? Waarom kan je om de wereld heen zeilen? Waarom verdwijnen dingen achter de horizon?

Dit wordt verklaard door het bestaan van een “samenzwering”. Die samenzwering verbergt volgens de theorie de waarheid. De foto’s zijn nep, kaarten zijn nep, allemaal nagemaakt door geheime samenzweerders die mensen dom willen houden.

Samenzweringstheorieën zijn zo effectief, omdat ze gebruik maken van krachtige emoties. Ze zijn gebaseerd op het idee dat er misbruik wordt gemaakt van je goedgelovigheid. Dat speelt in op de angst van mensen om belazerd te worden: sugrofobie.

Juist die sugrofobie maakt samenzweringstheorieën zo aantrekkelijk. Niemand wil voor de gek gehouden worden, en de angst daarvoor maakt mensen bang en boos. In het narratief van de samenzweringstheorie ben je al een winnaar door in de theorie te geloven. Je “hebt het door”.

Die sugrofobie helpt vervolgens ook om de samenzweringstheorie te beschermen tegen kritiek. “Tegenstanders” zijn óf onderdeel van de samenzwering, óf te dom om de samenzwering in te zien. Daarom kan je mensen die “geloven” niet met feiten overtuigen.

Het tragische is dat samenzweringstheorieën mensen vaak heel kwetsbaar maken voor zwendelaars die zeggen aan hun kant te staan. Zoals Alex Jones, die tussen de misinformatie door allerlei gadgets verkoopt. Zoals waterfilters tegen fluoride in kraanwater.

Ook politici kunnen gebruik maken van sugrofobe samenzweringstheorieën. Veel rechtse Amerikanen geloofden dat Trump de populairste president ooit was. Maar hoe kan het dan dat hij de verkiezing in 2020 had verloren? Dat kwam volgens hen door stemfraude.

Dit leidde in 2021 zelfs tot een aanval op het Amerikaanse Capitool. Dit leidde vervolgens ook weer tot samenzweringstheorieën, namelijk dat de aanval in scène was gezet door “antifa”. Trump-aanhangers zouden namelijk nooit zoiets doen.

Dat brengt ons bij de samenzweringstheorie die op dit moment de Nederlandse politiek beheerst: het verhaal dat er een georganiseerd antisemitisch complot is om Nederland onveilig te maken voor Joden, en dat die samenzwering afkomstig is uit de moslimgemeenschap.

Het hoeft niet gezegd te worden, maar dit is niet zo. Er is geen bewijs dat dit zo is. In de nacht van 7 op 8 november hebben Maccabi-supporters huisgehouden in Amsterdam, iets dat werd gerapporteerd als antisemitisch geweld tégen de hooligans.

Enkele antisemitische incidenten hebben zich voorgedaan, maar het is onduidelijk door wie. Er is geen enkel bewijs voor wijdverspreid antisemitisch geweld in Amsterdam tussen 7 en 8 november, en al zeker niet in georganiseerd verband door moslims.

Maar dat weerhield de politiek er niet van om op de sugrofobe toer te gaan. Bente Becker stelde dat er een “integratieprobleem” is van de mensen die “zelf elke dag een beroep doen op onze vrijheid”. Met andere woorden: er wordt misbruik gemaakt van die vrijheid!

Ook Omtzigt deed een duit in het zakje op het NSC-congres. Daar gaf hij, nogmaals zonder bewijs, “pro-Palestijnse relschoppers” de schuld van het geweld. Die link met de Palestijnse zaak wordt nergens buiten de politiek gelegd, dus dit heeft Omtzigt zelf ervan gemaakt.

Die verdachtmaking van alles Palestijns is verder onderdeel van de sugrofobe angstfabriek. Zelfs achter het uitdelen van watermeloenen door de Partij voor de Dieren zag Dilan Yesilgöz nog een steunbetuiging voor Hamas en antisemitisme.

En ook uit Israël wordt meegedaan. In een recent “speciaal rapport” probeert de Israëlische regering op tendentieuze wijze allerlei pro-Palestijnse groepen aan Hamas te linken. Dit past in de tactiek van de Israëlische regering om alle steun voor Palestina te criminaliseren.

Deze week deed De Telegraaf daar nog een schepje bovenop door te stellen dat “linkse” en “pro-Palestijnse groepen” achter dreigementen richting scholen zouden zitten. Het artikel zelf is bar slecht en spreekt alleen van “bronnen”.

En net zoals Alex Jones dure waterfilters verkoopt aan zijn angstige luisteraars, zo verkoopt de regering doortastende maatregelen tegen antisemitisme, die ’toevalligerwijs’ ook nog eens het demonstratierecht uitkleden. Iets dat de regering toch al wilde.

Dit is uiteindelijk waar al die sugrofobe angst toe leidt. Die “rechten” waar mensen volgens Bente Becker misbruik van maken, worden afgepakt, in naam van de “veiligheid”. Dit is securitisation: het afpakken van rechten onder het mom van “veiligheid”.

En dit is ook waar Yesilgöz in haar tweet naar verwijst. Zonder enig bewijs stelt ze dat er “types” zijn die een demonstratie willen verstoren. Onkenbaar, vanuit de schaduw, in het geniep… Een vijand die vanuit de schaduw alles beïnvloedt.

Dit, terwijl er veel logischere redenen zijn. Nu ben ik het met deze redenen alsnog niet eens. Een winkelavond mag geen reden zijn om een demonstratie in te perken. We moeten Halsema niet te snel verdedigen. Maar van een samenzwering is geen sprake.

Maar al dit samenzweringsdenken komt niet uit de lucht vallen. Wilders heeft het al jaren over de islam als een “totalitaire ideologie” die uit is op “wereldverovering”. Het is een toonbeeld van sugrofobie: ze willen onze cultuur, normen en waarden, onze rechten afpakken!

Voor Wilders zijn moskeeën geen gebedshuizen, maar een soort geheime bases voor de geniepige plannen om Nederland te veroveren. Daarom noemt hij de islam een ideologie, en geen religie: hij wil niet dat moslims zich beroepen op de geloofsvrijheid.

En hoewel Wilders de term “islamofascisme” niet gebruikt, zijn er anderen die dat voor hem doen. Het is duidelijk welk racistisch en islamofoob beeld ze willen schetsen: dat iedere moslim een potentiële nazi is, erop uit om vrijheid eigenhandig te wurgen.

Maar die angst is niet puur aan Wilders voorbehouden. Alle Nederlandse regeringen hebben zich sinds 2001 schuldig gemaakt aan verdachtmakingen tegen moslims. Ook Dick Schoof, die lang allerlei illegale surveillance in moskeeën heeft gesteund.

Dit jaar is de Nederlandse staat nog veroordeeld voor het onjuiste beeld dat is gecreëerd van het Cornelius Haga Lyceum. De “veiligheidsdiensten” hebben daarover lang ten onrechte het beeld van extremisme en terreursympathie geschetst.

Het was de basis van de ‘War on Terror’: de “terroristen” haatten de vrijheid van de VS, en daarom moesten ze koste wat het kost bestreden worden. En moest er worden gezorgd dat ze die vrijheid niet zouden “misbruiken”.

Dit is dus niet alleen een gevolg van Wilders. Aan deze ontwikkeling heeft de hele politiek bijgedragen. Er is een angstbeeld gecreëerd van de islam dat voor alle kabinetten nuttig was voor de uitbreiding van het veiligheidsapparaat, en waar ten volste gebruik van is gemaakt.

Dit beeld van de islam en van moslims heeft alles weg van judeo-bolsjewisme: de antisemitische samenzweringstheorie dat Joden en communisten samenspanden om Duitsland te vernietigen. De samenzweringstheorie die aan het hart stond van de NSDAP onder Hitler.

Voor de nazi’s was de theorie van judeo-bolsjewisme de leidende draad om de rechten van communisten en Joden af te pakken. Zo konden ze Duitsland nooit meer “kwaad doen”. Met de Shoah als gruwelijk gevolg.

Het kwam voor de nazi’s wel goed uit, ook: communisten waren sowieso hun politieke tegenstanders, en de Duitse middenklasse was al doodsbang voor communisten. Zo maakten ze gebruik van bestaand antisemitisme en bestaande angst voor communisten om hun macht te verzekeren.

Tegenwoordig zijn het niet Joden die als gevaar worden gezien, maar moslims. De angst is niet “rode terreur”, maar “islamitisch terreur”. Niet de communisten, maar de pro-Palestijnen zijn overal. Dit alles rechtvaardigt, volgens Wilders, de afbraak van de democratie.

Dit laat ook zien waar we naartoe bewegen, als we niets doen om het tegen te houden. Omdat het gaat om een feitenloze samenzweringstheorie is er geen logisch eindpunt aan dit verhaal. Het gevaar is verzonnen, en zal dus niet door maatregelen verdwijnen.

Een samenzwering ga je niet alleen tegen met feiten. Samenzweringstheoristen zijn ‘ingeënt’ tegen feiten. Het vereist dat er meerdere verhalen in de samenleving zijn, zodat niet één verhaal de politieke realiteit kan kapen.

Het vereist ook dat mensen hun politieke lens niet alleen ontvangen vanuit de politiek, maar ook vanuit vrienden en familie. Mensen uit het samenzweringsdenken krijgen is moeilijk en vergt vaak tijd. Het is niet iets dat je in één keer voor elkaar krijgt.

Maar dan heb ik het over de mensen die erin geloven, niet de politici die het gebruiken. Die moeten ontmaskerd worden voor wat ze zijn: zwendelaars die mensen manipuleren om hun gelijk te krijgen. Als leugenaars die bereid zijn om over lijken te gaan.

Alex Jones is uiteindelijk ook gevallen. Deze politici kunnen ook vallen.

Bo Salomons

(Dit artikel verscheen eerder als draadje op Twitter.)