Het mensonwaardige regime van bewindvoering

Op het spreekuur van de Bijstandsbond komen steeds meer bezoekers die problemen hebben met hun bewindvoerder. Bewindvoerders communiceren slecht, zijn onbereikbaar, willen niet dat een andere hulpverlener contact met hen zoekt en weigeren vaak om documenten op te sturen die nodig zijn om bepaalde problemen op te lossen. Het hele bestaande systeem van bewindvoering moet op de schop.

Mensen worden door hun bewindvoerder vaak op een mensonwaardige 60 euro leefgeld per week gezet, het bedrag waar ze dan van moeten rondkomen. En wij als Bijstandsbond hebben meegemaakt dat een persoon helemaal geen leefgeld kreeg. Die moest zich maar zien te redden met het eten van de Voedselbank. Extra schrijnend is dat deze persoon al jaren onder bewind stond, zonder uitzicht dat hij er vanaf zou komen. Op verzoeken om het leefgeld ietsje te verhogen wordt vaak niet gereageerd.

Een ander voorbeeld. Iemand staat vanaf 2016 onder bewind en heeft een bijstandsuitkering. Die persoon ontdekte dat zijn uitkering door de sociale dienst was stopgezet. De dienst had hem om inlichtingen gevraagd, maar aangezien alle post naar de bewindvoerder gaat, had de man de post nooit ontvangen en was zijn uitkering beëindigd. Wij hebben voor elkaar gekregen dat de uitkering weer ging lopen, maar de bewindvoerder weigerde vragen over de brieven van de sociale dienst te beantwoorden. De man heeft alle vertrouwen in zijn bewindvoerder verloren en een verzoek ingediend bij de rechtbank Amsterdam voor een andere bewindvoerder.

Wat is een bewindvoerder?

Je kunt een periode in je leven meemaken waarin je niet meer goed voor je eigen geldzaken kunt zorgen. Je hebt bijvoorbeeld schulden die zijn ontstaan in of na een periode van baanloosheid, ziekte of echtscheiding. De rechter kan voor jou een bewindvoerder benoemen die zou moeten helpen om alle geldzaken weer op orde te krijgen. De bewindvoerder kan bijvoorbeeld een familielid, vriend of kennis zijn. Maar er zijn ook talloze commerciële bewindvoerdersbureaus.

Sinds 1 januari 2021 geldt dat in geval van schulden de rechter het bewind alleen voor bepaalde duur mag uitspreken. Bij bewind om een andere reden dan schulden of verkwisting geldt dit in principe niet. De kantonrechter benoemt de bewindvoerder en controleert jaarlijks of de bewindvoerder het wel goed doet. Als je geldzaken onder bewind komen, kun je verdriet, angst, boosheid, schuldgevoel of schaamte voelen doordat je niet meer zelfstandig over je geldzaken kunt beslissen. Werkt je bewindvoerder digitaal? Je kunt dan zien welke verslagen en verzoeken de bewindvoerder heeft ingediend. Log bij Mijn CBM in met je eigen DigiD. Ondercuratelestelling, beschermingsbewind en mentorschap zijn verschillende maatregelen om mensen te beschermen die zelf niet goed beslissingen over hun financiën of hun verzorging kunnen nemen. Bijvoorbeeld door een geestelijke handicap, problematische schulden, verslaving of dementie.

Er is een onderscheid tussen vrijwillige en gedwongen bewindvoering. Iemand kan het aanvragen bij de kantonrechter, soms een familielid, maar je kunt ook vrijwillig het traject ingaan. Mensen mogen dan in principe hun eigen bewindvoerder kiezen. Maar ook bij vrijwillige bewindvoering heb je vaak niets te kiezen, als je financieel en anderszins met de rug tegen de muur staat. Je kunt ook een bewindvoerder krijgen in het kader van de Wet Schuldsanering Natuurlijke Personen (WSNP). Dit in het kort wat bewindvoering is. Uitgebreider uitleggen in dit artikel is onmogelijk zonder dat het een ellenlange tekst wordt.

Meldpunt bewindvoering

Zoals gezegd komen op het spreekuur van de Bijstandsbond mensen die problemen hebben met hun bewindvoerder. Die problemen hebben we hierboven kort uitgelegd. Dat klachten over bewindvoerders vaak voorkomen, blijkt uit het bestaan van een Meldpunt bewindvoering waar klachten kunnen worden gemeld. “Verschillende cliënten hebben te maken met disfunctioneren van hun bewindvoerder die is aangesteld door de rechtbank. Het is lastig om een slecht functionerende bewindvoerder/mentor te laten ontslaan dan wel te laten vervangen door de rechtbank. Wat er allemaal bij komt kijken, is voor veel cliënten zelf gewoon niet te doen en kan voor veel stress zorgen. En het kan, als je niet goed weet wat je doet, ook nog eens veel geld kosten, in verband met griffiekosten of de kosten die moeten worden voldaan aan de ontslagen bewindvoerder en natuurlijk ook aan de vervangende bewindvoerder. Dat alles kan al snel oplopen tot boven de 2.000 euro en dan moet je maar hopen dat je nu wel een eerlijke bewindvoerder dan wel mentor hebt gekregen.” Einde citaat.

De kosten van de bewindvoering (het salaris voor de bewindvoerder) worden gefinancierd uit de bijzondere bijstand. In feite belachelijk, want in veel gemeenten leggen de kosten van bewindvoering een onevenredig groot beslag op het bijstandsbudget, waardoor minder geld overblijft om bijzondere kosten van minima te kunnen vergoeden. Het hele systeem van bewindvoering werkt dus niet zo goed. Vaak gaan rechters maar beperkt de jaarverslagen van de bewindvoerders na. Ze kijken naar het totale financiële plaatje of er genoeg wordt afgelost en doen niets als iemand op bijvoorbeeld 60 euro per week wordt gezet.

Gronings model

Omdat het systeem slecht werkt en de kosten uit de bijzondere bijstand betaald moeten worden, is er een aantal jaar geleden in Groningen een ander systeem bedacht. Mensen met een externe bewindvoerder mochten bij die partij blijven en kregen daarvoor een vergoeding via de bijzondere bijstand, maar alle nieuwe cliënten moesten dat via de gemeente (de gemeentelijke Kredietbank) doen of anders zelf betalen. Bewindvoering is voor inwoners met een laag inkomen in principe gratis. Door het via de Kredietbank te laten lopen zou de gemeente Groningen naar eigen zeggen meer grip op de kwaliteit van de bewindvoering hebben en zou de bijzondere bijstand gebruikt kunnen worden voor andere doeleinden.

Het beleid van de gemeente Groningen wordt door de rechter op verschillende gronden afgestraft. Het belangrijkste bezwaar tegen het standpunt van de gemeente is dat het de kantonrechter is die bepaalt welke bewindvoerder per individueel geval het meest geschikt is, en niet de gemeente. De werkwijze van de gemeentelijke Kredietbank bemoeilijkt de door de kantonrechter te maken afwegingen. In feite mag in het Groningse model iemand ook niet meer zelf beslissen wie bewindvoerder gaat worden. Ga je niet in zee met de gemeentelijke Kredietbank, dan moet je de bewindvoerder zelf betalen.

Op de schop

Het hele systeem van bewindvoering moet op de schop. Zowel de wijze van financiering als het systeem van commerciële bewindvoerders, die behoren tot het leger van personen (incassobureaus, deurwaarders, (commerciële) schuldhulpverleners en anderen) die veel geld verdienen in de schuldenindustrie. De schulden van de een zijn, zoals het nu gaat, kassa voor anderen, waarbij de reëel gemaakte schulden soms meer dan verdubbeld worden door bijkomende kosten om de schuldenindustrie te kunnen betalen.

Piet van der Lende

(Dit artikel verscheen eerder op de site van de Bijstandsbond.)