“Het rondpompen van uitkering naar flexwerk moet stoppen”
Zorgman vindt de WWNV “een crime”. Ze keert zich ook tegen alle verslechteringen die nu al zijn ingevoerd in de bijstandsregels, zoals de huishoudtoets en de stapsgewijze daling van het bijstandsinkomen van 14 procent door het vervallen van de heffingskorting. “De zogenaamde tegenprestatie, het onbetaald werken om een bijstandsuitkering te krijgen of te houden, bestaat al in de Wet Werk en Bijstand”, zegt Zorgman, “maar die is nu losgekoppeld van de vraag of de uitkeringsgerechtigde er zelf ook nog wat aan heeft. Dus daar hebben we ons tegen verzet. De Abvakabo FNV voert vooral actie met mensen in de WSW, en wij sluiten aan met de Wajong en de bijstand. We doen er ook onderzoek naar of werkgevers banen hebben voor deze mensen. Daar geloven we namelijk niets van, zeker niet met de toenemende werkloosheid. Dat is nu een van de speerpunten.”
Hoe komt het dat de Laat kwetsbaar Nederland niet vallen-campagne vooral op de WSW is gericht, dus vooral op mensen met een arbeidsbeperking?
“Dat heeft te maken met de vuist die uitkeringsgerechtigden kunnen maken. Het kabinet bestempelt hen als mensen die onterecht een uitkering hebben, op de bank blijven zitten en niets willen doen. Als ze maar zouden worden gedwongen, dan zouden ze wel aan het werk gaan. Het zou dus allemaal aan henzelf liggen, en niet aan de arbeidsmarkt en de werkloosheid. Velen vinden het lastig om ervoor uit te komen uitkeringsgerechtigde te zijn en om als zodanig in actie te komen. Dat snap ik wel.”
“Op de MegaBanenmarkt zie je duizenden mensen langs die standjes lopen, op zoek naar banen die er niet zijn. Ze zeggen: ‘Nou, ik heb er niets aan gehad. Maar ik heb wel gezien dat ik niet de enige ben.’ In een bedrijf tref je collega’s met wie je kunt praten. In de bijstand sta je al flink onder druk en dan durven maar weinigen er voor uit te komen. Een uitkeringsgerechtigde die op tv kwam, kreeg het commentaar dat ze er zo goed uitzag! Ze had haar beste tweedehandskleding uitgezocht. ‘Die zal er wel iets bij doen’, wordt dan gezegd. Want met een bijstandsuitkering kun je je dat toch niet veroorloven. Mensen moeten zich continu verdedigen.”
Ook bij de vakbond. “Een man vertelde in vakbondscentrum De Burcht dat hij was gestopt met het verkopen van verzekeringen, omdat hij er niet meer tegen kon, er niet geschikt voor was. Ook daar kreeg hij te horen: ‘Maar je moet toch wel wat doen om je eigen geld te verdienen.’ Je mag je eigen voorkeuren en wensen bijna niet meer kenbaar maken. Je moet alles maar accepteren wat je overkomt. Dat vinden velen echt moeilijk, zeker als ze ook nog problemen hebben. Ik hoor veel verhalen over die huishoudtoets, maar wel allemaal anoniem. Schoonmakers hebben iets waar ze trots op zijn, maar uitkeringsgerechtigden… Een enkeling beschouwt een uitkering als een basisinkomen. Maar de meesten schamen zich ervoor dat ze geen werk hebben. Terwijl het zo goed zou zijn als ze zich zouden organiseren, samen tegen de nare behandeling door uitkeringsinstanties die hen controleren alsof ze alles fout doen.”
Laten jullie het er dan bij? Zou de vakbond organizers moeten inzetten om werklozen te organiseren?
Daar is Zorgman niet meteen enthousiast over. “Organizing is in feite een oude vakbondsmethode. Het is moeilijk om werklozen het gevoel te geven dat ze mogen opkomen voor hun belangen. Maar er is wel meer mogelijk dan wat er nu gebeurt. Het belangrijkste is om veel tijd vrij te maken om mensen op te zoeken – leden en niet-leden – en te weten wat er speelt en wat de thema’s zijn waarop mensen zijn te organiseren.”
“Ik tref zeer ouderwetse omstandigheden aan bij het werken met behoud van uitkering. Bijvoorbeeld in het Amsterdamse Bos. De bouw lag stil vanwege de vorst, maar de werklozen daar moesten doorwerken. Een viel er in het water, en toen gingen ze spontaan staken. Ik stond er echt versteld van hoe bang die mensen waren. Maar ja, werklozen kunnen heel makkelijk onder druk worden gezet door de werkbegeleiders. Die dreigen dan gewoon de uitkering stop te zetten.”
“Arbeiders die betaald werken, staan ook onder grote druk. Maar dan zijn er wel regels waar ze een beroep op kunnen doen. Uitkeringsgerechtigden daarentegen zijn rechteloos. De gemeente Amsterdam liet over dat werken in de winterse kou weten: ‘Tja, ze vallen niet onder de cao’. Dat werken met behoud van uitkering is een vorm van dwangarbeid. Je krijgt er niet voor betaald en je wordt ertoe verplicht, of je nu wilt of niet. Daar moet paal en perk aan worden gesteld.”
Toch heeft de vakbond er open voor gestaan.
“In de Raad voor Werk en Inkomen (RWI) heeft de vakbond tijdelijk werken met behoud van uitkering geaccepteerd, omdat dat het vinden van een betaalde baan zou stimuleren. Maar er wordt vooral misbruik van gemaakt. De ene na de andere werkloze is zo bijvoorbeeld in low budget-hotels aan het werk. Dat is verdringing van arbeid. En als de gemeente Amsterdam ervoor kiest om haar archief te laten digitaliseren door werklozen, dan klopt dat niet. Wat onder werk valt en wat niet, blijft arbitrair. Maar mensen behoren altijd te kunnen werken tegen een fatsoenlijk loon en onder fatsoenlijke arbeidsvoorwaarden. Veel werklozen klampen zich vast aan de hoop dat ze zo toch een baan zullen vinden. De overheid zou werken met behoud van uitkering niet moeten stimuleren en al helemaal niet moeten verplichten. Inmiddels is wel gebleken dat het op deze manier opdoen van werkervaring niet leidt tot betaalde arbeid. Het zou goed zijn als meer gemeenten zich zouden uitspreken tegen de verplichte tegenprestatie, want dan wordt het moeilijker om dat slechte beleid in te voeren. De WWNV biedt gemeenten de ruimte om die tegenprestatie niet op te leggen. Volgens staatssecretaris De Krom gaan de gemeenten erover, maar hij zal hen vast wel weer wat willen opleggen als ze niet gehoorzaam zijn.”
Is het voor de vakbond nu aangetoond dat dwangarbeid niet werkt? Zegt men: we trappen niet meer in deze truc van de werkgevers?
“Ik weet niet in hoeverre de vakbond afstand wil nemen van de afspraken binnen de RWI. Maar wij, de Uitkeringsgerechtigdengroep binnen de FNV, waren er meteen al tegen. Het uitgangspunt van de bond is wel: gewoon loon voor werk. Dus wat dat betreft zou je zeggen…”
“Ik kom vooral misstanden tegen. Iemand die met behoud van uitkering post bezorgt, en dan wordt hem een jaar later opnieuw gevraagd om dat te doen, opnieuw onbetaald. Zo’n postbedrijf krijgt zo gratis arbeiders. Soms krijgen mensen betaald naar stukloon en komen ze niet boven de uitkering uit, of vult de Sociale Dienst het loon aan tot het niveau van de uitkering. Beide situaties komen voor: werkende armen die niet in staat zijn om meer dan het minimum te verdienen, en mensen die met behoud van uitkering te weinig verdienen.”
Zorgman noemt een paar absurde voorbeelden. “Een gemeente had iets bedacht voor werklozen: verkeersborden langs de wegen schoonmaken. Dat zou eerder niet gedaan zijn. Maar natuurlijk werd dat wel gedaan, maar op een gegeven moment is het omgezet van betaald naar onbetaald werk. Zo wordt betaald werk verdrongen. In Zeeland staat een tuinbouwkas waar bijstandsgerechtigden werken, en daarnaast een kas met betaalde arbeiders. De werklozen zouden van de ene kas naar de andere moeten doorstromen. Maar dat gebeurt niet. De werklozenkas zou volgens die gemeente geen betaalde arbeid verdringen omdat de tomaten die daaruit komen duurder verkocht worden. Bij gedwongen werk ligt ook willekeur op de loer. Werklozen zijn afhankelijk van de beoordeling van hun werkgever en van de interpretatie die de Sociale Dienst daaraan geeft. Gemeenten stoppen mensen waarvan ze menen dat die niet willen werken, in heel vervelende arbeidsprojecten, in de hoop dat ze snel ander werk gaan zoeken.”
“Sociale Diensten zeggen dat mensen uitstromen door werkervaring op te doen. Maar daarover hoeven geen cijfers te worden bijgehouden. Er wordt niet eens geregistreerd hoeveel mensen werken met behoud van uitkering. De Rotterdamse PvdA-wethouder Marco Florijn, die werklozen naar de tuinbouw in het Westland stuurt, roept wel dat hij allerlei afspraken heeft met werkgevers, maar de ervaring leert dat de meeste werklozen niet worden aangenomen, ook niet in de agrarische sector. Toch blijft het geloof groot dat werklozen een baan krijgen, als ze maar tot werk worden gedwongen.” Zorgman schudt haar hoofd. “Maar dat kan helemaal niet worden gestaafd met cijfers. Het kost ons grote moeite om gegevens te achterhalen. Ambtenaren zouden dat wel kunnen monitoren, maar dat is volgens het kabinet te veel regelwerk. Dat maakt het lastig om te bewijzen dat onbetaald werk meestal niet leidt tot betaalde arbeid, en om aan te tonen dat mensen die tijdelijk betaald werk krijgen die baan op termijn vaak niet houden. Gemeenten zijn wat dat betreft ook wel erg snel tevreden. Sociale Diensten kijken alleen naar de uitstroom van bijstandsgerechtigden, waarbij men er gemakshalve maar vanuit gaat dat de werkloze voor altijd werk heeft gevonden. Nou, zo’n arbeidsmarkt hebben we niet meer”, schampert Zorgman. “Er komen echt niet zomaar banen bij door werklozen met behoud van uitkering aan het werk te zetten. Dat rondpompen van werklozen die in en uit de uitkering gaan, soms werk hebben en dan weer niet, dat zou eens verder moeten worden onderzocht. Dat zijn de draaideurwerklozen. Steeds meer mensen, soms met en soms zonder werk, kunnen niet meer ontsnappen aan de armoede.
Hoe kan dat rondpompen worden tegengegaan?
“Het belangrijkste criterium blijft: fatsoenlijk loon voor fatsoenlijk werk. We moeten de ontwikkeling zien te stoppen dat er steeds meer slecht werk bij komt, met beroerde arbeidsomstandigheden.”
Is er dan een leefbare uitkering nodig als basis om de strijd tegen die verslechteringen aan te gaan, zodat je nog ergens op kunt terugvallen? Zodat je kunt zeggen: ik wil die pulpbaan niet, ik wil een echte!
“Ja. Steeds meer middelen worden ingezet om mensen te dwingen tot die slechte banen, waarvan er ook steeds meer komen. FNV Bondgenoten is voor een goed sociaal vangnet, waarvan mensen kunnen rondkomen, zodat ze zich niet druk hoeven te maken over hun inkomen en over banen die ze helemaal niet willen. Zo kunnen ze op zoek gaan naar werk dat ze zien zitten. Mensen behoren recht te hebben op fatsoenlijke banen. Als dat soort werk er niet is, dan zouden ze ook niet de verplichting moeten hebben om dan maar onfatsoenlijke banen te accepteren. Dat is de visie van de Uitkeringsgerechtigdengroep. Van mensen mag worden geëist dat ze aan het werk gaan, maar er moet altijd perspectief worden geboden. Ik kan me nog wel voorstellen dat mensen tijdelijk werk doen dat niet zo bevalt, maar dan moeten ze wel het perspectief hebben om door te stromen naar een goede baan. Dat perspectief is er nu helemaal niet op de arbeidsmarkt. Het credo is: daar moet je allemaal zelf maar voor zorgen. Dat lukt velen niet, waardoor ze blijven hangen in het deel van de arbeidsmarkt dat bestaat uit tijdelijk en flexibel werk. De rest van de vakbond deelt onze ideeën over sociale zekerheid, zoals ook blijkt uit de nota Arbeidsmarkt en sociale zekerheid.”
En als de FNV daarmee komt aanzetten bij minister Kamp en co?
“De Krom zegt dat de werkzoekende het probleem is, want die zoekt niet naar werk. Wij zeggen dat het een probleem is van de arbeidsmarkt, want er zijn niet genoeg fatsoenlijke banen om alle werklozen aan werk te helpen. Maar volgens De Krom gaan werklozen vanzelf wel aan het werk, als hun uitkering maar voldoende wordt verlaagd of zelfs wordt afgepakt. De Krom en wij hebben dus een totaal verschillende benadering. Mensen die worden ontslagen, krijgen van De Krom geen hulp meer om een andere baan te vinden, bijvoorbeeld via omscholing. Dat zou hun eigen verantwoordelijkheid zijn, daar moet men maar wat centjes voor opzij leggen. Maar wie dat geld niet heeft, kan steeds vaker geen fatsoenlijke baan meer krijgen.”
Hoe groot is dat conflict tussen kabinet en vakbond dan? Ik zie er weinig van in de media. Ik zie ook weinig reacties op de uitingen van De Krom en Kamp.
“We proberen het wel, hoor. De FNV voerde in maart in Rotterdam actie tegen gedwongen werken. We hadden een journalist voorgelicht over de verslechteringen in de bijstand. Daarop ging hij naar De Krom, en die zegt: ‘Nee hoor, het zijn maar een paar fiscale maatregeltjes’. Maar die halen de komende jaren dus wel 14 procent van de bijstand af: tweeduizend euro eraf in de komende 20 jaar! We doen veel achter de schermen, maar dat is natuurlijk weinig zichtbaar. Je bodem moet je duidelijk hebben. Zo vinden we het niet acceptabel dat in de WWNV de uitkeringen omlaag gaan, dus daar voeren we actie tegen. Maar we zijn ook afhankelijk van de mensen die het betreft, de uitkeringsgerechtigden.”
Zou je op den duur ook mensen willen steunen die weigeren om in die pulpbanen te worden gedwongen? Zou je daar een stakingskas voor openen?
“In principe hebben we een stakingskas voor al onze leden. Maar de wetgeving over staken sluit niet aan bij werken met behoud van uitkering. Het stakingsrecht is gekoppeld aan de lonen en aan het opschorten daarvan. Uitkeringsgerechtigden vallen daar buiten. In principe moet iedereen gebruik kunnen maken van de stakingskas, maar in de praktijk zitten er nogal wat haken en ogen aan om stakende werklozen te steunen. Het moet geen nadelige gevolgen hebben voor de positie van uitkeringsgerechtigden.”
Bedoel je dat de Sociale Dienst dan tegen de stakende werkloze kan zeggen: je hebt een inkomen, want je krijgt geld van de vakbond, dus trekken we je uitkering in?
“Het mag niet gebeuren dat mensen jarenlang van een uitkering worden uitgesloten, alleen maar omdat ze zijn gaan staken. Staken hangt heel erg samen met loon krijgen. Hoe meer mensen gaan werken met behoud van uitkering, hoe meer andere drukmiddelen er nodig zullen zijn. Een werknemer kan niet zomaar worden ontslagen wegens staken. Bij bijstandsgerechtigden en WW-ers ligt dat veel moeilijker. Tijdens een bijeenkomst van de Bijstandsbond hebben we daar uitgebreid over gediscussieerd. Daarbij waren mensen aanwezig die hun gesubsidieerde baan dreigden te verliezen en met behoud van uitkering weer aan het werk moesten. Die wilden gaan staken. Maar dat ligt dus lastig. We hebben het onze juristen voorgelegd, want we vinden dat het stakingsrecht in principe geldt voor alle vakbondsleden.”
Jeroen Breekveldt
toch wordt in dordrecht flexwerk(baanbrekend) door fnv ondersteunt helaas ,laat ze dit alsjeblieft van die website verwijderen,want het wekt de indruk dat het fnv geen donder kan schelen wat er met bijstandsgerechtigen gebeurt en er juist voorstander van is.