Het Vlaamse Pietenpact moffelde naast Zwarte Piet meteen ook het hele anti-racisme debat weg

Sinds 11 november 2016 kent het Nederlandstalige deel van België een “Pietenpact”, een initiatief van het Vlaams-Nederlands huis voor cultuur en debat deBuren uit Brussel. Uitgangspunt van dat pact is dat Sinterklaas wordt gevierd zonder raciale stereotyperingen. Het is ondertekend door onder andere het Gemeenschapsonderwijs, het Katholiek Onderwijs, de Gezinsbond, de Vlaamse kindertelevisiezenders en -producenten, jeugdtheaters en speelgoedketen Dreamland.

In Vlaanderen stelt men sindsdien dat het “issue” Zwarte Piet is “opgelost”. Het Pietenpact is eenzijdig van bovenaf opgelegd, vooral om het “brede middenveld” tegemoet te komen. De initiatiefnemers van het pact gingen er vanuit dat met de afschaffing van de racistische karikatuur meteen ook de racistische beeldvorming uit de samenleving zou verdwijnen. Maar in feite heeft men er via het pact vooral voor gezorgd dat er niet te diep hoefde te worden ingegaan op het statement “Zwarte Piet is racisme”. Daar is strijd van onderop voor nodig, op straat, en die is in Vlaanderen nauwelijks nog te bespeuren.

Als er al een beweging is in Vlaanderen, dan is die vóór Zwarte Piet. De racistische karikatuur wordt nu omarmd door fascisten. Die proberen een strijd op straat te creëren tegen het van bovenaf opgelegde pact en vóór blackface. Het fascistische Voorpost, maar ook bijvoorbeeld de N-VA, grijpen het Pietenpact aan om mensen te mobiliseren voor het behoud van “hun traditie”, en dat er dus geen roetveegpieten opgevoerd zouden moeten worden, maar ‘gewoon’ de racistische karikaturale Zwarte Pieten. Het fascistische Vlaams Belang heeft in 2016 in Lier zelfs actie gevoerd bij Dreamland tegen het pact. Zwarte Piet zou volgens hen een deel van de “culturele traditie” moeten blijven.

Fascistische acties

Acties zagen we dit jaar ook tijdens de intochten in Gent en Antwerpen. Leden van Voorpost waren dominant aanwezig, verkleed als Zwarte Pieten, en het ergste was: ze kwamen er mee weg ook. Na de intocht in Gent verscheen in dagblad Het Laatste Nieuws het artikel “Bleek of zwart, als die Piet maar snoep uitdeelt”. Daarin was te lezen: “Ook in Gent had Voorpost aangekondigd te zullen protesteren tegen het fenomeen van de ‘roetpieten’. Dat deden ze ook, maar op een constructieve manier. Met een vijftal liepen ze tussen de massa mensen, verkleed als Zwarte Piet, maar dan wel de pikzwarte versie. De kinderen vonden hen gewéldig, vooral ook omdat ze vrolijk snoep uitdeelden, en nergens moeilijk deden. Eigenlijk had niemand door dat dit een protestactie was.” Volgens de krant werd racisme dus “op een constructieve manier” aan de mens gebracht. En blijkbaar moest benadrukt worden dat er kinderen waren die de fascistische actie “gewéldig” vonden. Verderop in het stuk staat: “’Voor ons is dat vreemd, ja’, zeggen Griet en Delphine, die met Oscar, Louis, Eva, Helena en Stan naar het Sinterklaasfeest waren afgezakt. ‘Maar onze kinderen hebben nooit echt anders geweten natuurlijk. Zij maken zich daar niet druk over. Het deert hen blijkbaar niet hoe zo’n Piet eruit ziet, zolang hij maar snoep en cadeautjes uitdeelt.’ Op dat vlak scoorden de Zwarte Pieten van Voorpost alvast punten, want zij deelden effectief snoep uit.” Dus zolang fascisten maar effectief snoep uitdelen is hun ideologie te verteren?

In Antwerpen was iets soortgelijks gaande. Op Facebook meldde de groep Anti Fascistisch Front (AFF) over Voorpost: “De Gazet van Antwerpen meldde vrijdag dat de politie met Voorpost afspraken had gemaakt over ‘wat wel en wat niet kan, en ook over de plekken waar ze actie mogen voeren. (…) Die locatie zal alvast niet op of rond het parcours van de Sint zijn. Indien Voorpost zich aan de met de politie gemaakte afspraken houdt, zal er niet worden ingegrepen.’ Uit door Voorpost verspreide foto’s blijkt dat de Zwarte Pieten vlakbij het MAS actie hebben gevoerd, te midden van de menigte die er stond om de Sint en zijn echte helpers te verwelkomen. Andere jaren gebeurde hetzelfde op de Grote Markt in Antwerpen. De politie in burger stond erbij maar liet begaan. Afspraak om ‘niet op of rond het parcours van de Sint (te) zijn’ of de politie zou ingrijpen? Vergeet het. In de stad van burgemeester Bart De Wever en politiehoofdcommissaris Serge Muyters mag Voorpost meer dan anderen. Met de ‘geslaagde’ acties van Voorpost de voorgaande jaren in het achterhoofd was Voorpost dit jaar niet alleen in Antwerpen aanwezig. Voorpost infiltreerde met haar Zwarte Pieten ook de Sinterklaas-manifestaties in Gent, Hasselt, Utrecht en Rotterdam.”

Anti-fascisme?

Het top-down Pietenpact blijkt een bijzonder geslaagde strategie om debat en bewustzijn over blackface, en meer algemeen over racistische beeldvorming, te beperken. Zelfs in anti-fascistische kringen wordt weggekeken en is “Zwarte Piet is racisme” geen geagendeerde kwestie. Dat blijkt bijvoorbeeld uit reacties in die anti-fascistische Facebookgroep AFF. Op het “gedoe” in Nederland wordt gereageerd met: “Niet zeveren hè, dat Zwarte Pieten-gedoe is zo belachelijk als wat”, waarmee wordt gesuggereerd dat blackface geen racisme zou zijn. Ook schrijft er iemand: “Het koppelen van een kinderfeest aan slavernij is ook intriest”.

En: “Dat hele pietengedoe is gewoon propaganda voor het Vlaams Blok. Stop die bullshit gewoon”. Alsof het door anti-racisten komt dat het fascisme wordt gevoed. Dezelfde anti-fascist stelt ook: “Er gebeuren erger dingen dan Zwarte Piet. Dit is gewoon een belachelijk fenomeen dat uit de Verenigde Staten komt overgewaaid. Er zijn amper migranten die er op zagen maar zij krijgen wel de Zwarte Piet toegespeeld omdat wat linkse salafisten er over zagen”. Ook al speelt het zich voor zijn eigen ogen af, toch is het blackface-racisme voor deze anti-fascist slechts een ver van zijn bed-show. En wat die vermeende salafisten ermee te maken hebben, blijft onduidelijk. In reactie daarop schrijft een andere anti-facist dat het “gezever” – bedoeld wordt de campagne “Zwarte Piet is racisme” – niet is begonnen door “linkse salafisten”, maar door de Antillianen en Surinamers die naar Nederland zijn gekomen. Conclusie: waren die maar niet naar Nederland gemigreerd, dan was het “kinderfeest” niet verstoord.

Een andere deelnemer zegt dat de discussie niet moet gaan over Zwarte Piet, maar over de steeds verder oprukkende “vreemdelingenhaat”. Alle actievoerders, zowel voor- als tegenstanders van Zwarte Piet, hadden opgepakt moeten worden om ze na 6 december weer vrij te laten, wordt geschreven. Want “geen van beide hebben ze een plaats op de intredes van de Sint. Beiden verbrodden dit kinderfeest”. Weer een ander: “Zolang er iets is om over te mekkeren wordt er niet gedacht aan wat de echte problemen zijn. De verdeel en heers doet goed zijn werk. Wat is het volgende? Gaan liggen zeiken over stoepranden? Schande! Iedereen zou beter op straat komen voor wat er toe doet. Oorlog in Jemen, Syrië, Irak, Iran, Centraal- en West-Afrika, Zuid-Afrika, etc… Toch niet een onbenullig kinderfeest. Where is the moral in that?” Blijkbaar is racisme in België niet relevant. Op het artikel “Witte mensen kunnen bananen eten” van Joke Kaviaar reageert een lid van de communistische PVDA met “Is dat een probleem? Iedereen kan bananen eten”. Deze ‘grappige’ reactie is typerend voor het racistische denken van veel witte ‘anti-fascisten’. Anti-racisme maakt overduidelijk nog geen onderdeel uit van het anti-fascisme in deze kringen.

Links

Elders op Facebook schreef een mede-oprichter van Solidarity For All, een initiatief om aan de Noordzeekust gestrande vluchtelingen te steunen, in een vlammende verdediging van de “gele hesjes”: “De acties van de Gilets Jaunes doen het omgekeerde: ze zijn geen manifestatie van onmacht, maar juist van macht. Het is meer dan intrigerend en belangrijker dan de vorming van een coalitie in Oostende of in Antwerpen of de kleur van Zwarte Piet.” Hij reageerde woedend op kritiek dat de strijd tegen racisme niet minder belangrijk was dan andere strijden. “Ja, ik ben me bewust van mijn witte privileges. Maar dat weerhoudt me er niet van sommige dingen belangrijker te vinden dan Zwarte Piet of een zoveelste burkini discussie”.

Het is absurd om het vormen van bestuurscoalities op één lijn te stellen met de strijd van onderop tegen Zwarte Piet. En dat Zwarte Piet racisme is en moet verdwijnen, is een strijd die eerst en vooral door mensen van kleur op de politieke agenda is gezet, terwijl ‘dat burkini-gedoe’ uit de hoek van racisten komt. Deze manier van redeneren getuigt van een enorm onbegrip, van een geprivilegieerde witte desinteresse in de visies en strijd van niet-witte activisten.

Het is verder typerend dat vaak wordt gedaan alsof er collectief gekozen moet worden tussen de diverse strijden, dat ze niet tegelijk gevoerd kunnen worden. Zijn reactie getuigt van witte fragiliteit, “Een toestand waarin zelfs een minimale hoeveelheid raciale stress ondraaglijk wordt, en die een heel scala aan defensieve zetten oproept. Daaronder vallen een naar buiten gericht vertoon van emoties als woede, angst en schuld, en gedragingen als ruzie zoeken, zwijgen en de stressvolle situatie laten bestaan.”

Juist door dat Pietenpact is het voor veel witte anti-racisten mogelijk geworden het strijdpunt “Zwarte Piet is racisme” naar het tweede plan te verbannen. Juist door dat pact wordt het bijstaan van vluchtelingen in hun dagelijkse strijd op een hoger niveau geplaatst dan het bestrijden van het institutioneel racisme dat ten grondslag ligt aan Zwarte Piet én de uitsluiting van vluchtelingen. Daardoor kan zo’n witte ondersteuner van vluchtelingen beweren dat “de kleur van Zwarte Piet” veel minder belangrijk is. En daarmee de facto de stemmen en eisen van niet-witte mensen ondergeschikt achten aan die van hemzelf en andere witte mensen.

In andere linkse en progressieve kringen is het niet veel beter gesteld. Bij Blokbuster, de anti-racistische en anti-fascistische ‘spreekbuis’ van de Linkse Socialistische Partij (LSP) – vergelijkbaar met de Nederlandse Internationale Socialisten (IS) – is er vooralsnog geen aandacht voor het anti-Zwarte Piet-activisme bij de intochten in Nederland. Dat geldt ook voor de SAP. De anti-racistische strijd van onderop, gevoerd door of in ieder geval geïnitieerd door voornamelijk niet-witte mensen, wordt ook daar blijkbaar nog steeds een beetje gezien als een minder belangrijke strijd. Alleen De Wereld Morgen (een aan de PVDA gelieerd bastion) heeft er een artikel over gepubliceerd, een copy paste van het Nederlandse Socialisme.nu. Het lijkt erop dat de witte en ‘rode’ anti-racistische bewegingen zich hebben laten pacificeren door het van bovenaf opgelegde Pietenpact, want vanuit die hoek komt nauwelijks solidariteit.

Zwart activisme

Het Pietenpact blijkt zo nauwelijks meer dan een cosmetische ingreep, een “vluchtige aanpassing van de figuur”, zoals Black Speaks Back treffend weet te stellen. Als er kleine lichtpuntjes zijn, in deze donkere dagen, dan komen ze vanzelfsprekend van mensen van kleur zelf, zoals de leden van Black Speaks Back (BsB). “BsB toont de pluraliteit tussen zwarte Belgen en Nederlanders door beeldvormingen en stereotypen te deconstrueren via panels, poetry en meer!’, aldus de organisatie zelf op Facebook. In een poll vroeg BsB: “Zo’n vurig debat rond de figuur Zwarte Piet is in België onbestaand. Jammer, maar typisch. België staat bekend om haar ‘conflictontwijkende’ mentaliteit en heeft over het algemeen veel minder kritische maatschappelijke debatten in vergelijking met haar buurlanden. Toch zou zo’n debat nuttig kunnen zijn omdat het veel meer maatschappelijke problemen aan de kaak stelt dan enkel het symbool Zwarte Piet. Door het debat uit de weg te gaan met een vluchtige aanpassing van de figuur, worden onderliggende maatschappelijke issues omtrent België’s koloniale verleden en alledaags racisme nauwelijks aangeraakt. Kortom: Een nationaal debat rond de figuur Zwarte Piet is heftig en confronterend, maar nodig.” Tot op heden hebben slechts 112 mensen de moeite genomen om te stemmen, waarvan 89 procent het eens is met de stelling.

Een echt anti-racistisch geluid komt er ook van Le Space, “een proeftuin en een laboratorium voor het cultuurhuis van morgen. Het is ook een vrijplaats voor de nieuwe hybride identiteit die in onze superdiverse steden vorm krijgt. Le Space is een kruispunt waar kunstenaars, activisten, ecologische start-ups en culturele organisaties elkaar ontmoeten. Le Space is bovenal ook een safe space waar respect en solidariteit centraal staan.” De organisatie is gevestigd in Brussel en doet ook een duit in het “Zwarte Piet is racisme”-zakje. Le Space organiseert op zaterdag 8 december een “Queen Nikkolah’s dance party for kids”, vertolkt door de Belgisch-Rwandese kunstenaar Laura Nsengiyumva. Hier ter inspiratie een vrije vertaling van de Franstalige aankondiging, die – meer dan de Nederlandstalige – specifiek ingaat op de party.

“Dit jaar organiseert Queen Nikkolah een dance party for kiddo’s! Ballonnen, spelletjes, cadeautjes… en een D-jette die een revolutionaire playlist afspeelt for kids only! Queen Nikkolah is een voorstelling die de grenzen van ras en gender binnen de traditie van Sinterklaas ter discussie stelt. Om het debat te verdiepen over het in stand houden van de koloniale denkpatronen die inherent zijn aan de traditie, en die hun effect hebben op de verbeelding van het kind. Terwijl de discussie vaak gaat over de zwartheid van Zwarte Piet, ga ik naast de witheid ook het geslacht van Sinterklaas ter discussie stellen. Deze elementen zijn beide even beslissend in het onbewust leren, in de kindertijd, van de voorrechten en nadelen van ras en geslacht. Wie is goed? Wie is gewelddadig? Wie werkt voor wie? Deze artistieke actie promoot een visie op het culturele erfgoed, niet als een concept, maar als een aanpassing aan de bewegingen van de geschiedenis om de levensduur te waarborgen. De traditie van Sinterklaas heeft al aanpassingen gezien rond het karakter van Zwarte Piet; een langzame deracialisatie (in de jaren 50 was hij zwart omdat hij Afrikaans was, in de jaren 90 omdat hij roet op zijn gezicht heeft), een beeld van verslaving aan een beeld van entertainment, enz. We zien dat het ongemak rond het karakter van Zwarte Piet vooral het ongemak is met onze eigen migratiegeschiedenis. Koningin Nikkolah stelt een toekomstige aanpassing voor van een samenleving met een reële gelijkheid van kansen. De voorstelling toont het karakter van koningin Nikkolah, een vrouwelijke en zwarte versie van Sinterklaas, in dezelfde monsterlijke omstandigheden als de Sinterklaas vermomd in feestelijke tijden: in een winkelcentrum, of bedrijfsfeest, etc. Het is een eenvoudige handeling die zowel verwelkomd als afgewezen kan worden, maar die een eerste deconstructie van de overgeërfde schema’s mogelijk maakt. Het biedt ook geracialiseerde en niet-geracialiseerde kinderen de mogelijkheid om de essentie van traditie te vieren, om hen plezier te doen!”

Bas Debrabandere