Hoe nieuwsfoto’s van kinderleed witte westerlingen tot weldoeners maken

Al in de negentiende eeuw werden foto’s van kinderen volop ingezet om interesse op te wekken voor beschavingsmissies in gekoloniseerde gebieden. Beelden van kinderen die er in westerse ogen hulpbehoevend uitzagen – met weinig of geen kledingstukken, vermagerd, of in een troosteloze omgeving geportretteerd – dienden om de noodzaak van het missiewerk te onderstrepen. Zo doneerden Nederlandse katholieken rond 1900 tientallen guldens voor het “vrijkopen van slaafjes”. De ‘vrije’ kinderen werden in weeshuizen en internaten geplaatst, bekostigd van het gedoneerde geld. Foto’s van vrome kinderen in westerse kleding, vaak aan de hand van een pater of zuster, toonden het ‘succes’ van de missie. De foto’s fungeerden als bewijs dat zelfs in een zogenaamd goddeloze omgeving kinderen ‘gered’ kunnen worden. Op deze manier werden kinderen gebruikt voor propagandadoeleinden en om de koloniale aanwezigheid te verantwoorden: men bracht bijstand en ‘beschaving’ naar hulpbehoevenden. Zo is bijgedragen aan het ontstaan van een beeldtraditie waarin niet-westerse kinderen meer dan 150 jaar als weerloze slachtoffers worden geportretteerd, afhankelijk van westerse weldoeners. Gayatri Spivak typeert de relatie tussen kolonisator en gekoloniseerde als “white men saving brown women from brown men” in haar veelbesproken essay “Can the Subaltern Speak?” (1988). Deze relatie, zo zou ik willen stellen, werkt vandaag de dag nog minstens zo sterk door in het idee dat kinderen van kleur ‘gered’ moeten worden, en wordt zichtbaar in initiatieven als transnationale adopties en weeshuistoerisme. Tekenend daarvoor is tevens de constante stroom foto’s van verhongerende, vluchtende of zelfs omgekomen kinderen in de Global South. Deze beelden zijn namelijk evenzeer bedoeld om (westerse) betrokkenheid of zelfs bemoeienis op te wekken. Op een enkel geval na blijven de kinderen anonieme symbolen voor groter leed. Nederlandse – of westerse – slachtoffers van rampen worden zelden op eenzelfde manier in beeld gebracht. Al helemaal niet waar het kinderen betreft van wie de privacy met de opkomst van social media steeds strenger wordt bewaakt. Foto’s van kinderen uit andere delen van de wereld lijken echter zonder scrupules gebruikt te kunnen worden om een statement te maken.

Marleen Reichgelt in Hoe nieuwsfoto’s van kinderleed witte Westerlingen tot weldoeners maken (Overdemuur)