Immuniteit: woede in de VS over wat bij ons al lange tijd gewoon is

“Hooggerechtshof: Trump deels immuun voor strafvervolging”, kopte de NOS gisteren. In de VS is men terecht woedend en bezorgd om deze uitspraak, die presidenten een brede immuniteit geeft voor officieel handelen. Maar wist je dat het systeem dat de Amerikanen vrezen, in Nederland al bestaat? Dat kan op dezelfde manier misbruikt worden. Een artikel over forum privilegiatum.

Wat heeft de Supreme Court bepaald? In de mening van de zes conservatieve rechters (waarvan er drie door Trump zijn benoemd) heeft een Amerikaanse president immuniteit voor al zijn officiële handelingen, zowel tijdens als na zijn aftreden.

Dat betekent in de praktijk dat Trump waarschijnlijk niet vervolgd kan worden voor de druk die hij op zijn vice-president, Mike Pence, zette om de verkiezingsuitslag te vervalsen, omdat hij die druk zette in zijn “officiële” capaciteit.

Volgens deze zes rechters moet dit de president de mogelijkheid geven om zonder angst zijn officiële taken uit te voeren. De angst dat een president die immuniteit zal gebruiken om expres het strafrecht te overtreden wuiven ze, naar mijn idee weinig overtuigend, weg.

Want dat is juist het grote risico van deze uitspraak: dat de president de wet overtreedt in zijn officiële capaciteit, bijvoorbeeld om zichzelf aan de macht te houden, en dat hij daarvoor niet gestraft kan worden. Precies zoals Trump hier gehandeld heeft.

Dit is ook de mening van Sonia Sotomayor, een van de rechters die tegen dit oordeel stemde. Zij waarschuwt voor allerlei officiële daden die tiranniek gebruikt kunnen worden, waarvoor een president dus niet vervolgd kan worden. “De president is nu een koning”, stelt ze.

We kunnen natuurlijk, zoals we wel vaker doen, lachend naar de VS wijzen. Maar dit probleem is niet uniek voor de VS. Sterker nog, waar in de VS tenminste nog debat en woede bestaat over dit soort bepalingen, is dit in Nederland simpelweg hoe we het al jaren doen.

Artikel 119 van de Grondwet bepaalt namelijk dat ministers en staatssecretarissen voor “ambtsmisdrijven” alleen terecht kunnen staan voor de Hoge Raad, en alleen bij Koninklijk Besluit of na een besluit van de Tweede Kamer.

Dat betekent (onder andere) dat alleen de Tweede Kamer of de regering kunnen besluiten om een minister (zoals een premier) te vervolgen voor mogelijke schendingen van de Grondwet.

“Maar Mark Rutte is toch veroordeeld voor racisme?”, hoor ik mensen zeggen. En zoals altijd zeg ik dan: nee, hij is niet veroordeeld. Een besluit in zijn officiële capaciteit is ongedaan gemaakt vanwege racisme. Hij is nooit strafrechtelijk veroordeeld.

Artikel 119 Gw klinkt minder erg dan de Amerikaanse variant, want er staat tenminste nog vervolging open. Maar in praktische zin is het weinig anders. Zeker met het komende kabinet en de huidige Tweede Kamer hoeven we niet te rekenen op vervolgingsbesluiten.

En in de VS staat dit dus nu alleen in jurisprudentie. In Nederland is het een geaccepteerd grondwettelijk gegeven. Dus alle waarschuwingen die Sonia Sotomayor geeft voor de VS gelden evengoed voor Nederland.

Dat is des te erger nu de coalitiepartijen een staatsrechtelijk gedrocht hebben gecreëerd door niet zelf in het kabinet plaats te nemen. Hierdoor zijn de vier partijleiders sowieso niet aansprakelijk, aangezien ze officieel niet verantwoordelijk zijn.

Conclusie, zoals altijd: Nederland is een negentiende eeuws koninkrijk dat pretendeert een democratie te zijn, maar dat langzaam te moe wordt om die pretentie op te houden.

Bo Salomons

(Dit artikel verscheen eerder als een draadje op Twitter.)