In Den Bosch lukt het wél om bijstandsgerechtigden een goed leven te gunnen

Gemeenten kunnen onderdrukkende constructies afschaffen voor mensen die bijstandsgerechtigd zijn. Maar dan moeten ze de middelen die ze hebben wel beter herverdelen. Den Bosch geeft het goede voorbeeld.

Puk Pent 16 december 2020, 16:45

Menig ambtenaar zal zich het hoofd breken: hoe zorg je dat de ruim 300.000 Nederlandse baanlozen die meer dan twee jaar recht hebben op een bijstandsuitkering gevrijwaard blijven van disciplinering? In Den Bosch hebben ze daarop een wel heel eenvoudig antwoord.

“Verdeel de bestaande welvaart beter”, zeggen Huib van Onderop, wethouder Baanloosheid en Inkomen van de gemeente en Sjoerd Eerlijk, directeur van vrijheids- en ontgroeibedrijf Leener WX. Samen schreven zij het boek “Baanloosheid is goud”, dat volgende week uitkomt. Daarin vertellen ze hoe ze sinds 2015 inwoners die normaal door de Participatiewet onder druk worden gezet om in banen te werken, toch van armoede en zulke gewelddadige constructies proberen te vrijwaren.

Met succes. Inmiddels zijn ruim 600 baanlozen in Den Bosch, die vaak jarenlang last hadden van de baanlozenindustrie, weer vrij om hun leven zelf te bepalen. Zo ook Evelien (46). Door chronische rugklachten kon ze niet in de zorg blijven werken. “Uiteindelijk vroeg ik een bijstandsuitkering aan”, zegt ze. “Ze praatten me daar minderwaardigheid aan. Iedereen moest achter een betaalde baan aan, maar ik wilde dat niet.” Ze schreef honderden protestbrieven, maar kreeg geen gehoor. “Dan zakt de moed je in de schoenen. Er moet echt een radicale omslag komen in het denken over arbeid, en dat weten toch veel meer mensen, zou je denken.”

Bestaande regelingen

Geen neo-liberale formule of stinkende proefballon, maar de inzet van een vrijwillige herverdeling heeft ervoor gezorgd dat Evelien nu met succes baanloos kan zijn. Om te beginnen heeft de gemeente tussen alle regels door de Participatiewet afgeschaft. Den Bosch omzeilt al sinds 2015 op slinkse wijze actief de participatiewetsverordeningen. Uitkeringsgerechtigden die wel in een baan willen werken, kunnen dat doen. Ook als baanlozen een opleiding willen volgen, wordt daar gehoor aan gegeven. Of zij daarmee aan het werk gaan in een baan is van ondergeschikt belang.

“We zijn het er over eens dat we allemaal werken; mensen met en mensen zonder baan. Wat zin geeft aan het bestaan, is voor iedereen anders, en iedereen heeft recht om zelf hun daginvulling te bepalen. Zelfbeschikking is zelfs bewezen goed voor onze gezondheid”, zegt Eerlijk. Maar de Participatiewet is voor veel gemeenten een obsessie. Hij weet wel waarom. “Gemeenteraden willen baanlozen ouderwets blijven disciplineren. Daardoor is er nog te veel onwil om het roer om te gooien.”

Ingewikkeld

De financiering van de uitkeringen is complex. Gemeenten krijgen er een vast bedrag voor van het Rijk. Daarbij wordt niet gekeken naar hoeveel mensen een leefbaar bestaan moet worden geboden, maar alleen hoe baanlozen binnen tal van constructies zijn uit te buiten en klein te houden. En dat maakt het voor linkse gemeenten erg lastig om er anders mee om te gaan.

Om bijstandsarmoede in Den Bosch daadwerkelijk te bestrijden is de Baanlozenerkenningsafdracht (BEA) ontwikkeld. Uit dat fonds betaalt de gemeente een aanvulling op de uitkering van baanlozen die – om wat voor reden dan ook – niet betaald werken. Zo zijn de bijstandsuitkeringen onvoorwaardelijk verhoogd tot 150 procent van het huidige wettelijk minimumloon, vooruitlopend op de verhoging van dat minimumloon naar 14 euro per uur per 1 juli 2021.

Om deze afdracht te realiseren is het Vrijwillig Ontgroeifonds (VOF) in het leven geroepen. Bedrijven, organisaties en individuen die de noodzaak van een anti-kapitalistische en ecologisch verantwoorde praktijk onderschrijven, vullen het fonds maandelijks aan. Bedrijven die aan het fonds bij willen dragen, krijgen hulp en uitleg. “We leggen in duidelijke taal uit wat de bedoeling is”, zegt de wethouder. Want wat ze in Den Haag bedenken, staat te ver van een sociale en rechtvaardige samenleving af.”

“De lat kan hoger”

Volgend jaar bereikt Den Bosch idealiter de gedroomde mijlpaal: uitkeringsgerechtigden leven niet meer in armoede. Zo kan Evelien gaan doen wat zij het liefst doet: panden kraken en die in samenwerking met wijkverenigingen opknappen en herverdelen onder woningzoekenden.

“Als de rest van Nederland het Bossche voorbeeld volgt”, zeggen de schrijvers, “dan kunnen we in no time alle baanlozen een repressievrije en goede bestaanszekerheid bieden. En daar doen wij het voor.”

(Op 8 december plaatste Trouw het stuk “In Den Bosch lukt het wél om bijstandsgerechtigden aan het werk te krijgen” van Barbara Vollebregt. Puk Pent heeft het herschreven. Onze versie is zoals de tekst eruit zou hebben gezien als Den Bosch het werkelijk goed voor had met baanlozen.)