India, verkrachting en verzet met wereldwijde betekenis
De gewelddaad die zoveel woede opriep, vond plaats op 16 december, toen een 23-jarige vrouw met een vriend van haar op weg was naar huis na een bioscoopbezoek, in een bus stapte, en daar door zes jonge mannen langdurig werd verkracht en zeer zwaar inwendig werd mishandeld. Uiteindelijk werden zowel de vrouw als haar vriend de bus uitgegooid. De vrouw werd uiteindelijk zeer zwaar gewond naar een ziekenhuis overgebracht. Uiteindelijk was er in het grote India met zijn intussen hoogontwikkelde economische en wetenschappelijke kracht geen ziekenhuis dat geschikt geacht werd om haar te helpen. Ze werd naar Singapore overgebracht, maar overleed daar alsnog aan haar verwondingen.
Intussen was er een golf van protest uitgebroken, met onophoudelijke demonstraties. Die kwamen politiek uit allerlei richtingen, er kwam een zeer breed gevoel naar boven dat het meer dan genoeg is geweest met verkrachtingen en soortgelijk geweld tegen vrouwen. De woede werd extra gevoed door de houding van de autoriteiten. Functionarissen spraken bijna vergoelijkend over verkrachting. Tegelijk liet het gezag de politie los op demonstranten en bestookte die met traangas om hen van regeringsgebouwen vandaan te houden. Verkrachting mag in India dus kennelijk wel van de politie, maar protesteren en voor je rechten opkomen was ontoelaatbaar. De staat sloot vervolgens een reeks metrostations af om protesten te dwarsbomen. Maar de acties gingen op allerlei manieren door, tot in het nieuwe jaar.
Cijfers
Waarom explodeerde juist nu de woede zo? Dat heeft deels te maken met de openlijke bruutheid van de verkrachting. Maar er speelt meer. Het slachtoffer was studente, en gedroeg zich volgens gangbare normen en rolpatronen keurig. Ze was niet bijzonder laat op weg naar huis, ze werd door een vriend begeleid, op geen enkele manier kon haar gedrag afgetekend worden als “uitdagend”, “zinnenprikkelend” of iets dergelijks dat door seksisten nogal eens aangevoerd wordt om verkrachting te bestempelen als iets waar het slachtoffer om heeft gevraagd. Zelfs veel mensen die er hele traditionele normen op na hielden vonden juist deze verkrachting schokkend. Daar kwam nog bij dat het slachtoffer, als studente fysiotherapie, algemeen gezien werd als deel van de respectabele middenklasse. De daders waren mensen uit een betrekkelijk arme wijk, deels binnenlandse arbeidsmigranten en bovendien met een achtergrond in straatarme delen van India. Een deel van de woede zou wel eens gevoed kunnen zijn door klasse-rancunes: jongens uit het plebs die “een van ons” verkrachtten, “uitschot” dat zich aan een keurige vrouw vergreep. Dat het slachtoffer een middenklasse-achtergrond had en dat de daders relatief arm waren, rechtvaardigt natuurlijk niets. Maar het verklaart mogelijk wel waarom juist deze verkrachting zoveel woede onder vrouwen en ook mannen in de middenklasse en aanpalende delen van de bevolking opriep.
Verkrachting is in India, zoals in zoveel andere landen, een veel voorkomende verschrikking. Wat cijfers, her en der vandaan geplukt. De NRC: “New Delhi kent van alle Indiase steden het hoogste aantal seksuele misdrijven; elke 18 uur wordt melding gemaakt van verkrachting bij de politie.” Aljazeera heeft meer: 24.206 geregistreerde gevallen van verkrachting in 2011, hetgeen 9 procent meer is dan in 2010. “Meer dan de helft van de vrouwen waren tussen de 18 en de 30 jaar”; “19 procent waren tieners tussen de leeftijden 14 en de 18”, en 10.6 procent van het totale aantal slachtoffers van verkrachting was onder de leeftijd van 14 jaar.” Dat zijn meer dan 2.400 meisjes die nog geen veertien waren toen ze werden verkracht.
Er is veel meer, zoals de BBC laat zien: “Politiegegevens uit 2011 lieten zien dat kidnappings en ontvoeringen van vrouwen met 19,4 procent omhoog gingen, het aantal vrouwen dat gedood werd in conflicten over de bruidsschat met 2,7 procent steeg, marteling met 5,4 procent, molestatie met 5,8 procent, en vrouwenhandel met een alarmerende 122 procent over het afgelopen jaar.” De BBC wijst er ook op dat “volgens politiegegevens de daders bekend waren bij hun slachtoffers in meer dan 94 procent van de gevallen.” In driekwart van de gevallen waren het buren; maar vaak waren het ook ouders of familieleden. Dan is er ook nog het schokkende gegeven van de “vermiste vrouwen”: vrouwen die hadden geleefd als ze niet geboren waren in een zo van gewelddadige vrouwenonderdrukking doortrokken maatschappij, “vrouwen die er nog zouden zijn als ze soortgelijke gezondheidszorg, medicijnen en voeding hadden gekregen als mannen”. Sommige vrouwen “verdwijnen” al bij de geboorte, sommigen overleven hun kindertijd niet. Het betreft hier volgens schatting van twee economen zo’n twee miljoen vrouwen in India per jaar. Twee miljoen vrouwen, de dood in gedreven omdat ze vrouw zijn. Niet heel verbazingwekkend dat volgens een onderzoek India het slechtste land voor vrouwen is om in te leven van alle G20-staten.
Modernisering
De BBC wijst ook op een zeer wrange tegenstrijdigheid: het is immers “het land waar de leider van de regeringspartij, de voorzitter van het Lagerhuis van het parlement, minstens drie belangrijke ministers en een aantal iconen uit sport en zakenleven vrouwen zijn”. We kunnen daar aan toevoegen dat India met Indira Gandhi al in de jaren zestig een vrouwelijke premier had, iets waar je in Nederland nog steeds niet om hoeft te komen. Maar al die vrouwen op hooggeplaatste posities maken India klaarblijkelijk niet tot vrouwvriendelijker oord, want zoals we uit de cijfers kunnen zien neemt het geweld tegen vrouwen toe en niet af. Dat zou wel eens te maken kunnen hebben precies met toenemende aanwezigheid van vrouwen op steeds meer werkplekken in steeds meer delen van tenminste de stedelijke delen van de maatschappij. Waar mannendominantie haar vanzelfsprekendheid verliest, is gewelddadige uiting van seksisme een reactie, ongeveer zoals het lynchen van zwarten juist voorkwam toen zwarten hun positie als derderangsburger in de VS steeds minder begonnen te accepteren. De standaardversie van feminisme – als vrouwen nu maar het onzichtbare plafond doorbreken, dan lost de onderdrukking van vrouwen zichzelf wel op – blijkt hoe dan ook totaal ontoereikend. Het idee dat modernisering de oplossing biedt, wringt ook. India moderniseert zich suf, met high-tech industrie, met neo-liberaal beleid en wat dies meer zij… maar vrouwen zijn meer het slachtoffer, niet minder. Juist de toenemende ongelijkheid ondermijnt ook nog eens traditionele beschermingsvormen, en scherpt de onderdrukking van vrouwen – niet alleen meer traditioneel onderworpen maar nu ook rechtstreeks voorwerp van winstbejag – nog akeliger. Dat juist vrouwenhandel zo toeneemt, zou daarvan wel eens een indicatie kunnen zijn.
India is in veel opzichten een maatschappij waarin het establishment laks, vergoelijkend en vaak zelfs medeplichtig optreedt jegens verkrachting. Hetzelfde staatsbestel waar zoveel vrouwen hoge plekken innemen, tolereert “dat er zes gekozen deelstaatgouverneurs (zijn) tegen wie aanklachten wegens verkrachting zijn ingediend” en dat “politieke partijen in de afgelopen vijf jaar kandidaten voor deelstaatverkiezingen hebben gesteld waarvan er 27 verklaarden dat ze van verkrachting werden beschuldigd”, aldus nog steeds de BBC. Je kunt in India dus gewoon kandidaat worden voor een vertegenwoordigend orgaan terwijl je zonder blikken of blozen zegt dat er een aanklacht wegens verkrachting tegen je is gedaan. Het is een wereld waar Strauss-Kahn slechts van kan dromen.
Passend bij dit beeld is de houding van de politie. Ik gaf hierboven cijfers van bij de politie aangemelde verkrachtingen. Heel veel vrouwen laten het wel uit hun hoofd om aangifte te doen: te vaak oefent de politie druk uit om aangifte in te trekken, of gaat zelf nog eens tot verkrachting over. Kort na de groepsverkrachting die de huidige protesten op gang bracht, werd bekend dat een vrouw zelfmoord had gepleegd omdat ze na haar verkrachting van de politie te horen had gekregen dat ze maar met de dader moest trouwen.
Mannenmacht
Dat laatste is een indicatie van een zeer wijdverspreide houding jegens vrouwen, in India maar wel degelijk ook elders. Kavita Krishnan, landelijke voorzitter van de Al-Indiase Progressieve Vrouwenassociatie, zet uiteen hoe het ongeveer werkt. Ja, mensen vinden verkrachting heel verkeerd. Maar waarom? Wie een vrouw verkracht, schendt de eer van de vrouw, haar maagdelijkheid en dergelijke. Is de verkrachte vrouw getrouwd, dan steelt de verkrachter dus datgene wat haar echtgenoot toebehoort. Is ze ongetrouwd en dus officieel nog maagd, dan steelt de verkrachter die maagdelijkheid en berooft haar van haar eer. Maar die maagdelijkheid en die eer behoren in dit wereldbeeld niet de vrouw toe, maar degene met wie ze ooit geacht wordt te trouwen, en aan de familie die haar uithuwelijkt. Verkrachting is in deze opvatting dus diefstal door mannen van iets dat toebehoort aan… andere mannen. Dat wortelt in eeuwenoude, door georganiseerde religie gevoede cultuurpatronen waarin de vrouw enerzijds wordt opgehemeld als symbool van reinheid, als moedergodin en dergelijke, anderzijds wordt weggezet als baarmachine om de familie en de maatschappij aan nieuwe menskracht te helpen – bij voorkeur mannelijke menskracht, want de familie van een meisje dat gaat trouwen moet aan de familie van de komende echtgenoot een doorgaans forse bruidsschat betalen. Laat niemand denken dat het hier om een specifiek hindoeïstisch of Indiaas fenomeen gaat dat uitzonderlijk vrouwvijandig is. De parallellen met maatschappijen zeer dicht bij huis waar het katholicisme domineert, met haar combinaties van Mariaverering, de vrouw vooral in de moederrol, en tegelijk een allesdoordringend machismo, zijn immers onmiskenbaar. Ieder geschamper over oosterse achterlijkheid kan dan ook maar beter achterwege blijven.
De gangbare houding jegens verkrachting verbindt zich ook nog eens met andere repressieve mechanismen. Ja, nu zijn veel mensen boos omdat zes jongemannen zich met grof geweld aan een vrouw vergrepen. Waar is echter de woede als arme vrouwen, uit lage kasten of kasteloos, het slachtoffer worden van rijke, machtige mannen van hoge status, uit de hogere kasten? Waar was de woede echter bij andere vormen van extreem seksueel geweld tegen vrouwen – in dit geval van staatswege? Toen Indiase soldaten in Kashmir – waar India een bezettingspolitiek uitoefent jegens regionale strevingen naar autonomie of afscheiding – in 1991 tegen de honderd vrouwen verkrachtten, de oudste tachtig jaar, de jongste dertien? Of toen Soni Sori, een jonge vrouw en mensenrechtenactiviste, beschuldigd werd van hulp aan een maoïstische guerrillabeweging, gearresteerd werd, gewelddadig ontkleed werd en tot in haar vagina gefolterd werd? De politiechef die opdracht gaf, kreeg een onderscheiding, Soni Sori zit echter nog steeds vast. Ershad Abacker noemt nog meer van dit soort stuitende zaken. De staat is overduidelijk geen bondgenoot in de strijd tegen verkrachting. Eerder het tegendeel. Amnesty International en Human Rights Watch wezen al op diverse gevallen van verkrachting door de politie, onder andere bij het neerslaan van een protest rond landrechten bij Noida.
Dat maakt het extra wrang dat er in de recente protesten zo vaak om de doodstraf wordt geroepen. Het is heel goed te begrijpen dat nabestaanden en hun sympathisanten roepen: “Hang the rapists!” en dergelijke. Maar dit soort oproepen worden ook gevoed door rechtse politici met name van de hindoe-chauvinistische BJP, die zich in de protesten gemengd hebben en er een nare law-and-order-draai aan proberen te geven. De oproep tot de doodstraf voor verkrachting lost niets op, en versterkt juist de algehele gewelddadigheid van de Indiase staat – een staat die zich nu en dan zelf van verkrachting bedient om haar orde te handhaven. En geloven mensen nu werkelijk dat de zes jongemannen die nu wegens verkrachting en moord worden aangeklaagd, hun daad niet zouden hebben bedreven als er de doodstraf op had gestaan? Denken mensen nu echt dat mannen die verkrachten eerst afwegen, zo van: moah, zeven jaar cel dat heb ik er wel voor over, maar de doodstraf niet? Geloven mensen bovendien werkelijk dat een door haar vader verkrachte vrouw sneller aangifte gaat doen als ze weet dat haar vader bij veroordeling wordt afgemaakt door de staat? Onderschat dat niet schromelijk de emotionele complexiteit van zoiets?
Protest
Gelukkig ontplooit zich binnen de wijdverbreide en hardnekkige protesten ook een werkelijk progressief geluid – een geluid dat vooral een beroep doet, niet op politie, staat en wetgeving, maar op vrouwen zelf, en op solidaire mannen, om actieve weerbaarheid en actieve solidariteit op te bouwen. Zo is er een initiatief dat via Facebook al vele duizenden sympathisanten verwierf en tot kleine acties op straat heeft geleid – een initiatief waarin vrouwen en mannen openlijk en plechtig toezeggen dat ze niet de andere kant op zullen kijken als mannen intimiderend kijken naar vrouwen, en dergelijke. Het zijn prille beginnetjes, maar van grote waarde. Vaishnavi Chandrashekhar schreef erover voor de Christian Science Monitor.
Belangrijk is tegelijk dat er een geluid opkomt dat de strijd tegen verkrachting en seksueel geweld probeert te verbinden met inzichten in de enorme ongelijkheden tussen klassen en kasten, tussen arm en rijk, machtig en machteloos, hoge status en lage status. Want ook dat is een belangrijk punt: vrouwen onderaan de sociale ladder – arme vrouwen in krottenwijken of in boerendorpen, vrouwen uit de lagere kasten of geheel kasteloos – zijn systematisch doelwit van misbruik, waaronder verkrachting. Mensen uit hoge kringen, mannen met posities van macht, rijkdom en status, kunnen vrijwel straffeloos met ondergeschikte vrouwen doen wat ze willen, terwijl de politie wegkijkt, media en filmwereld seksistische stereotypen verspreiden en de politiek eindeloos over wetten beraadslaagt om verkrachting te bestrijden maar verkrachting binnen het huwelijk nog steeds niet als verkrachting willen beschouwen. Patriarchale onderdrukking, kapitalistische uitbuiting en autoritaire overheersing gaan hand in hand, verknoopt in een wereld van brute ongelijkheid en geweld.
Ik zeg bewust: wereld. Ja, India is een verschrikking voor vrouwen. Maar in de cijferbrij waar ook ik uit heb geput, mogen we niet afleiden dat India uniek is. Emer O’Toole verwijst in de Guardian naar een BBC-stuk dat rept van een verkrachting elke 14 uur in de hoofdstad Delhi. “Dat is gelijk aan 625 per jaar. Maar in Engeland en Wales, met een bevolking die 3,5 keer zo groot is als die van Delhi, vonden we een aantal van geregistreerde verkrachtingen dat proportioneel vier keer zo hoog is: 9.509.” En: “De Wall Street Journal spreekt schande van het feit dat in India slechts iets meer dan een kwart van de van verkrachting beschuldigden veroordeeld worden; in de VS leidt slechts 24 procent van de beschuldigingen van verkrachting tot een arrestatie, om het maar niet over een veroordeling te hebben.” Wijdverbreide verkrachting, en het patriarchale overheersingssysteem waar het een uitvloeisel van is, is niet Indiaas, niet oosters, maar een wereldwijde verschrikking.
Zo grensoverschrijdend internationaal als de onderdrukking van en het geweld tegen vrouwen is, zo grensoverschrijdend begint echter ook de protestgolf ertegen te worden. Niet alleen was de groepsverkrachting en het erop volgende protest wekenlang wereldnieuws. Er ontplooit zich intussen ook een protestgolf in andere Aziatische landen. The Guardian spreekt van demonstraties in Sri Lanka, Nepal, Bangla Desh en Pakistan. In Nepal waren die een reactie op de verkrachting en doodsbedreiging van een 21-jarige vrouw door, jawel, een politieagent. Ze werd ook nog eens beroofd door douaneambtenaren. Bij de ambtswoning betoogden vervolgens honderden mensen. Verwijzingen naar de protesten in India die als een voorbeeld werden gezien, ontbraken niet. En waar je in Nepal en ook Sri Lanka nog zou kunnen wijzen op een nauw verwante cultureel-religieuze, met het hindoeïsme verweven erfenis die gemeenschappelijke rolpatronen en ook geestverwant protest kan opleveren, is dat verhaal al lastiger vol te houden wat betreft Bangladesh en Pakistan, landen waar voornamelijk moslims wonen. Het verzet tegen patriarchale repressie doorbreekt daarmee culturele en religieuze grenzen. Moge dit protest en verzet zo snel mogelijk net zo wereldwijd worden als de onderdrukking waar het een zo noodzakelijke reactie op is.
Peter Storm
Maker van het weblog Ravotr