Ken je rechten, flyeren op “semi-openbare” plekken als stations is toegestaan

Toen we op 5 september voor de campagne #WijReizenSamen (WRS) aan het flyeren waren bij treinstation Nijmegen, beweerden beveiligers dat dat niet mocht “in de onmiddellijke nabijheid” van het station. Alleen op voldoende afstand van het gebouw mochten we ermee verder gaan. Dat roept de vraag op hoe het nu juridisch zit met “het verspreiden van drukwerk” op “semi-openbare plaatsen” zoals stations.

Als WRS-activisten hebben we er alle belang bij om actie te kunnen voeren en informatie te kunnen verspreiden vlakbij stations en in stationshallen. Want onze campagne streeft naar een beter openbaar vervoer. En om de doelgroepen van die campagne, zoals reizigers en werkers in het openbaar vervoer, goed te kunnen bereiken, dienen WRS-activisten de campagne bekendheid te kunnen geven op plekken waar veel reizigers zijn te vinden en waar ze ov-werkers kunnen steunen.

Ook willen we zo ruim mogelijk gebruik kunnen maken van ons demonstratierecht. Maar dat recht dreigt in het algemeen steeds meer te worden ingeperkt, vooral in de praktijk. Om een weerwoord te kunnen geven aan allerlei beveiligers en controleurs in en om stationshallen, is het nodig dat activisten weten wat hun rechten zijn en wat we kunnen doen, als we ter plekke worden geconfronteerd met personen die een vorm van autoriteit laten gelden.

Flyeren is toegestaan

Uit een onderzoek dat een juridisch geschoolde WRS-activist onlangs heeft verricht, volgt in elk geval een essentieel punt: flyeren op “semi-openbare” plaatsen is toegestaan. Een “semi-openbare” plaats is een plek die openbaar toegankelijk is, maar die eigendom is van een particuliere partij, zoals NS-stations. “Flyeren is een vorm van betoging zoals bedoeld in de Wet Openbare Manifestaties (WOM)”, aldus de activist. “De eigenaar van de semi-openbare plaats mag een betoging niet verbieden. Die bevoegdheid ligt bij de burgemeester, die een betoging alleen om bijzondere redenen mag verbieden.”

De activist komt wel met een nadrukkelijke waarschuwing: “Dit zijn vaak theoretische rechten. Het gebeurt vaak dat de politie haar boekje te buiten gaat in geval van demonstranten. De kans is groot dat, als je van je rechten gebruik maakt, de politie daar vijandig of zelfs gewelddadig op reageert. Blijf altijd in een situatie inschatten wat de consequenties zijn van het in discussie gaan met de politie. Daarbij is het goed om één vertegenwoordiger aan te wijzen die deze gesprekken houdt.”

Wie mag een demonstratie beëindigen?

“Demonstraties op semi-publieke plaatsen mogen alleen beëindigd worden op de manier zoals die in de WOM is omschreven. Dat kan alleen door de politie, of door spoor-boa’s (bijzonder opsporingsambtenaren) in het geval van wanordelijkheden, aangezien private beveiligers niet bevoegd zijn om mensen fysiek te arresteren of te verwijderen.”

Wanneer mag een demonstratie beëindigd worden?

“Alleen de burgemeester kan het bevel geven om een demonstratie te beëindigen. Dat kan alleen ter bescherming van de gezondheid, in het belang van het verkeer en ter bestrijding of voorkoming van wanordelijkheden. Hiervan is niet snel sprake, want het demonstratierecht is een fundamenteel recht en moet dus veel ruimte krijgen.”

Moet een demonstratie worden aangemeld?

“De meeste apv’s (algemene plaatselijke verordeningen) bevatten regels over hoe je demonstraties moet aanmelden. Dus in principe ben je daartoe verplicht. Uit jurisprudentie blijkt daarentegen dat het niet-aanmelden onvoldoende grond is voor een burgemeester om een demonstratie te verbieden. Alsnog mag een demonstratie alleen worden beëindigd op de bovengenoemde gronden.”

Wat als er een flyerverbod geldt in een gemeente?

“Veel gemeenten hebben een flyerverbod voor bepaalde locaties of de hele gemeente. Die verboden zijn vaak algemeen verwoord. Echter, aangezien politiek flyeren een vorm is van vrije meningsuiting, mag dat recht niet zomaar ingeperkt worden. Politiek flyeren is daarom in het algemeen overal toegestaan, en een gemeentelijk flyerverbod doet daaraan niet af.”

Hoe zorg je dat politiek flyeren is toegestaan?

“Zorg dat mensen altijd kunnen passeren, en dat je geen mensen blijft aanspreken die niet aangesproken willen worden. Zorg voor een rustige sfeer.”

Wat moet je doen als je wordt benaderd door een medewerker van de NS, een boa of een politieagent?

In geval van een NS-medewerker. “Zeg dat je bezig bent met een demonstratie, en dat je het recht hebt om te demonstreren. Wijs erop dat je niemand in de weg staat en alleen maar met mensen in gesprek wil. Als de NS-medewerker zegt dat dat niet mag, wijs dan op je demonstratierecht. Wijs de medewerker erop dat alleen de burgemeester een demonstratie mag verbieden. Wijs de beveiligingsmedewerker erop dat hij je niet fysiek mag verwijderen.”

In geval van een boa of politieagent. “Wijs die erop dat je bezig bent met een demonstratie. Zeg dat alleen de burgemeester bevoegd is om een demonstratie te beëindigen. Als de agent of boa stelt dat de demonstratie is verboden, vraag dan om het burgemeestersbesluit te zien. Zonder burgemeestersbesluit is een demonstratie niet verboden.”

Hoe herken je een boa?

“Boa’s en ‘normale’ NS-beveiligers zijn soms moeilijk te onderscheiden. Boa’s dragen een uniform met een boa-symbool op hun arm geborduurd (zie hieronder). Boa’s hebben meer bevoegdheden dan een ‘normale’ beveiliger. Bovendien voelen ze zich soms politieagenten en zijn ze geneigd om zich zo te gedragen.”

Wat als de boa of politie je vordert om te vertrekken?

“Eigenlijk mogen demonstranten niet gevorderd worden om te vertrekken. Als een boa of een agent dit echter wel doet, dan gaan ze je misschien toch arresteren. Dat mag niet, maar daar heb je niet veel aan als ze je meenemen. De politie vordert in het algemeen twee keer. Als je op het moment van de derde vordering niet weg bent, dan ben je (in normale omstandigheden) strafbaar. In het algemeen is het beter om het risico niet te lopen en na de tweede vordering te vertrekken.”

Achter de toegangspoortjes

Bij de Nijmeegse flyeractie deelden de activisten een paar meter buiten het station flyers uit. Dat stonden de betrokken beveiligers, die van het vervoersbedrijf Breng waren, niet toe. Daarmee handelden ze in strijd met het recht om politiek te flyeren en te demonstreren. Maar dan blijft toch nog de vraag hoe het zit met flyeren in stationshallen. Bij een andere flyeractie, in de stationshal van Den Haag Centraal, werden twee WRS-activisten benaderd door maar liefst drie NS-beveiligers. Het werd de activisten niet toegestaan om in de stationshal te flyeren. Ze gingen daarna buiten bij een ingang van het station flyers uitdelen.

In beide gevallen, in Nijmegen en Den Haag, stonden de activisten op openbaar toegankelijk terrein dat vrij bereikbaar is. Maar wat als het gaat om een plek achter de toegangspoortjes in stationshallen? Door de toegangspoortjes, die moeten worden opgevat als een fysieke afscheiding, is dat terrein niet meer “vrij bereikbaar” te noemen. Het lijkt erop dat in dat soort gevallen andere regels gelden.

Ook op besloten plaatsen heb je in principe het recht om te flyeren en te demonstreren. Maar mogelijk maakt dat dan inbreuk op de rechten van de eigenaar van de locatie. Als de locatie achter de toegangspoortjes in stationshallen moet worden opgevat als een besloten plek, dan mag de NS je vragen om daar weg te gaan. Aldus de voorlopige conclusie van de WRS-activist. Overigens is het zeker in geval van massale stromen haastige reizigers niet meteen aan te raden om juist achter de toegangspoortjes te gaan flyeren. Want als activist zou je dan nodeloos in de weg kunnen staan en dat zou afbreuk kunnen doen aan de boodschap die je wilt verspreiden onder die reizigers.

Heb je ook ervaring met beveiligers, boa’s of politie tijdens flyeracties bij of in stationshallen? Laat het weten aan Doorbraak of aan anderen van de WRS-campagne.

Harry Westerink