Leiden Canal Pride – volgens politie Haaglanden is een losgeslagen ME-er “gepast geweld”

Op 2 september vorig jaar werden tijdens de Leidse Pride queeractivisten ‘s ochtends weggedreven en ingesloten, en ‘s middags in elkaar geslagen door de politie. In de week erna vertelde de burgemeester hierover leugens in de gemeenteraad, waar ook vijf mensen naar aanleiding van het politiegeweld inspraken. Dit alles was aanleiding voor Leidse activisten, onder andere van Doorbraak, die aanwezig waren bij beide protesten, om onderzoek te gaan doen naar het politiegeweld en de besluitvorming van zowel de gemeente als de politie die hierachter lag. Waarom werden vreedzame lhbtqia+ activisten buitengesloten van een Pride die ook voor hen zou moeten zijn? Hoe kan het dat het onmogelijk gemaakt werd om kritiek te uiten en queer mensen geslagen en opgepakt werden bij de Pride? En hoe bestaat het dat de gemeente vervolgens met tevredenheid terugkijkt op die dag?

Dit deel 4 van onze artikelenreeks heeft lang op zich laten wachten. Het kostte namelijk flink wat moeite en vooral bizar veel tijd voordat ook de politie over de brug kwam met stukken die ze wettelijk gezien verplicht zijn om te geven na het indienen van een Woo-verzoek. Het kostte meerdere aanmaningen én een gerechtelijk bevel dat de politie vervolgens maandenlang heeft genegeerd. En de stukken die we hebben gekregen, zijn grotendeels gelakt onder de weigeringsgrond “inspectie, controle en toezicht door bestuursorganen”. Daardoor zijn veel stukken niet of nauwelijks leesbaar. Wat we wél kregen, was een lange emailwisseling over lunchpakketten van die dag (waarbij we overigens niet de hoevéélheid lunchpakketten mogen weten, dat is gelakt). Ook blijkt uit de stukken dat vrij snel na de Pride in ieder geval de politie op de hoogte was van buitensporig politiegeweld, maar naar buiten toe alleen heeft gecommuniceerd over “gepast” geweld. De burgemeester, op zijn beurt, heeft verzwegen dat hij ervan op de hoogte was dat de registratie van de geweldshandelingen niet goed is gegaan. Vermoedelijk omdat dat niet goed uit zou zijn gekomen met de communicatiestrategie.

Onze berichtgeving over de Leidse Prides

Onderzoek naar het geweld op 2 september 2023
1. Leiden Canal Pride – de weggemoffelde achtergrond en geschiedenis (6 juni 2024) (in English)
2. Leiden Canal Pride – waarom er van de gemeente geen objectief antwoord kwam over het politiegeweld (12 juni 2024) (in English)
3. Leiden Canal Pride – ijskoude gemeentelijke bureaucratie leidde tot geweld tegen queeractivisten (14 juni 2024) (in English)
4. Leiden Canal Pride – volgens politie Haaglanden is een losgeslagen ME-er “gepast geweld” (25 september 2024)
5. Leiden Canal Pride – afzwaaiend burgemeester Van der Velden heeft niets geleerd (1 oktober 2024)

Alles rond de Leidse Canal Pride van 2 september 2023
– Aankondiging anti-kapitalistisch blok bij de Leidse Pride (24 augustus 2023)
– Aankondiging actie “Geef fascisten geen kans om drag queen-voorleesuurtje te verstoren” (30 augustus 2023)
– Live verslag van de Leidse Pride op Twitter (2 september 2023)
– Leidse burgemeester accepteert geen links geluid bij de Pride (en legt fascisten geen strobreed in de weg) (2 september 2023)
– Verklaring van Queer Pride March Leiden over politiegeweld tegen queer-activisten bij Canal Pride (4 september 2023)
– Leidse pers en Canal Pride verzwijgen excessief geweld tegen deel van lhbtqia+ gemeenschap (5 september 2023)
– Wat de vijf queer activisten vanavond aan de Leidse gemeenteraad vertelden over het politiegeweld tijdens de Canal Pride (7 september 2023)
– Weerlegging van het verhaal van de burgemeester over het politiegeweld tijdens de Leidse Canal Pride (8 september 2023)
– De Mare: eerste krant die serieus aandacht besteedt aan het politiegeweld tijdens de Leidse Canal Pride (8 september 2023)
– Regenboogkapitalisme: Leidse Canal Pride wint ondernemersprijs (22 januari 2024)
– Queers pakken politiegeweld en pinkwashing terug op Catharinabrug met straatperformance (2 juli 2023)

Alles rond de Leidse Queer Pride March van 25 september 2021
– Aankondiging van de Queer Pride March (13 september 2021)
– Toespraak bij de Queer Pride March: “Plots was ik homo en bruin” (video) (25 september 2021)
– Leiden Queer Coalition: “Tussen droom en daad staan gezin en staat” (video) (26 september 2021)
– Mila bij the Queer Pride March: “Queer cultuur moet inclusief zijn” (video) (26 september 2021)
– Terugkijken naar de Leidse Queer Pride March (27 september 2021).

Leercirkel

Pride is onstaan als reactie op politiegeweld, zo beschreven we in deel 1 van ons onderzoek. In de geschiedenis van de beweging voor queerrechten heeft de politie veelvuldig een zeer problematische rol gespeeld door queer mensen te onderdrukken. Wat er in 2023 is gebeurd, is daarvan niet los te zien. In deel 2 en 3 van ons onderzoek beschreven we al dat onze demonstratierechten enorm zijn geschonden door onterechte inperkingen, doordat de politie zonder vordering er zomaar op los begon te meppen, en doordat hierover flink is gelogen door zowel politie als gemeente. Uit de gemeentestukken bleek de gemeente een aanwijzingsbesluit te hebben gemaakt voor de demonstratie op de Catharinabrug, maar dat is nooit kenbaar gemaakt aan de demonstranten, waardoor het besluit niet rechtsgeldig was. De politie trad daardoor ook nog eens zonder rechtsgrond op.

Toch stelde de politiewoordvoerder vorig jaar dat “er heel kort gepast geweld gebruikt [is] en gebruikgemaakt [is] van de wapenstok”, op vragen van onder andere Sleutelstad. Letterlijk deze frase kwam terug in het interne “feitenoverzicht” van de gemeente. Zo’n zelfde antwoord gaf burgemeester Peter van der Velden op 7 september op gestelde raadsvragen. In de burgemeestersbrief van 12 oktober 2023 aan de insprekers wordt dezelfde lijn aangehouden: de demonstranten hadden zich maar moeten aanmelden, de politie heeft niets verkeerds gedaan.

Dat al snel duidelijk was dat dit beeld niet klopte, blijkt uit de Woo-stukken die de politie openbaar heeft gemaakt. We zien nu in de stukken dat op 5 september 2023 een journalist van het universiteitsblad Mare een vraag stelt aan de newsroom van de politie Haaglanden. “Na aanleiding van verdere informatie vanuit demonstranten zou ik graag nog een reactie ontvangen op het volgende: Een demonstrant zegt dat tijdens het verplaatsen van hun groep van de Catherinabrug naar het gele vak er een agent uit de linie sprong en een van de demonstranten begon te slaan met een wapenstok, waarna deze agent is teruggetrokken door collega’s.” Maar de politie is niet van plan daar op in te gaan. In de ochtend van 6 september wordt er intern gemaild hierover: “Jouw standpunt om niet over individuele gevallen te communiceren, lijkt mij in deze casus ook van toepassing.”

Tegelijkertijd wordt de mail wel intern doorgezet binnen de politieorganisatie om te kijken “of dit herkend wordt”. Een paar uur later wordt dit bevestigd: “Incident is inderdaad gebeurd zoals hieronder beschreven.” Op 7 september bevestigt de politie intern dat het incident is gefilmd. “Onderstaande video is idd het moment op de Catharinabrug. Er zijn echter meerdere video’s in omloop.” Deze politieambtenaar heeft een zogenaamde “leercirkel” gepland met de betreffende ME-er om de “context” te bespreken en te bespreken “wat hieruit te leren valt”. Oftewel, de politie wíst dus dat er sprake was van meer dan alleen “heel kort gepast geweld”. Ook schrijft diezelfde agent: “Ik moet eerlijk zeggen dat ik achteraf werd verrast met het beeld ten aanzien van de aantallen toegepaste geweldsmeldingen.”

Het wordt uit de stukken niet geheel duidelijk op welke manier de agent “verrast” is over de geweldsmeldingen, maar voor ons is het juist andersom: de frase “kort gepast geweld” is verbazend (niet verrassend helaas). Deze ene agent die los ging is gefilmd, en blijkbaar heeft dat wel iets van een staartje gehad. Maar er is veel meer gebeurd, en de klappen die sommige activisten hebben gekregen, stonden dagen later nog als striemen op hun borst en rug. Hoe kan men dit gepast geweld noemen in de situatie van – we zeggen het nog maar eens – een demonstratie waar men alleen een spandoek wilde ophangen op een zelfgekozen plek, en waar zonder waarschuwing op ons ingehakt werd?

Leermomenten

Ook blijkt uit de mailwisseling van 6 en 7 september dat de afhandeling van het geweld van 2 september niet goed geregeld is. “Er is verzuimd ervoor te zorgen dat alle meldingen bij de gewelds-HOVJ (hulpofficier van justitie, red.) bekend zijn geworden.” Een politieambtenaar bevestigt dat de geweldsregistraties fout zijn opgemaakt: het was onduidelijk of er individueel of per groep een registratie zou worden gedaan. Ook hier wordt een “leercirkel” voor ingepland.

Het valt overigens op, in de onderstaande geweldsregistratie, dat de politie meerdere keren zeer algemene redenen geeft voor het gebruik van geweld. Redenen die bijkans in elke situatie kunnen worden gesteld, en zonder kans op weerwoord altijd “reden” geven voor agenten om erop los te slaan. We doelen dan bijvoorbeeld op “voorkomen wanordelijkheden” of het een aantal keer voorkomende “handhaven oo” (openbare orde, red). Op deze manier kan de politie altijd hun straatje schoonvegen, aangezien “niet doen wat de politie zegt” voor hen een wanordelijkheid is. De politie hoeft zo niet in te gaan op onze stelling dat de wanordelijkheden juist kwamen door het politieoptreden, en demonstranten én omstanders in gevaar werden gebracht door sla-grage ME-ers.

Op 7 september 2023 was de inspreekavond bij de gemeente, waarbij de burgemeester wist vol te houden dat de politie geheel naar behoren had gehandeld. Uit de Woo-stukken wordt niet duidelijk of de politie dit de gemeente had ingefluisterd. Het is echter wel zeer waarschijnlijk dat vooraf over de beantwoording van daar gestelde raadsvragen contact is geweest tussen de woordvoerder van de gemeente en de politie, zoals we al schreven in deel 2. De beantwoording luidde uiteindelijk: “Met de minst mogelijke geweldsinspanning is gezorgd dat de aanwijzingen van de burgemeester opgevolgd werden (demonstreren is toegestaan in een demonstratievak langs de route).”

(CW: hieronder beschrijvingen door de politie van hun geweld tijdens de Pride.)

Maar zelfs áls de politie de gemeente inderdaad voorafgaand aan de commissievergadering niet goed had ingelicht, dan verdampt dat “excuus” op 11 september. Op die dag wordt in de driehoek van politie, OM en burgemeester de politie-inzet tijdens de Pride besproken. In deel 2 schreven wij over “de zelffeliciterende toon” van de notulen van dat overleg: “De betrokkenheid van alle professionals wordt zeer gewaardeerd. Gevoel dat we goed hebben gehandeld, als het niet zo nauwgezet was voorbereid dan was dit mogelijk anders verlopen. […] Iedereen heeft veel werk verzet om het in goede banen te leiden. […] Het is duidelijk wat er van demonstrerende partijen gevraagd wordt als je in Leiden wil demonstreren.” In een interne mail van de politie zien we nu die positieve toon terug, maar ook wordt duidelijk dat de burgemeester wel degelijk wist van de gebrekkige administratie: “Daarnaast heeft de BM (burgemeester, red.) aangegeven dat er, door de politie, leermomenten te trekken zijn mbt het afhandelen van geweldsmeldingen.”

Zwijgen in alle toonaarden

Dit had reden moeten zijn voor Van der Velden om zijn verhaal tenminste gedeeltelijk aan te passen. Aangezien hij de gemeenteraad op 7 september had geïnformeerd dat “de minst mogelijke geweldsinspanning” is gebruikt, had hij de gemeenteraad op de hoogte moeten brengen van zijn nieuwe kennis. In ieder geval had hij dit op kunnen nemen in de brief van 12 oktober 2023 aan de insprekers. Maar Van der Velden zwijgt in alle toonaarden over dit voorval. Zelfs als de gemeenteraad dit jaar, op 2 juli 2024, in voorbereiding op de Leidse Pride van 2024, expliciet informeert naar welke lessen er zijn getrokken uit de evaluatie van de vorige Pride, stelt Van der Velden simpelweg: “De evaluatie heeft plaatsgevonden in de driehoek. Het politieoptreden is daarnaast ook nog intern en onafhankelijk getoetst en besproken. Voor de Pride van 2024 wordt Roze in Blauw van de politie-eenheid Den Haag nog sterker betrokken. Het is een leerpunt om nog actiever te kijken naar organisaties die adviezen kunnen geven om nog beter te kunnen acteren bij demonstraties. Uiteraard zal het evenement komend jaar ook weer geëvalueerd worden.”

Het feit dat politiegeweld in eerste instantie foutief is geïnventariseerd, en dat een ME-er zijn boekje te buiten ging om een demonstrant in elkaar te slaan, ontbreekt hier volledig, ondanks dat er direct naar wordt gevraagd en dat de burgemeester al een jaar op de hoogte is. Een dusdanig directe vraag niet beantwoorden met relevante informatie is allereerst een leugen, een leugen die ook nog eens in strijd is met artikel 169 lid 3 van de Gemeentewet: het college van Burgemeester en Wethouders is verplicht gevraagde inlichtingen te verstrekken.

Ondanks dat de politie meerdere leercirkels heeft georganiseerd op dit onderwerp, zijn er geen documenten openbaar gemaakt waarin de aanleiding daarvan wordt gedeeld met de gemeente. Dit is vreemd, omdat de burgemeester het bevoegd gezag was voor het politieoptreden tijdens de Pride. Omgekeerd heeft de gemeente, naast de eerdere persverklaringen van de politie waarin het geweld juist werd gedownplayed, nooit doorgevraagd naar deze voorvallen. Dit, ondanks dat wij als activisten juist kritiek uitten op het politieoptreden en het geweld dat we over ons heen kregen. En dit ook, ondanks dat de burgemeester in de driehoek op de hoogte is gesteld.

De reden daarvoor lijkt gelegen te zijn in de selectieve nieuwsgierigheid van gemeenteambtenaren, zoals we die ook in deel 3 van deze artikelenreeks hebben beschreven. De communicatieadviseurs van de gemeente Leiden waren vooral op zoek naar informatie om hun bewindspersonen, en in het verlengde hun organisatie, vrij te pleiten. De persberichten van de politie, waarin het geweld als adequaat werd omschreven en waarbij de schuld in feite bij de demonstranten kwam te liggen, paste perfect in dat straatje. De bewindspersonen waren immers vrijgepleit.

Gijzeling

Een ander incident van die dag is het gebeuren in de Van der Werffstraat. Daar werd een groep demonstranten zonder aanleiding ingesloten in een steeg, die zij alleen mochten verlaten als ze hun Pride-vlaggen en -uitingen af zouden doen. Aangezien er geen wettelijke aanleiding was voor deze ophouding, was dit in feite weinig anders dan een gijzeling door de politie. En we benadrukken het nog maar eens: het ging hier om een groep queeractivisten, op een Pride, die door een straat zouden lopen die zelf vol hing met Pride-vlaggen.

In het afloopbericht van de politie, van 18:17 uur op 2 september, wordt melding gemaakt dat een “bekend kraakpand op de Van der Werfstraat (sic) kort [werd] bezet door +/- 150 personen”. Verder wordt er over dit voorval niets geschreven. Dit wijst, zoals ook blijkt uit de stukken over de geweldsregistraties, op zeer gebrekkige communicatie tussen individuele agenten en de politieleiding. Uit de stukken blijkt niet dat de gijzelende agenten dit feit hebben doorgespeeld aan de politieleiding tijdens de Pride, net zoals dat meerdere geweldsmeldingen niet direct zijn doorgespeeld aan de gewelds-HOVJ. Net zoals dat de politie geen verantwoording wil afleggen aan de gemeente, lijkt het erop dat agenten ook niet geneigd zijn om verantwoording af te leggen aan hun meerderen. Zo verdwijnen dit soort inzetten door steeds meer filters. En de communicatieadviseurs van de gemeente blijven over met de informatie die hen goed uitkomt.

Als de activisten van 2 september het geweld niet hadden gefilmd, en de journalist van de Mare daardoor niet verder had doorgevraagd, dan was door de politie blijkbaar niet erkend dat de geweldregistratie niet goed was gegaan, en was de losgeslagen ME-er nooit op het matje geroepen. Dat is een direct effect van ons actievoeren én vervolgens van het ons erin vastbijten. Als wij geen Woo-verzoek hadden gedaan, waren we hier nooit achter gekomen. De politie heeft het ons ook niet makkelijk gemaakt, gezien de tien maanden die ze hebben genomen voor een procedure waarvoor ze wettelijk gezien uiterlijk acht weken de tijd hebben. Als het aan gemeente en politie had gelegen, was dit alles onbekend gebleven.

Mariët van Bommel
Bo Salomons

Er komt hierna nog een artikel naar aanleiding van ons onderzoek. In dit slotdeel zoomen we nog in op de doelstellingen van de politie op de Canal Pride van 2023, de hier al kort genoemde raadsvragen van 2 juli 2024, en de terugblik van ondertussen ex-burgemeester Van der Velden waaruit blijkt dat hij niet heeft geleerd van dit alles.