Leiden houdt halsstarrig vast aan de koloniale propaganda in park De Put

De gemeente Leiden wil het militaristische en pro-koloniale Indië-monument niet uit park De Put verwijderen en zelfs de tekst erbij niet aanpassen, zo bleek in juni vorig jaar uit het antwoord van B&W op vragen van PvdD-raadslid Malcolm Jones. Het college wil ons juist meer confronteren met de koloniale propaganda. Eind november heeft men namelijk belichting aangebracht bij het monument om ons ook ’s avonds als het donker is de koloniale verering door de strot te kunnen blijven duwen. Met welke argumenten komen het college en andere voorstanders van de militaire beeldjes aanzetten?

Jones vroeg aan B&W: “Is het college het ermee eens dat het beeld dat nu opgeroepen wordt bij het Indië-monument niet het volledige verhaal vertelt wat betreft de Nederlandse rol in de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog?” Hij ging er ten onrechte vanuit dat het college geïnteresseerd is in dat “volledige verhaal”. “Het monument is niet bedoeld als uitleg van de geschiedenis van de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog”, antwoordde men namelijk. Het is immers bedoeld als een publiek eerbetoon aan koloniale soldaten die sneuvelden bij hun moorddadige activiteiten in Indonesië. En achter die doelstelling blijft de gemeente vierkant staan.

“Is het college bereid om bij dit monument meer context te plaatsen over het geweld dat heeft plaatsgevonden tijdens de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog?”, vervolgde Jones zijn vragen. “Denk bijvoorbeeld aan het plaatsen van een informatiebord waarop meer te lezen valt over het geweld dat in Indonesië is begaan.” Daarop reageerde B&W dat ze heus wel “beseffen dat de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog als geheel meer leed heeft veroorzaakt, maar dit monument is gewijd aan het verlies en het verdriet van omgekomen jonge Leidse mannen”. En daarom wil men de “tekst bij het monument niet aanpassen”. Die “jonge Leidse mannen” verdienen volgens de gemeente hoe dan ook eerbetoon, en van enig afstand nemen van hun koloniale geweld kan daarbij geen sprake zijn.

B&W sloot de antwoorden af met een vaag voornemen: “Het college wil graag in breder perspectief bezien hoe aandacht gegeven kan worden aan de hele geschiedenis.” Maar deelnemen aan een openbaar panelgesprek over de dekolonisering van de openbare ruimte hoort daar niet bij. Want er kwam geen enkele reactie op onze herhaaldelijke uitnodigingen daarvoor. De enige context waarin men tot nu toe kritiek op het monument wil bespreken is er een van “vandalisme”, vermeend “vandalisme” van anti-racistische actievoerders wel te verstaan. Want een gesprek over hoe ons park al bijna 25 jaar wordt gevandaliseerd met koloniale propaganda is dus niet iets waar het college zijn handen aan wil branden.

Huidige morele meetlat

De lokale mediawebsite Sleutelstad publiceerde in december twee nieuwsberichten naar aanleiding van onze meest recente actie waarbij we het koloniale monument veranderden in een monument voor het Indonesische verzet tegen de Nederlandse bezetting. Daarop kwamen enkele reacties, zoals van ene Piet Janszen die onder het eerste stuk schreef: “Helaas voor ‘Doorbraak’ is dit geen koloniaal monument, want het monument staat er niet om het kolonialisme te herdenken. Een kansloze actie dus, maar blijkbaar kunnen en willen deze simpele zielen dit niet begrijpen.” Waarop wij reageerden: “Het herdenkt koloniale soldaten, die daar gingen proberen de Indonesiërs er weer onder te krijgen. Hun militaire koloniale propaganda staat zelfs op het monument: ‘Orde vrede’.”

Daarop reageerde Jan DV, de zoon van een van de duizenden koloniale militairen die gewelddadig huishielden in Indonesië. Die kwam op de proppen met de bekende opportunistische riedel dat je het handelen van mensen uit het verleden niet langs de morele meetlat van tegenwoordig moet leggen. Je mag hen niet bekritiseren, maar hen vereren met een standbeeld blijkt dan meestal weer wel te kunnen. DV: “Soldaten deden ook gewoon hun werk in die tijdsgeest. Er was geen internet of tv, en dus zware onwetendheid. Over de monumentale tekst valt te discussiëren en een voetnoot kan er zeker bij, maar vergeet niet dat met de moderne kijk het makkelijk oordelen is wat goed en fout is. Die soldaten hadden dit ook niet gewild als ze kennis van nu hadden gehad. Oorlogen hebben slachtoffers aan beide zijden. En daarom is dit monument voor de familie van de soldaten, want voor hun was dat een man, vader, zoon, vriend, etc. Het zou een doorbraak zijn als Doorbraak dat inziet.”

Waarop wij reageerden: “Natuurlijk wisten de soldaten niet precies wat hen te wachten stond, maar er waren er ook een heleboel die niet gingen. Die weigerden. Er waren in die tijd massale demonstraties tegen het sturen van dienstplichtigen naar ‘Indië’ (zoals de koloniale heersers Indonesië toen noemden). Verder zijn we er zeker niet tegen dat de soldaten, wat ze ook precies individueel misdaan hebben in Indonesië, herdacht worden, maar dan wel in de privé-sfeer van ‘de familie van de soldaten’. Want nu zien we in Leiden geen monument voor de slachtoffers van meer dan drie eeuwen Nederlands militair geweld, maar dus wel een monument voor de daders daarvan. Dat kan echt niet. Waarom moeten we daar in ons parkje dagelijks mee geconfronteerd worden? Op het monument staat nota bene het militaire koloniale logo! Met een spreuk die deed alsof ‘we’ daar goed gingen doen. Hoe valt dat recht te praten? Een uitgebreider debat hierover met Frans Werter, de zoon van een van de initiatiefnemers tot het beeld, lees je hier.”

Overigens was het, anders dan DV meent, destijds wel degelijk “makkelijk oordelen wat goed en fout” was als het ging om oorlog voeren in Indonesië. Nederland had net de verschrikkingen van de bezetting achter zich gelaten, en het was overduidelijk moreel fout om vervolgens anderen aan de andere kant van de wereld hetzelfde te gaan aandoen.

Simpel

Meteen reageerde weer Janszen, die duidelijk alweer door zijn voorraad inhoudelijke argumenten heen was. “Gaan jullie daar echt iedere dag kijken? Gelukkig heb ik daar geen tijd voor omdat ik moet werken. Verder vraag ik mij af wat jullie het recht geeft andermans eigendommen te beschadigen. Als ik het niet met jullie eens ben, mag ik dan ook jullie eigendommen vernielen? Wat is dat voor onvolwassen gedrag?! Er zijn genoeg normale wegen om je gelijk te halen, of zijn jullie te simpel om daar gebruik van te maken? Of zijn jullie bang om erachter te komen dat jullie wellicht geen gelijk hebben?”

Ons antwoord: “1. Wat ontzettend triest dat je denkt te moeten suggereren dat wij niet werken. En dat je meent dat vermelden dat jij wél werkt je argumenten op de een of andere manier kracht bij zou zetten. Maar wat dat vooral duidelijk maakt is dat je kennelijk geen kans ziet om je pro-koloniale standpunt met echte inhoudelijke argumenten te onderbouwen. Het komt niet erg volwassen over, eerlijk gezegd. Maar misschien ben je te simpel om je dat te realiseren? 2. We hebben het monument niet vernield. Belangrijker vraag is natuurlijk: welk moreel recht hebben jullie om de rest van de samenleving een pro-koloniaal monument op te dringen, in de publieke ruimte? 3. Actievoeren is een ‘normale weg om je gelijk te halen’. Bijna alle verbeteringen in onze levens de afgelopen eeuwen zijn tot stand gekomen via actievoeren. Van de achturige werkdag tot het vrouwenkiesrecht, van het recht op abortus tot de afschaffing van de racistische karikatuur Zwarte Piet. En zo kunnen we nog uren doorgaan.”

Janszen: “Omdat ze geen keus hadden en niet beter wisten. Verdiep je eens wat beter in de geschiedenis in plaats van roeptoeteren.” Waar we toch nog maar even op reageerden met: “Beste Piet, 1. Ze hadden wel degelijk een keus, en velen hebben dan ook geweigerd om te gaan. Het was geen makkelijke keus, maar wel een die door duizenden jongens gemaakt is. Het kan zijn dat enkelen niet beter wisten, maar dat maakt nog steeds niet dat we hen moeten herdenken omdat ze bij het uitmoorden van Indonesiërs zelf ook de dood hebben gevonden. 2. We hebben ons zeer goed verdiept in deze geschiedenis. Talloze boeken gelezen, van wetenschappers en van mensen die erbij waren, en we hebben ook met veel mensen gesproken. Met dit soort nep-argumenten kun je onze kritiek niet wegzetten, ook al zou je dat graag willen.”

Onze geschiedenis

Onder het tweede artikel van Sleutelstad reageerde DV ook direct. Hij begon redelijk positief: “Een goede actie om het van twee kanten te belichten. Maar dat monument gaat over herdenken van mensen/soldaten, niet over eren van de koloniale tijd. Actiegroep Doorbraak realiseert zich niet hoe onwetend mensen waren in die tijd. In de VOC-tijd waren de meeste soldaten zelfs gewoon analfabeten met zeer weinig kennis. Achteraf is het makkelijk een schuldige aan te wijzen, maar in de hele geschiedenis valt over iedereen wel iets slechts te zeggen. Alsof de Indonesische overheid zo aardig is geweest tegen Molukkers, of de inwoners van West-Papua, om maar een voorbeeld te noemen. Sterker nog, door het Indonesische leger zijn honderdduizenden Papoea’s vermoord. Doorbraak, waar is het bordje voor die verzetsstrijders? Je vergeet een deel.”

Wij: “Hoi Jan, op het monument staat het militaire, koloniale logo. Het klakkeloos overnemen van de koloniale propaganda maakt dit wel degelijk tot een pro-koloniaal monument, tot een verering van koloniaal geweld. Voor alle duidelijkheid: het gaat ons niet om die individuele Leidse militairen, en of die nu veel of weinig kennis ergens van hadden. Waar het om gaat is dat zij daar herdacht worden ómdat ze onderdeel uitmaakten van het koloniale leger dat de meest gruwelijke oorlogsmisdaden pleegde. In het kader van een koloniaal project, waarbij wel drie eeuwen lang genocide werd gepleegd (op de Banda-eilanden bijvoorbeeld), gemoord, geroofd, enzovoorts. Of ze nu individueel schuldig zijn of niet, dat is irrelevant. We willen geen monument voor deelnemers aan dat koloniale project. We hebben overigens geen conflict met hén (ze zijn dood) of met het verleden, maar met de mensen van nú die dat geweld nog steeds willen wegmoffelen. Die nog steeds monumenten willen voor de daders van toen. Waar het ons om gaat, is dat wij hier en nu anders gaan kijken naar dat verleden, en bekennen dat wij fout zaten en dat we nog steeds profiteren van de misdaden die onze voorouders pleegden (de aanleg van de spoorwegen met het geld dat we binnenhaalden via het moorddadige cultuurstelsel).”

En we gingen verder: “Je noemt allerlei misdaden die Indonesië op haar beurt heeft gepleegd tegen ‘minderheden’ daar. Het is goed om die te benoemen, maar niet in deze context. Want je zet ze nu slechts in om te kunnen doen alsof beide partijen in de onafhankelijkheidsoorlog niet deugden, en dat is natuurlijk niet zo. Nederland zat fout en Indonesië niet. Daar kan je je niet onderuit wurmen. Maar belangrijker nog: wij moeten hier met ónze geschiedenis in het reine komen, en degenen die kolonialisme proberen te eren of recht te praten bekritiseren. Het gaat om hoe wij hier nu met elkaar om gaan. De strijd tegen misdaden door de Indonesische staat, en de herinnering daaraan, die moet in eerste instantie uitgevochten worden door de mensen daar, dat is niet aan ons. Het is niet aan ons om met een vingertje te wijzen naar Indonesië, wat zij fout hebben gedaan, als wij hier nog steeds onze misdaden weigeren écht onder ogen te zien, en zelfs monumenten hebben voor koloniale daders (en niet voor hun slachtoffers!).”

Veteranen

Waarop DV weer reageerde: “Nee, ze worden herdacht omdat ze niet (levend) zijn teruggekomen, niet omdat ze koloniaal bezig waren. Natuurlijk kun je met de huidige kennis zeggen dat het niet goed was, maar daar konden deze mensen niets aan doen. Die hadden geen keus, ook mijn vader was daar en is gelukkig terug gekomen. Ook hij vindt dat ze er niet naar toe hadden gemoeten, maar er was geen keuze. Het monument is GEEN verering van het kolonialisme, maar helaas is ‘Doorbraak’ alleen maar overtuigd van hun eigen gelijk en willen zij (net als andere woke-groeperingen) niet open staan voor andere meningen. Nabestaanden willen hun familieleden herdenken, niet meer en niet minder. Wie denkt ‘Doorbraak’ te zijn om daar tegen te demonstreren?! Totaal respectloos!”

En daarop reageerden wij tenslotte: “Ik zou me wél bij de feiten proberen te houden, ook al is dat begrijpelijkerwijs moeilijk als het je eigen vader betreft. 1. Ze worden inderdaad niet herdacht ómdat ze koloniaal bezig waren. Maar ze wáren dus wél koloniaal bezig, en ze kregen het beeld omdat ze daarbij gevallen zijn. Dat is bijzonder problematisch. 2. De militairen hadden wel degelijk een keus: een heleboel dienstplichtigen hebben immers geweigerd om te gaan. Niet dat die keuze makkelijk was, want hun leven werd daarna vaak decennia lang door de staat kapot gemaakt. Maar deze Leidenaren kozen ervoor om die straf te ontlopen en dan maar andere mensen te gaan vermoorden, 18.000 kilometer verderop. 3. Het monument is wel degelijk pro-koloniaal, want het koloniale militaire logo staat erop.”

En verder: “4. Het zijn juist de oud-militairen en hun medestanders die niet openstaan voor andere meningen. Iedereen die de afgelopen decennia zijn mond durfde open te doen over dat die oorlog niet deugde werd genadeloos aangevallen. Het duurde minstens zestig jaar voordat er enige openheid kwam, en pas kortgeleden – nu die veteranen bijna allemaal dood zijn – heeft de overheid eindelijk excuses gemaakt en onderzoek laten doen. 5. Smijten met onzin- en haattermen als ‘woke’ doet je zaak geen goed. Wij kunnen vanwege de decennialange intimidaties door ex-militairen en hun aanhangers ook wel haattermen voor jou en je medestanders verzinnen, maar dat doen we niet, want wij zijn beschaafde mensen. 6. Wij zijn zeker niet tegen dat herdenken, maar dan wel in de privésfeer, niet in ons park. De publieke ruimte is geen plek om pro-koloniale propaganda te maken. 7. Het is juist volkomen respectloos om zo’n monument te behouden dat mensen herdenkt die deelgenomen hebben aan het vermoorden van tegen de 150.000 mensen aan de andere kant van de wereld.”

Eric Krebbers