Gemeente Leiden disciplineert baanlozen “redelijk effectief”

Voorpagina van het rapport.
Voorpagina van het rapport.

“Het Leidse reïntegratiebeleid lijkt redelijk effectief, maar de investering is fors en inzicht in de resultaten ontbreekt”, aldus de Leidse Rekenkamercommissie in haar rapport “Reïntegratie in Leiden met het oog op de Participatiewet” van 8 januari. “Lijkt redelijk effectief”, schrijven de rekenambtenaren, want ze hebben geen cijfers om mee te rekenen: de gemeente houdt opvallend genoeg niet eens bij hoeveel mensen een betaalde baan gevonden zouden hebben door haar beleid. Maar waarom zou men ook, als het reïntegratiebeleid er eerst en vooral voor is bedoeld om te disciplineren en af te schrikken. En daarin is men vermoedelijk “redelijk effectief”.

De ontelbare reïntegratie-programma’s waar baanlozen al decennialang door gemeenten onder worden bedolven, zijn officieel bedoeld om hen aan banen te ‘helpen’, goedschiks of kwaadschiks. Er wordt heel erg veel geld in gestoken, miljarden en miljarden. Merkwaardig genoeg worden er nauwelijks cijfers bijgehouden en wordt er dus zelden serieus gekeken óf en hoeveel baanlozen er nu precies ‘geholpen’ zouden zijn met al die reïntegratie.

“Bij gebrek aan gegevens is het niet mogelijk precies vast te stellen hoeveel uitkeringsgerechtigden – al dan niet na een traject – aan het werk zijn gegaan. In het onderzoek wordt daarom het succes van de Leidse reïntegratie-inspanningen ingeschat op basis van landelijke informatie over het succes van de instrumenten die Leiden inzet”, aldus de commissie. Die dus verwijst naar landelijke cijfers die waarschijnlijk evenzeer een schatting zijn. “Deze schatting geeft aan dat er in Leiden waarschijnlijk circa zestig meer personen duurzaam aan het werk zijn dan zonder reïntegratiebeleid het geval zou zijn geweest.” Zegge en schrijve zestig mensen zouden dus mogelijk zo aan een baan ‘geholpen’ zijn. Leiden kent momenteel pakweg 3.500 bijstandsgerechtigden.

Social return

Waren die zestig uitkeringsgerechtigden echter niet ‘geholpen’ door ambtenaren, dan zouden hoogstwaarschijnlijk zestig andere mensen die vacatures hebben vervuld. Want voor iedere vacature zijn er, zeker sinds de crisis, tientallen en soms zelfs honderden sollicitanten. Die zestig andere mensen die die banen niet kregen, belanden op hun beurt in de WW of in de bijstand. Netto schieten we er allemaal samen dus geen moer mee op. Van reïntegratie wordt het aanbod van vacatures immers niet groter. Wat reïntegratie-ambtenaren feitelijk slechts doen, is een klein aantal individuen ‘helpen’ in die oorlog van allen tegen allen op de arbeidsmarkt.

Volgens datzelfde principe werkt het “social return”-beleid waar de Leidse PvdA-wethouder Marleen Damen tegenwoordig op inzet. Door bedrijven die Leidse opdrachten willen binnenslepen te dwingen om bepaalde uitkeringsgerechtigden aan te nemen, komen andere mensen daar simpelweg minder snel aan een baan.

En dat zien we ook als gemeenten nieuwe bedrijven helpen opstarten met tijdelijke gratis arbeiders. Zo kreeg wasserij Gaverland in Alphen aan den Rijn de afgelopen jaren tientallen dwangarbeiders uit Leiden van wie een deel na een aantal maanden een betaald tijdelijk contract kreeg. Die werden door het dwangarbeidcentrum DZB gepresenteerd als succes, want ze zijn immers de uitkering uit. Maar Gaverland is de was gaan doen voor verzorgingstehuizen in de omgeving, en degenen die daar eerder de was deden, raken logischerwijs hun banen kwijt door deze nieuwe wasserij. En die mensen zijn vervolgens gedwongen om bij hun gemeente aan te kloppen voor bijstand. Voor iedere bijstandsgerechtigde die zo met applaus door de voordeur vertrekt, en als succesgeval wordt geprezen, klopt er een paar dagen later een aan op de achterdeur voor een uitkering. De enigen die er financieel wijzer van worden, zijn Gaverland, die gratis arbeid kreeg, en de steeds commerciëlere verzorgingstehuizen die zo hun ‘dure’ vaste personeel kunnen afstoten.

Randstad

Wie er sinds kort ook goed geld verdient aan het Leidse reïntegratiebeleid is uitzendbureau Randstad, zo’n negenhonderdduizend euro per jaar. “Dit is ongeveer tien procent van het totale reïntegratiebudget (exclusief WSW)”, aldus het rapport over het samenwerkingsverband tussen de DZB en Randstad, genaamd Leidse Kracht. “Randstad ontvangt een vaste vergoeding van ongeveer vijf ton voor hun personele inzet. Daarbovenop ontvangt Randstad voor iedere persoon die een baan krijgt via Leidse Kracht een bonus van maximaal 1.800 euro wanneer iemand duurzaam, minstens een half jaar, aan het werk is.” Die formule waarbij Randstad geen financiële risico’s loopt noemt men: “No cure, less pay”.

Wie het rapport leest, valt van de ene verbazing in de andere. Het bedrijf dat actief is in 39 landen met een omzet van 16,6 miljard euro en een nettowinst van 230,7 miljoen euro gaat betaald worden om mensen aan een baan te ‘helpen’ die best zelf aan een baan kunnen komen. “Leidse Kracht zal de gemeente hoogstwaarschijnlijk geen geld opleveren, maar per saldo geld kosten. Dit komt omdat de doelgroep van Leidse Kracht voor een belangrijk deel de personen betreft die in het verleden zelf binnen een jaar aan het werk kwamen. Dit betreft circa honderdzestig mensen. De onderzoekers hebben berekend dat Leiden ‘quitte’ speelt als Leidse Kracht al deze kandidaten binnen 1 week aan het werk heeft. Stel dat Leidse Kracht al deze 160 job ready mensen aan een duurzame baan helpt. De kosten zijn dan 511.000 euro aan vaste lasten + 288.000 euro bonus = 799.000 euro. Dit staat gelijk aan 634 maanden uitkering. Wanneer we dit verdelen over 160 mensen betekent dit dat per persoon vier maanden uitkering bespaard moet worden, wil Leidse Kracht zijn geld opbrengen. Dat wil zeggen dat deze 160 personen gemiddeld vier maanden ofwel zeventien weken sneller naar werk begeleid zouden moeten worden dan wanneer ze zelfstandig op zoek zijn naar een baan. Omdat deze mensen naar verwachting gemiddeld spontaan uitstromen na 24,7 weken, betekent dit dat Leidse Kracht hen gemiddeld al na acht weken na het begin van de uitkering aan het werk moet hebben. En dus gemiddeld binnen één week nadat Leidse Kracht deze kandidaten toegewezen heeft gekregen (kandidaten zoeken immers zelf eerst 7 weken). Het is onwaarschijnlijk dat dit zal lukken.”

Afschrikken

Het gaat hier natuurlijk niet om resultaten maar om prognoses, en die worden vaak wat optimistisch gebracht door belanghebbenden. Maar zelfs dan kunnen we concluderen dat het om een project gaat waarbij mensen ‘geholpen’ gaan worden die zelf prima een baan kunnen vinden, en dat de enige die er echt wijzer van wordt Randstad heet. Maar waarom steekt men de multinational jaarlijks dan bijna een miljoen toe? Laten we er niet al op voorhand van uitgaan dat het hele project uiteindelijk niet meer is dan een verkapte sollicitatie van een wethouder, enkele ambtenaren of de DZB-directie bij Randstad, zoals we dat maar al te vaak zien bij bijvoorbeeld Tweede Kamer-leden die op lucratieve posities bij grote bedrijven belanden. Nee, het gaat vanzelfsprekend in eerste instantie om het disciplineren, intimideren en “afschrikken van mensen (poortwachtersfunctie)”. En dat mag wat kosten. “Ook kan Leidse Kracht tot effect hebben dat mensen in de eerste zeven weken zelf actiever werk gaan zoeken in de wetenschap dat anders Leidse Kracht hen aan het werk gaat helpen met wellicht een minder aantrekkelijke baan tot gevolg”, zo lezen we in het rapport. En via de samenwerking met Randstad kunnen ambtenaren leren hoe ze daarbij nog “effectiever” te werk kunnen gaan. “Leidse Kracht is ook bedoeld als leerproject voor Reïntegratie Leiden. Leiden wil ook leren van de meer commerciële aanpak en de netwerkbenadering die een private partij als Randstad inbrengt.”

De beleidsmakers bij de rijksoverheid en de gemeenten zijn niet dom. Die weten prima dat hun beleid niet “effectief” is als het gaat om mensen aan betaald werk te ‘helpen’. Dat ze wat dat betreft mensen slechts rondschuiven. Het gaat hen erom dat hun beleid “effectief” intimideert, disciplineert en afschrikt, zodat grote groepen mensen zich neerleggen bij hun uitzichtloze leven aan de onderkant van de arbeidsmarkt en zelfs niet durven te denken aan protest, laat staan aan effectief collectief verzet.

Ambtenaren

Terwijl men de “uitstroom” naar betaald werk in Leiden bewust niet in cijfers uitdrukt, komt men wel maar wat graag met cijfers die een idee geven van de mate van disciplinering, intimidatie en afschrikking. “Leiden biedt relatief veel mensen een reïntegratietraject aan. Ter vergelijking: landelijk krijgt twaalf procent van de nieuwe instroom in de bijstand binnen een jaar een reïntegratietraject aangeboden. In Leiden betrof dit in 2012 29 procent van de nieuwe instroom”, aldus het rapport. En daar gaat het om! Daar gaat men prat op!

De meeste uitvoerende ambtenaren schakelen lekker hun hersens uit, proberen hun ”uitstroom”-streefcijfers te halen en jagen daartoe dag in dag uit naar hartenlust de hen toegewezen bijstandsgerechtigden op. En natuurlijk zijn er gelukkig ook nog altijd goedbedoelende ambtenaren die oprecht hun best doen voor hun “cliënten”. Die proberen ze op maat aan een baan te ‘helpen’, waarbij ze zich niet (willen) realiseren dat iedere ‘hulp’ aan een baanloze een andere baanloze relatief benadeelt op dat bloedige slagveld van de arbeidsmarkt. Er kan nooit een oplossing komen door, zoals reïntegratie-ambtenaren proberen, dan weer aan de ene en dan weer aan de andere partij op het slagveld wapens te leveren. De enige oplossing is solidariteit en de definitieve afschaffing van die oorlog, van die opgelegde strijd van allen tegen allen.

Eric Krebbers