Liever #Samenvoor14 dan een aalmoes tegen kinderarmoede

Onlangs zijn twee initiatieven van start gegaan om de armoede in Nederland nu eindelijk eens aan te pakken. Het gaat om een initiatief van rijken en bureaucraten tegen kinderarmoede, en om een initiatief van de FNV voor verhoging van het minimumloon naar 14 euro per uur.

Op dinsdag 26 maart presenteerde prinses Laurentien van het Huis van Oranje een nieuw initiatief: een “brede” alliantie van maatschappelijke organisaties en bedrijven die de kinderarmoede willen bestrijden. Daaronder veel gemeenten, zoals de gemeente Amsterdam, en bedrijven als Rabobank, Menzis, Aldi en Unilever. Daarnaast vele gerenommeerde organisaties en instituties, zoals diverse GGD-en, Jantje Beton, Humanitas en de ANWB. Politieke partijen en vakbonden ontbreken. Alleen PvdA-Groen Links Noorderveld staat erbij. Ik zag dat de SAG Gezondheidscentra ook meedoen, dus mijn huisarts neemt er ook aan deel. Op de nieuwe website staat als doelstelling dat men ernaar streeft dat in 2030 kinderen niet meer de dupe zijn van armoede en dat er geen gezinnen meer zijn die in armoede vervallen. De Alliantie Kinderarmoede is ontstaan vanuit een samenwerking tussen Missing Chapter Foundation, een club die is opgericht door prinses Laurentien, Alles is Gezondheid en het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid (NCJ).

Het tweede initiatief was de start van een campagne en de opbouw van een sociale beweging om het wettelijk minimumloon van 9,82 euro bij een 38-urige werkweek te verhogen naar 14 euro. De campagne ging zondagmiddag 14 april van start in Rotterdam Zuid. Demonstranten verzamelden zich op het Afrikaanderplein, midden in een van de armste wijken van ons land. Zij trokken naar de Kop van Zuid, waar ze een monument met het cijfer 14 onthulden nabij een bouwplaats waar het duurste appartement van Nederland zal worden gebouwd. De bouw gaat 15 tot 20 miljoen euro kosten.

De actievoerders ageerden tegen de groeiende ongelijkheid tussen arm en rijk in Nederland, die ze willen aanpakken. Het minimumloon, waar zo’n half miljoen werknemers voor moeten werken, is de afgelopen decennia sterk achtergebleven bij de reële loonstijging. Omdat het minimumloon achterblijft, blijven ook de AOW en de bijstandsuitkeringen achter. Want die uitkeringen zijn gekoppeld aan het wettelijk minimumloon. De stijging van het wettelijk minimumloon naar 14 euro moet deze onrechtvaardigheid op zijn minst gedeeltelijk compenseren.

Schandalen

Het tweede initiatief is heel wat concreter. Terwijl in het initiatief van prinses Laurentien vage voorstellen worden gedaan voor beperkte lokale donaties aan mensen die in armoede leven, wordt in het tweede initiatief concreet voorgesteld de minimumlonen en de daaraan gekoppelde uitkeringen drastisch te verhogen om de armoede over de gehele linie structureel te bestrijden. Je kunt van de kapitalisten die met Laurentien samenwerken ook niet verwachten dat ze gaan pleiten voor loonsverhogingen. Ook al hebben de grote bedrijven en de miljonairs in Nederland geld zat. Komt er eindelijk een drastische herverdeling van de rijkdom? Gaat de Rabobank haar miljardenwinsten investeren in bestrijding van de armoede? De Rabobank maakte in 2018 12 procent meer winst dan het jaar ervoor. De winst steeg naar 3 miljard euro, met als belangrijkste drijvers lagere kosten en een goed economisch klimaat. Die lagere kosten ontstonden dan weer door te snijden in het personeelsbestand.

De bank had ook tegenvallers. Zo moest men in 2018 100 miljoen euro extra operationele kosten uitgeven door de afhandeling van het derivatendossier. Dat is het schandaal met de rentederivaten, oftewel renteswaps, waarbij banken aan duizenden kleine ondernemers een product hebben verkocht dat ze onverwacht veel geld kan kosten bij een dalende rente. De regering en de Autoriteit Financiële Markten (AFM) grepen in en nu moet de bank schadeloosstellingen betalen. Het derivatendossier moet overigens niet worden verward met het libor-schandaal bij de Rabobank. Het libor-rentetarief vormde vier jaar geleden de spil van een wereldwijd miljardenschandaal met daarin een prominente rol voor de Rabobank.

Wantrouwen

Kunt u zich voorstellen dat ik wat wantrouwend ben bij die “brede” alliantie om de kinderarmoede te bestrijden en meer sympathie heb voor de actie om het minimumloon te verhogen? Unilever-topman Polman, die meer dan tien miljoen euro per jaar verdient, pleitte voor het afschaffen van de dividendbelasting, terwijl multinationals nu in veel gevallen al 0 procent winstbelasting betalen over het vele geld dat ze verdienen. Met zo’n winstbelasting zou een groot deel van de armoede in Nederland effectief bestreden kunnen worden. Gaat Polman nu de armoede bestrijden? In ieder geval is duidelijk dat de grote bedrijven het initiatief kunnen aangrijpen om hun geschonden imago wat op te poetsen met beperkte lokale initiatieven waarbij de onrechtvaardige verdeling tussen arm en rijk buiten de discussie blijft.

Laten we de doelstellingen van het initiatief van prinses Laurentien wat nader beschouwen. De eerste vraag is wel: waarom alleen bestrijding van armoede onder kinderen? Is armoede onder ouderen, of van baanlozen, of migranten en andere groepen, niet net zo erg? In Trouw van 26 maart leverde Cok Vrooman, “armoededeskundige” van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) en hoogleraar aan de universiteit van Utrecht, kritiek op de plannen en initiatieven van prinses Laurentien. “Kinderen zijn niet arm. Hun ouders zijn arm”, zegt hij. Tot nu toe is er in Nederland veel gedaan om de gevolgen van armoede te beperken. Door bijvoorbeeld het aanbieden van muzieklessen, sportclubjes of een computer aan kinderen in armoede. Maar dat lost het armoedeprobleem niet op, aldus Vrooman.

Om armoede te bestrijden is het volgens hem logisch om te kijken naar het inkomen van ouders en de uitgaven die ze doen. Ouders hebben geen werk, kunnen niet genoeg uren maken, verdienen te weinig per uur of hebben bijzondere uitgaven, bijvoorbeeld door ziekte. Volgens Vrooman moet voor verschillende thuissituaties worden bekeken hoe armoede structureel kan worden aangepakt. “Kijk naar de oorzaken van een te laag inkomen. Voor een eenoudergezin werkt de ene oplossing, waar diezelfde oplossing voor een gezin met licht verstandelijk beperkte ouders niet effectief is.” Hij benadrukt dat het voor kinderen belangrijk is dat zij ook echt onderwijs volgen op het niveau dat ze aan kunnen, want dat is voor hun latere leven doorslaggevend.

Imago

Ik voeg daaraan toe dat bestrijding van alleen kinderarmoede politiek minder controversieel is dan de bestrijding van armoede onder andere groepen. Over kinderen zegt immers iedereen dat zij er niets aan kunnen doen dat ze in armoede leven. Maar baanlozen, aldus veel aanhangers van het neo-liberalisme, laten die maar eens gaan werken voor een flexibel laag loontje. Dan komen ze vanzelf hogerop door hun contacten en werkervaring. Als ze niet gaan werken, dan is het hun eigen schuld dat ze in armoede leven. Het aanpakken van armoede onder baanlozen ligt dus veel controversiëler, en dat kun je niet hebben als je een breed opgezette campagne uit de grond wilt stampen waar miljoenen achteraan lopen en waarbij je je imago wat wilt oppoetsen.

De argumenten voor armoedebestrijding van Vrooman en waarschijnlijk ook de argumenten van het Laurentien-initiatief hoor je wel vaker. De discussie gaat er dan over of je armoede moet bestrijden door de minimuminkomens structureel te verhogen, of dat dat in veel gevallen geen oplossing is voor individuele en lokale problemen en kleinschalige hulpverleningsinitiatieven dan een betere methode zijn. Tegenstanders van verhoging van het minimuminkomen gebruiken meestal deze argumenten. Maar het gaat niet om een tegenstelling. Aan de ene kant kun je niet alle individuele problemen oplossen als je het minimumloon structureel verhoogt tot 14 euro. Aan de andere kant kun je individuele problemen niet oplossen (of alleen oplossen bij schulden als de mensen op een mensonterende 50 euro in de week worden gezet) als er structureel te weinig inkomen binnenkomt.

Charitas

Vooralsnog is het aantal vermelde initiatieven op de website van het initiatief tegen kinderarmoede nogal mager en zal dat de armoede niet structureel oplossen. De gemeente Hoogeveen zet in op een integrale aanpak van kinderarmoede via signaleren, bespreken en doorverwijzen vanuit onderwijs, sport en wonen. In gesprekken met kinderen zelf worden oplossingen gezocht en via nieuwe samenwerkingen kunnen kinderen blijven meedoen. Dat klinkt nogal vaag. Als pa en ma geen geld hebben, wat doe je daar dan aan? Zwitsal (van Unilever) geeft gratis producten voor gezinnen onder de armoedegrens via consultatiebureaus en jeugdzorg. Dat zullen ze bij Zwitsal wel een win-win situatie noemen: arme kinderen worden geholpen en de consultatiebureaus zijn meer geneigd om hun contracten met Zwitsal af te sluiten, nietwaar? Het derde initiatief dat op de website wordt vermeld is de publieksacademie. Op 3 juni wordt een publieksacademie in de stadsschouwburg Groningen georganiseerd. Een bijeenkomst voor lezers van ruim 40 weekbladen om het onderwerp kinderarmoede bespreekbaar te maken en begrip te creëren voor deze problematiek. Ook een vaag verhaal. VVD-staatssecretaris Tamara van Ark van Sociale Zaken wordt vervolgens uitgebreid op de website geciteerd. Samengevat: ze vindt de armoede onder kinderen heel erg. En ze zet dus in op individualisering van het armoedeprobleem, een initiatiefje hier en daar. Nee, mevrouw van Ark, oplossingen komen pas uit een combinatie van drastische verhogingen van het minimumloon in combinatie met een betere bijzondere bijstand voor individuele problemen. Ook daar moet meer geld naartoe.

Het initiatief van Laurentien zet in op lokale initiatieven voor kleinschalige problemen. Dat is voor oplossing van het armoedeprobleem de ene kant van het verhaal. Ook bij het initiatief van verhoging van het minimumloon naar 14 euro worden lokale comités opgericht, van leden en niet-leden van de FNV die behalve meedoen aan de campagne vanuit de nieuwe organisatiestructuren ook problemen dichtbij huis, in de lokale gemeenschappen en de buurten, aan de orde kunnen stellen. Als prinses Laurentien nu even verklaart dat het haar niet gaat om tot niets verplichtende charitas van de rijken die de onrechtvaardige tegenstelling tussen arm en rijk buiten beschouwing laat, maar om de structurele rechten van mensen die in armoede leven, en dat daar een redelijk inkomen om van te leven bijhoort, dus verhoging van het minimumloon tot 14 euro, dan kunnen er op lokaal niveau mooie samenwerkingsverbanden ontstaan. #samenvoor14

Piet van der Lende

Dit is een iets geredigeerde versie van een artikel dat eerder op de weblog van de Bijstandsbond verscheen.