#Mayflower400: Leiden kiest de kant van de kolonisator

In 2020 wordt de reis van de Pilgrims van Leiden, via Engeland, naar Amerika herdacht onder de noemer “Mayflower 400”. Het is dan 400 jaar geleden dat ze die reis met de boot Mayflower maakten. Het officiële narratief is een groot jubelverhaal en de twee kernwoorden van de herdenking in Leiden zijn “vrijheid en tolerantie”. Het themajaar werd opgezet door Leiden Marketing die probeert om het merk Leiden sterker in de markt te zetten. Wat gaat er gebeuren tijdens het herdenkingsjaar, wat is het verhaal dat wordt gepresenteerd, en wie profiteren er van de herdenking?

Here’s an English translation.

In oktober 2018 hield het Leidse organisatiecomité een conferentie (pdf) om “partners” in de stad enthousiast te maken voor het herdenkingsjaar. In de gids die daarbij werd rondgestuurd, stonden vier doelstellingen: “duurzaam ontwikkelen van erfgoedtoerisme vanuit de VS”, “ontwikkelen van relaties tussen Nederlandse, Engelse en Amerikaanse instellingen”, “promoten van Leiden als stad van vrijheid en tolerantie” en “ontwikkelen van een zakelijke acquisitiestrategie”. Uit die doelen blijkt duidelijk dat het hele project weinig te maken heeft met geschiedenis en alles met stadspromotie en regionalisme. Het merk Leiden moet blijven hangen in de hoofden van in dit geval toeristen, instituten en bedrijven uit de VS. Het fictieve en mythische beeld van de Pilgrims wordt gebruikt in een poging om een fictief en mythisch beeld van Leiden te schetsen. Daar passen geen kritische noten in.

Er is een uitgebreid programma tijdens het herdenkingsjaar. Gepland zijn een wandeltocht door Leiden, tentoonstellingen in Museum Volkenkunde en de Lakenhal, een lezingenreeks op de universiteit, en theatervoorstellingen. Sommige programma-onderdelen zijn nogal vergezocht, zoals een link tussen de marathon van Leiden en die van Boston. Zo zijn er meer projecten die er met de haren worden bijgesleept en nogal geforceerd aan het Pilgrim-jaar worden gekoppeld. Het merendeel van de projecten legt geen enkele link met kolonialisme, en de oorspronkelijke bewoners van Amerika blijven vrijwel onbenoemd. Opvallend en tenenkrommend is ook hoe vaak een koppeling wordt gelegd tussen de Pilgrims toen en de vluchtelingen nu, zoals bij het project “We Are Leiden” en het “Modern Pilgrims” fotoproject. Daarover hieronder meer.

Onze artikelen over #mayflower400
1. Kritiek op het Pilgrim-herdenkingsjaar in Leiden (overzicht)
2. Enkele kritische vragen bij de Pilgrim-citymarketing in Leiden (Tweets)
3. #Mayflower400: Leiden kiest de kant van de kolonisator
4. Teken ook de open brief: “Delfshaven400/Pilgrim Harbour is geschiedvervalsing van het Nederlandse kolonialisme”
5. Lakenhal-expositie zet koloniale christenfundamentalistische Pilgrims in het zonnetje

Our articles on #mayflower400
1. Criticism on the Mayflower400 commemoration year in Leiden
2. #Mayflower400: Leiden chooses side of the coloniser
3. Leiden Pilgrim commemoration changes, but is still colonial
4. Letter to Delfshaven400: “You can’t commemmorate the Pilgrims without reference to colonisation”

Racisme en “terra nullius”

Racisme richting de oorspronkelijke Amerikanen is zo oud als het Europese kolonialisme
(1) . Vanaf het begin worden zij door Europeanen afgeschilderd als wild, barbaars, onbeschaafd en onontwikkeld. Ze werden als onderdeel van de Amerikaanse natuur gezien, Amerika zou in die zin dus leeg zijn en kon daarom door Europeanen worden ingenomen. Hoogstens moesten de oorspronkelijke Amerikanen worden bekeerd tot het christendom. Dit raciale onderscheid werd gebruikt als rechtvaardiging voor de genocide op de oorspronkelijke Amerikanen, het stelen, koloniseren en plunderen van hun land en de poging tot het verwoesten van hun cultuur. De mythe dat Amerika onbebouwd en onbewoond was, en dat het land door “beschaafde” witte christelijke Europeanen ingenomen kon worden, wordt de “terra nullius”-mythe genoemd. En volgens die mythe begint de geschiedenis van Amerika toen Columbus daar voet aan land zette.

Los van dit inherent racistische beeld van superieure en inferieure culturen is het ook nog eens complete onzin. Amerika was al bewoond toen grote delen van Europa nog onder de ijskappen van de laatste ijstijd lagen (2) . Over “oud” en “nieuw” land gesproken! Complexe culturen bestaan in Amerika al veel langer dan in Europa. Ook ten tijde van Columbus deden de enorme imperia van de Azteken en de Inca’s niet onder voor die in Europa, en de bevolking van Amerika was groter dan die van Europa. Noord-Amerikaanse Indianen beheerden op immense schaal het landschap: ze brandden delen van bossen af waar graslanden voor in de plaats kwamen. Hier kwamen grote grazers op af en zo hielden ze hun voedselvoorziening op peil. Ze waren in feite veehouders op continentale schaal, een vorm van veeteelt die door Europeanen niet werd herkend. Ook op ander technologisch vlak is het onzin om te denken dat de mensen en samenlevingen in Amerika onderdeden voor de rest van de wereld.

Inclusiviteit

De racistische “terra nullius”-mythe wordt ook door de organisatie van het Mayflower-herdenkingsjaar verder verspreid en gebruikt. Zo worden op de voorpagina van de website van het herdenkingsjaar Amerika en de oorspronkelijke Amerikaanse culturen gereduceerd tot “de onbebouwde Amerikaanse wildernis”. Verder wordt met geen enkel woord gerept over Amerika of haar inwoners, en wordt de aanwezigheid van oorspronkelijke Amerikanen weg gegumd uit deze koloniale geschiedschrijving.

De organisatie claimt echter dat het om een “inclusieve” herdenking gaat (zie de tweet hieronder). Wat men daarmee precies bedoelt, blijft nogal onduidelijk. Wat ons betreft gaat men al de mist in bij het uitgangspunt van het jaar: de kolonisator en niet de gekoloniseerden. Ja, de Pilgrims waren religieuze vluchtelingen, maar ze waren óók kolonisatoren. En het feit dat ze kolonisten waren, heeft hen beroemd en tot een symbool van de Verenigde Staten gemaakt. En het zijn juist de nazaten van die kolonisten die men probeert te paaien en naar Leiden te trekken. Het is dus enorm hypocriet om wel in te spelen op dat kolonisten- en avonturierssentiment, maar vervolgens de gevolgen van dat kolonialisme, toen en nu, volledig te negeren.

Ook in de gids van de Pilgrims-stadswandeling staat geen enkele verwijzing naar de oorspronkelijke Amerikanen. Het enige evenement dat gewijd lijkt te zijn aan oorspronkelijke Amerikanen is een tentoonstelling in Museum Volkenkunde: “Native Nations in the 17th Century”. Maar met alleen zo’n tentoonstelling is de herdenking niet “inclusief”, dat is meer een schaamlapje. Inclusiviteit is wat anders dan “alle kanten belichten”, inclusiviteit betekent de ideeën en positie van onderdrukte groepen serieus nemen, en dat doet de organisatie van de herdenking niet.

Vluchtelingen en “relevantie nu”

De Pilgrims worden als religieuze vluchtelingen ook in een soort underdog-rol geduwd, die sympathie moet opwekken. Echt onsmakelijk wordt het als de Pilgrims, witte kolonisatoren die gesteund door geldschieters naar Amerika vertrokken, gelijk gesteld worden met vluchtelingen van nu op de Middellandse zee. Hun positie en sociale status, en hun rol in de geschiedenis, zijn zo immens verschillend dat je een flink historisch bord voor je kop moet hebben, wil je beide groepen met elkaar vergelijken.

In de conferentiegids staat: “Het verhaal van de Pilgrims roept interessante vragen op die ook in het hier en nu van toepassing zijn, bijvoorbeeld wat betreft de migrantenstromen in het Middellands Zeegebied en aan de Mexicaanse grens, en de huidige maatschappelijke positie van de oorspronkelijke bewoners van Amerika. De internationale herdenking is een goede gelegenheid om de immer relevante thematiek van migratie, tolerantie en oppressie op het heden te betrekken en om huidige en toekomstige generaties te inspireren met deze rijke en immer relevante geschiedenis.”

Wij hebben wel wat andere interessante vragen die op het hier en nu van toepassing zijn. Bijvoorbeeld: wat was de rol van de Pilgrims in het kolonialisme, en hoe werkt het kolonialisme nu nog door? Hoe werkt dat door in het creëren van migratiestromen in Mexico en op de Middellandse zee? Hoe werkt dat door in de positie van oorspronkelijke Amerikanen nu? Hoe hebben zij gestreden en hoe strijden zij nu nog steeds tegen koloniale onderdrukking, waarvan de basis mede door de Pilgrims is gelegd?

Zelfkritiek

Een dosis zelfkritiek zouden de gemeente Leiden en Leiden Marketing sieren. Er wordt flink geparadeerd met het feit dat de Pilgrims als vluchtelingen zo welkom in Leiden waren, een thema dat jaren geleden al flink werd uitgemolken toen Leiden het “Stad van vluchtelingen”-merk kreeg aangemeten. Maar wat doet Leiden eigenlijk voor vluchtelingen? Neemt men stelling tegen de heersende politiek van migratiebeheersing, en komt men op voor vrije migratie? Vangt men alle vluchtelingen onvoorwaardelijk op? Het antwoord zal niet verbazen: nee. Veel praatjes en symboliek, weinig daden waar vluchtelingen ook nu daadwerkelijk iets aan hebben.

Ook op andere vlakken mag Leiden naar zichzelf en naar de rol van Nederland kijken. Want Nederland had in de zeventiende eeuw een kolonie in dezelfde regio als waar de Pilgrims aan land kwamen: Nieuw Amsterdam (nu New York). Als het verhaal van de Pilgrims wordt uitgediept, is het niet meer dan logisch om ook naar de rol en invloed van Nederland in Noord-Amerika kijken, en naar de Nederlandse rol in het kolonialisme als geheel.

Vrijheid en tolerantie

Voor veel oorspronkelijke Amerikanen staan de Pilgrims symbool voor het begin van de genocide op hun voorouders. Het begin van een periode van onderdrukking van hun cultuur die tot op de dag van vandaag voortduurt, en waar tot op de dag van vandaag strijd tegen wordt gevoerd. Thanksgiving, het feest dat jaarlijks in de VS wordt gevierd en dat volgens het verhaal teruggrijpt op een feest van de Pilgrims en de Wampanoag (die woonden waar de Pilgrims aan land kwamen), wordt door Indianen niet gevierd. In plaats daarvan houden zij op die dag een Dag van Rouw.

De Pilgrims staan ook symbool voor de nationalistische geschiedschrijving van de VS en het idee van “manifest destiny”; het idee dat de Europese “beschaving” superieur is en dat Europese kolonisten waren voorbestemd om heel Amerika te koloniseren. Een idee dat tot op de dag van vandaag voortleeft onder witte bewoners van de VS en is verweven met de nationale geschiedschrijving. Daarmee worden de fundamenten van de geschiedenis van de VS, een staat op gestolen land, ontkend. Een land waarvan de oorspronkelijke bevolking voor een flink deel is uitgeroeid, en waar hun nazaten die wel overleefden nog steeds worden onderdrukt.

De “helden” van deze nationale geschiedschrijving blijken, niet zo verrassend, bij serieus onderzoek helemaal niet zulke lieverdjes te zijn geweest, net zoals dat met Nederlandse koloniale “helden” het geval is. En net zoals Nederland nog steeds met haar bloedige en destructieve koloniale geschiedenis in het reine moet komen, is dat ook bij de VS het geval. In Nederland wordt van onderop hard gestreden voor die dekolonisatie van de geschiedschrijving, van het onderwijs en van het straatbeeld. En dat begint zijn vruchten af te werpen: steeds meer overheden, bedrijven en musea voelen zich gedwongen om, hoe gebrekkig ook, hiermee aan de slag te gaan. In de VS wordt die strijd van onderop net zo hard gevoerd, maar in dit geval kiest Leiden met het Pilgrims-project volledig kritiekloos de kant van de kolonisator.

Aan deze Pilgrims hangt de gemeente Leiden dus een themajaar over “tolerantie en vrijheid” op. Over wiens vrijheid gaat het dan? En tolerantie van wie ten opzichte van wie? Welke verhalen willen de Leidse stadsmarketeers horen en welke niet?

Als Leiden werkelijk een stad van “tolerantie en vrijheid” wil zijn, doet men er goed aan om de stemmen van onderdrukte groepen serieus te nemen. Door vluchtelingen op te vangen bijvoorbeeld, door Zwarte Piet af te schaffen, door extreem-rechts geen ruimte te geven, door te stoppen met het herdenken van soldaten die vochten tegen de onafhankelijkheid van Indonesiërs. Door niet de kolonisator op een voetstuk te plaatsen, maar zij die streden en strijden tegen kolonialisme. Door te kiezen voor dekolonisatie in plaats van het verzwijgen van genocide, moord en plunderingen.

Doorbraak

Noten:

1. Zie “The Invasion of America” van Francis Jennings.

2. Zie “1491” van Charles Mann.