Moskeeën vaker onder vuur
De Al Qibla moskee in Zoetermeer werd eind januari 2012 voor de zoveelste keer beklad met racistische leuzen. Eerder werd op de oude locatie van het gebedshuis al een molotovcocktail naar binnen gegooid. Uit onderzoek blijkt dat moskeeën door het hele land structureel te kampen hebben met racistisch geweld.
Onlangs bracht de onderzoekster Ineke van der Valk het boek “Islamofobie en discriminatie” uit. Daaruit blijkt dat Nederlanders vergeleken met inwoners van andere westerse landen negatiever over moslims denken. Zo rond de 50 procent van de Nederlanders zou weinig of niets van moslims moeten hebben. Na het einde van de Koude Oorlog eind jaren 80 is er volgens Van der Valk een nieuw vijandbeeld ontstaan in de westerse wereld: de islam. Dat is levend gebleven via een reeks van nationale en internationale gebeurtenissen. En moslims worden in toenemende mate niet meer alleen gezien als bedreiging van de veiligheid, maar ook van “de Europese waarden en culturele homogeniteit”. Volgens Van der Valk is islamofobie een eigentijdse vorm van racisme waarbij vooroordelen en stereotypen een centrale functie vervullen. Het moet beschouwd worden als een relatief recent opgebloeide vorm van het cultureel racisme dat vanaf de jaren 80 de meer biologische varianten van de voorgrond heeft verdrongen.
Het aantal klachten over islamofobie op het internet, dat wordt gemeld bij het Meldpunt Discriminatie Internet, is volgens Van der Valk al jarenlang hoog. Islamofobe uitingen komen niet alleen voor op extreem-rechtse websites, maar ook op allerlei andere sites en fora. De toon van discriminerende uitlatingen is steeds harder geworden en het aantal gevallen waarin wordt opgeroepen tot geweld is toegenomen. Ook is het aantal aanslagen op islamitische gebedshuizen schrikbarend hoog.
Geweld
Er zijn in Nederland nu ongeveer 475 moskeeën. In de jaren 70 en 80 was zeer incidenteel sprake van geweld tegen die gebedshuizen. Vanaf de jaren 90 kwamen gewelddaden vaker voor. Drie keer nam het aantal geweldaanslagen tijdelijk explosief toe. Eerst na het uitbreken van de Golfoorlog begin jaren 90. Daarna na de aanslagen op 11 september 2001 in de VS toen door het hele land moskeeën 50 keer doelwit van diverse vormen van geweld werden, waaronder 11 keer van brandstichtingen of pogingen daartoe. Tenslotte vonden na de moord op Theo van Gogh eind 2004 in twee maanden tijd 45 geweldsincidenten tegen moskeeën plaats, waarvan 18 gevallen van brandstichting. De door Van der Valk verzamelde gegevens zijn vermoedelijk niet volledig en moeten eerder gezien worden als het topje van de ijsberg. Melding bij instanties en publiciteit via de pers wordt soms op advies van de politie, soms op eigen initiatief van moskeebesturen achterwege gelaten in de hoop herhaling te voorkomen.
Van der Valk onderzocht specifiek de periode 2005-2010. Daarin kwam ze tot 117 geregistreerde aanvallen. Bij 43 daarvan ging het om een bekladding met racistische leuzen en tekens als hakenkruizen. 37 keer werden er vernielingen aangericht en 27 keer werd er brand gesticht. In het piekjaar 2005 vonden er 25 gewelddadige acties tegen moskeeën plaats, vooral brandstichtingen. Maar ook in 2007 en 2008 werden hoge scores genoteerd, 23 aanvallen elk. Bij de brandstichtingen werd vaak gebruik gemaakt van brandbommen en molotovcocktails. Bij vernieling ging het meestal om het gooien van stenen door ruiten. Een ander beproefd actiemiddel is het deponeren van lichaamsdelen van dieren: een schaap aan de gevel, het deponeren van een varkenskop, varkenspoten of ingewanden op het terrein van een moskee, en het besmeuren van de gebouwen met bloed. Dat gebeurde zo’n 5 keer. Dat soort acties zijn zeer provocerend, gezien de houding van moslims ten aanzien van juist deze dieren: een varken wordt beschouwd als onrein en wordt daarom niet gegeten, terwijl een schaap juist een offerdier is en wel wordt gegeten. Een deelnemer aan het nazistische webforum Stormfront noemde ontheiliging met varkensurine ooit “een probaat middel om vrome moslims te verjagen”. En op het forum van de inmiddels wijlen extreem-rechtse partij Nieuw Rechts werd ook een dergelijk actiemiddel aanbevolen: “Gewoon de grond ontheiligen met afval van het slachthuis… varkensbloed, varkenskoppen, stront, pis, etcetera. Dat vertraagt de bouw… op zoek naar een nieuwe locatie… hup hetzelfde geintje weer. Dat moeten we doen in plaats van alleen maar lopen klagen en kankeren… actie!”
Extreem-rechtse betrokkenheid
Het opsporingspercentage van racistisch geweld is historisch laag. Waar de daders wel werden opgespoord, bleek het bijna altijd om groepjes jongeren te gaan. Opvallend is het volgens Van der Valk dat er geen betrokkenheid is vastgesteld van extreem-rechtse organisaties bij de acties. Ze stelt echter ook dat dat niet wil zeggen dat die betrokkenheid er niet is geweest. Maar daar lijkt de onderzoekster toch wat gegevens te missen. Zo werd de beruchte extreem-rechtse activist Ben van der Kooi ervan verdacht in juni 2005 een Rotterdamse moskee in de fik gezet te hebben. De moskee brandde geheel uit en werd beklad met keltenkruizen en teksten als “Theo van Gogh R.I.P.” en “Geen moskees op Zuid”. Wegens een gebrek aan bewijs werd Van der Kooi uiteindelijk vrijgelaten. En in 2006 was een Almeerse afdeling van de extreem-rechtse organisatie Voorpost betrokken bij een brandstichting in een islamitische slagerij en een islamitische school. De daders werden veroordeeld tot cel- en werkstraffen. Ook wordt vanuit partijen als de NVU de anti-islamitische kaart gespeeld, hoewel een directe betrokkenheid bij aanslagen tegen moskeeën inderdaad niet is vastgesteld. De NVU verkeert daarbij overigens wel in een spagaat: de partij herbergt namelijk ook nazi’s die sterk antisemitisch zijn en zich tegen de islamofobie van “de zionist” Wilders keren. Deze stroming ziet in moslimfundamentalisten juist bondgenoten tegen het jodendom.
Er worden ook legale acties gevoerd tegen moskeeën of de bouw ervan. Zo worden er protestbijeenkomsten belegd, folders verspreid en demonstraties georganiseerd. In de periode 2005-2010 kwam dat voor zover bekend 29 keer voor. Traditioneel extreem-rechtse partijen en organisaties namen er daarvan 12 voor hun rekening. De meeste andere acties werden gevoerd door buurtbewoners, waarbij volgens de onderzoekster soms islamofobe motieven een rol leken te spelen. Ook de PVV haakt in op dit soort protesten om zo vooroordelen aan te wakkeren. Zo pleitte de partij in de provincie Zuid-Holland tegen de bouw van een moskee die op dat moment al gaande was. De PVV verzet zich überhaupt in toenemende mate en op verschillende niveaus tegen de aanwezigheid en de bouw van moskeeën. Dat gebeurt in het Europees Parlement, landelijk en op het niveau van provincie en gemeente, met name door het stellen van vragen en het indienen van moties. Ook voerde de PVV in Limburg campagne onder de leus “Niet voor moskeeën, maar voor carnaval!!”.
Klimaat
Volgens Van der Valk is anti-discriminatie in Nederland de afgelopen 50 jaar geleidelijk goed verankerd in wet- en regelgeving. Instituties en organisaties werden in het leven geroepen om invulling te geven aan beleid tegen discriminatie. Volgens de onderzoekster staat dat institutionele bouwwerk onder druk door de in kracht groeiende islamofobe ideologie, van onder meer de PVV. Die partij noemt ze een islamofobe partij bij uitstek. De PVV stigmatiseert moslims met het oog op hun uitsluiting en ongelijke behandeling. Verder maakt de partij geen enkel onderscheid tussen de islam en het moslimfundamentalisme. De islamofobe ideologie is via de gedoogconstructie van de regeringscoalitie met de PVV tot in het centrum van de politieke macht doorgedrongen. De maatregelen op het gebied van migratie, asiel en integratie die medio 2010 werden aangekondigd en sindsdien geleidelijk worden ingevoerd, zijn volgens Van der Valk deels gericht op buitensluiting van wie er nog niet is en op assimilatiedruk op wie nu eenmaal is toegelaten. De maatregelen zijn veelal in strijd met Europese verdragen en richtlijnen. Ook Europese instanties en mensenrechtenorganisaties laten zich met regelmaat kritisch uit over het islamofobe klimaat in Nederland en over het discriminerende beleid van de regering. Volgens Van der Valk kan “een afdoend antwoord van de politiek op de ontwikkeling en groei van een islamofobe ideologie niet worden gevonden in aanpassing, ontkenning, wegkijken, depolitiseren en hopen op betere tijden”. De politiek dient “belangrijke democratische waarden als gelijkheid, tolerantie, diversiteit, anti-discriminatie, vrijheid én verantwoordelijkheid” hoog te houden. Maar gezien de samenstelling van de gedoogcoalitie is die kans uitermate klein.
Hoewel Van der Valk er niet op ingaat, is het een belangrijke vraag in hoeverre het racistische discours van de PVV bijdraagt aan de aanslagen op moskeeën. Laten aanslagplegers zich inspireren door de oorlogszuchtige ideologie en taal van Wilders? In ieder geval lijkt een bekladding van een moskee in Veendam in 2009 in deze categorie te vallen. Het gebedshuis werd namelijk beklad met leuzen als “Sieg Heil”, “Oprotten uit NL” én “Geert Wilders”. Farid Azarkan, de voorzitter van het Samenwerkingsverband van Marokkaanse Nederlanders, stelde eind vorig jaar dat de uitlatingen van Wilders mede bijdragen aan de gewelddaden tegen moskeeën: “Je ziet wat het doet met mensen als hun denkbeelden vertegenwoordigd worden in de politiek. Ze voelen zich gesterkt door wat de PVV roept. Dat uit zich in het roepen op straat tot het bekladden van moskeeën met leuzen die exact uit Wilders mond komen. De beschaafde manier van met elkaar omgaan is verdwenen. Dat touwtje dat ons bond. Ik denk dat als we later terugkijken, we zullen zeggen dat dit een tijd is waarin we belangrijke kernwaarden verloren zijn”, aldus Azarkan.
Gerrit de Wit