Nee Bas Heijne, activisten als Mandela, MLK en Ghandi waren geen ideële Jezusfiguren

Draad over het artikel “Het radicale antwoord op haat is waardigheid” van Bas Heijne en hoe hij bijdraagt aan de mythe van nonviolence en exceptionalisme van MLK, Gandhi en Mandela. Laten we eens beginnen met dat Mandela scharen onder het principe van geweldloosheid bizar is. Hij begon een paramilitaire organisatie. Mandela is niet zoals MLK en Gandhi op het gebied van geweldloosheid, maar voor Nederlanders is dat vaak de enige ‘goede’ manier van activisme. En omdat Mandela goed is, zal hij ook wel geweldloos zijn geweest. Nope. Heijne draagt hier bij aan die mythe. Heijne maakt van de drie activisten ook unieke figuren, en schrijft de bewegingen en veranderingen aan hen als individuen toe. Maar dat is onzin: alle drie waren zij slechts een onderdeel van veel grotere, oudere en pluriforme bewegingen die deel uit maken van succes. Dit is heel zichtbaar in de film “Selma”, bijvoorbeeld, die de focus juist legt op de zwarte vrouwen in de civil rights movement rondom King. Gandhi, MLK en Mandela zijn achteraf de meest zichtbare mensen in die bewegingen, maar ze zo centreren wist de beweging als geheel uit. Geen Bose, geen Nehru, geen Ambedkar, geen Huey Newton, geen NAACP, geen CORE, geen SNCC, geen Ida B. Wells, geen Steve Biko. Heijne wist gelukkig niet de controverse rondom hun nonviolence uit, maar zet ze wel neer als de morele en reële overwinnaars. Dit is natuurlijk heel fijn voor witte mensen: nonviolence is een stuk makkelijker te behappen dan gewelddadig verzet. Maar de realiteit is dat geweld wel degelijk uitmaakte van de bredere bewegingen waar zij onderdeel van uitmaakten. De Watts riots, de meer militante houding van de Black Panthers, de communistische Indiase rebellen etc zetten ook druk op de status quo. Ze creëren daarmee ook ruimte voor MLK en Gandhi. Als de machthebbers kunnen kiezen tussen hen en militanten, raad eens wie ze kiezen? Maar als Gandhi en MLK niet gecontrasteerd werden met gewelddadig verzet, hadden ze dan ook een plek aan de tafel gekregen? Nonviolence wordt hier neergezet als moreel principe, maar het is ook een strategische keuze die alleen onder specifieke voorwaarden werkt. Bijvoorbeeld: veel succes met je nonviolent resistance tegen nazi’s, jongens. Of tegen apartheid. Dat systeem viel gewoon door gewelddadig verzet. Dat nonviolence een strategische keuze is, zien we ook in dit soort citaten van MLK: “A riot is the language of the unheard”. Daarin zien we ook het bewustzijn van MLK dat violent resistance wel degelijk bijdraagt aan dezelfde strijd. Maar dat zijn aspecten van MLK, Gandhi en Mandela die we niet willen horen (net als andere delen). Ze moeten ideële Jezus-figuren blijven. Laat ik eindigen met een ander bekend figuur uit de Civil Rights Movement, die slachtoffer is van uitwissing: Rosa Parks. In het populaire bewustzijn was zij zo maar een zwarte vrouw die weigerde te gaan zitten, en daarmee min of meer per ongeluk iets ontketende. Het beeld van de “quiet seamstress gazing quietly out of a bus window”. Complete onzin: Rosa Parks was een levenslange, radicale activist tegen racisme, en het bus-incident was een bewuste strategie, geen toeval. Waarom wordt MLK gezien als unieke leider en Rosa Parks als een huisvrouw, in plaats van de levenslange activist die ze was? Gender heeft daar iets mee te maken. MLK als unieke Jezus-figuur ook, net als het aanbidden van nonviolence als ideaal. Heijne draagt bij die visie, en zorgt ervoor dat we activisme zien als het gevolg van de persoonlijke moraliteit van unieke mannen. Beter kunnen we MLK, Gandhi en Mandela zien als belangrijke figuren binnen hele brede, pluriforme bewegingen met duizenden activisten. Beter kunnen we de successen die aan hen worden toegeschreven zien als het gevolg van het werk van veel meer mensen, met diverse strategieën. En dan kunnen we ook zien dat activisme belangrijk is, dat iedereen daar aan bij kan dragen, en dat er meer strategieën dan nonviolence zijn.

Sander Philipse in een draad op Twitter