Niet accepteren dat de politie bij XR-blokkades met het repressieve artikel 162 komt

Het is goed om de aandacht te vestigen op wat onderstaand verslagje van Extinction Rebellion (XR) betekent. Want een aanhouding voor “blokkeren van de autoweg” betekent niet alleen een hoger strafmaximum. Het brengt allemaal politiebevoegdheden met zich mee, zeker als de wetsplannen van het ministerie van Justitie en Veiligheid doorgaan.

XR schreef: “Helaas was de A12-blokkade niet voor iedereen een fijne demonstratie. Aan het begin werden 33 mensen die de tunnelbak in liepen, aangehouden voor het ‘blokkeren van de autoweg’. Onbegrijpelijk, want een veel zwaarder feit dan bij de rest (overtreding Wet openbare manifestaties). Ook in de support demo werden mensen opgepakt. Hier zou het gaan om ‘vernieling van de zwarte schermen’. ‘En dat terwijl ik even door een zwart scherm probeerde te kijken, zonder iets kapot te maken. Dit vaagt mijn vertrouwen in de intenties van de overheid compleet weg.’ Beide groepen hebben lang vastgezeten, waarbij de politie intimiderend optrad. Een akelige dag voor deze demonstranten. ‘Niet alle rebellen voelden camaraderie. Sommige rebellen waren alleen en geïsoleerd in een te warme cel van 1 bij 1 meter.’”

Om verwarring te voorkomen moeten we beginnen met het feit “blokkeren van een autoweg”, artikel 162 Strafrecht: “Het opzettelijk enige openbare landweg versperren met gevaar voor de veiligheid van het verkeer.” Juridisch dus niet houdbaar: hoeveel gevaar is er op een lege weg?

Dit is anders dan artikel 11 Wet openbare manifestaties (Wom), waarvan de meeste deelnemers aan de blokkade worden verdacht. Een zogenaamd Wom-feit is een overtreding, dus de politie heeft niet veel opsporingsbevoegdheden. De straffen zijn bovendien laag.

Hoe anders is artikel 162. Het strafmaximum van negen jaar brengt mee dat dit een feit is zoals bedoeld in artikel 67 Wetboek van Strafvordering (Sv). Bij verdenking van zo’n feit kan de verdachte in voorlopige hechtenis worden geplaatst. Maar artikel 67 Sv gaat veel verder.

Voor onderzoek naar artikel 67-feiten heeft de politie namelijk hele brede bevoegdheden. Zo mag de politie voor de aanhouding van een verdachte elke plaats bezoeken.

Voor het onderzoek naar een verdachte van een artikel 67-feit mag de politie bepaalde technieken toepassen die niet gebruikt mogen worden bij eenvoudige Wom-overtredingen.

De politie is bevoegd om bij artikel 67-feiten “vatbare voorwerpen” in beslag te nemen. Denk hierbij ook aan documenten en telefoons, met inbegrip van de inhoud daarvan. De politie heeft dan ook toegang tot al het communicatieverkeer.

En natuurlijk heeft de politie ook de bevoegdheid om in het kader van artikel 67-feiten dna-materiaal af te nemen. Vooralsnog kan dat alleen bij “ernstige bezwaren”, dus er moet een stevige verdenking zijn. Dat kan binnenkort veranderen.

De minister van Justitie en Veiligheid heeft namelijk hard gewerkt aan een nieuw Wetboek van Strafvordering. Het nieuwe wetboek moet het strafprocesrecht “moderniseren”. In feite betekent dat onder meer een uitbreiding van politiebevoegdheden.

In het geval van bijvoorbeeld dna-onderzoek vervalt in het nieuwe voorstel de eis dat sprake moet zijn van “ernstige bezwaren”. Dit betekent dat enkele verdenking genoeg is om dna-materiaal af te nemen. De eis dat “ernstige bezwaren” bestaan, vervalt in nog meer gevallen.

Bovendien is ook een voorstel ingediend om de Wet dna-onderzoek bij veroordeelden zo te wijzigen dat dna-materiaal niet na veroordeling, maar bij aanhouding wordt afgenomen. En ja, de ernstige feiten die hier worden genoemd, zijn de artikel 67-feiten, waaronder artikel 162.

Dit betekent dus een enorme verruiming van bevoegdheden als de politie kiest voor een verdenking van artikel 162. En dus is er voor de politie een prikkel om voor die verdenking te kiezen. Dat het juridisch geen stand houdt, maakt dan niet uit; zolang het maar verwarrend is.

Deze wetswijzigingen zijn niet specifiek bedoeld om Extinction Rebellion aan te pakken. Ze zijn bedoeld om de politie meer en bredere bevoegdheden te geven in het kader van opsporing. Maar organisaties als XR kunnen zo wel doelwit worden van strafrechtelijk onderzoek.

Daarnaast bestaat de mogelijkheid dat een extreem-rechtse regering er een schepje bovenop doet door de blokkade als “terroristisch” aan te merken. Dat is juridisch onjuist, maar wederom: zolang het maar kan verwarren. Ook dan komen allemaal extra politiebevoegdheden naar boven.

Onder die mogelijkheden vallen bijvoorbeeld de mogelijkheid om mensen uit hun passief kiesrecht te ontzetten, zodat ze niet meer verkozen kunnen worden. Of om hulp aan XR als “financiering van terrorisme” te bestempelen. Dat is nu onwaarschijnlijk, maar niet ondenkbaar.

Het is dus belangrijk dat we zorgen dat de politie niet zomaar wegkomt met het gebruik van art. 162, en dat we erop wijzen wat de consequenties kunnen zijn. Daarnaast moeten we kritisch zijn op de uitbreiding van politiebevoegdheden, zeker nu het nieuwe wetboek wordt besproken.

Bo Salomons

(Dit artikel verscheen eerder als een draadje op Twitter.)