Nieuw opjaagsysteem voor zieken en gehandicapten in de maak

Op 3 november organiseerde het UWV, de uitvoeringsinstelling voor onder meer de WW, de WAO en de Ziektewet, het congres “Kansen op werk voor mensen met een psychische aandoening”. Daar pleitte een reeks professoren er in toespraken voor om mensen met een ziekte of aandoening, met name psychiatrische patiënten, zo snel mogelijk aan het werk te zetten. Ook als ze dat eigenlijk nog niet kunnen, want werk is het beste medicijn, aldus de professoren. Tijdens het congres droop het traditionele arbeidsethos van de muren, zo blijkt uit een verslag.

Presentatrice Violet Valkenburg, die zelf niet onbetaald toiletten hoeft schoon te maken omdat ze een leuk en vorstelijk betaald baantje heeft gehad bij het praatprogramma “Rondom tien”, begon de dag met een citaat van de achttiende eeuwse Franse schrijver en filosoof Voltaire. “Arbeid bevrijdt ons van drie grote rampen: verveling, ondeugd en armoede.” Volgens de sprekers op het congres mogen daar zeker nog twee “rampen” aan worden toegevoegd: sociaal isolement en verduurzaming van psychische problemen. Werk zou zieken weer kunnen genezen. De sprekers bedoelen dan natuurlijk betaalde arbeid. Zo wordt dus het onderdrukken, koeioneren, stigmatiseren en in de armoede jagen van mensen beargumenteerd. De wanhoop stijgt je naar de keel bij het horen van dit soort betogen. Maar Voltaire heeft ook gezegd: “De wanhoop heeft dikwijls veldslagen gewonnen.”

Neem bijvoorbeeld de opvattingen van hoogleraar Jac van der Klink. Hij stelt dat artsen en andere hulpverleners bij mensen met psychische klachten niet perse eerst moeten werken aan herstel, en hen daarna pas aan de loonarbeid moeten zetten. Arbeid zou namelijk een medicijn zijn, want onderzoek zou hebben aangetoond dat mensen die werken psychisch gezonder zijn dan niet-werkenden. Met andere woorden: mensen met psychische klachten moeten worden gedwongen om aan het werk te gaan, ook als ze er nog niet klaar voor zijn. Want door loonarbeid wordt de patiënt beter. Deze praatjes vormen een aanzet om mensen via het onder druk zetten, en het dreigen met strafkortingen op de uitkering, volledig naar de sodemieter te jagen. Een hele serie buiksprekende professoren houdt een pleidooi voor dat opjaagsysteem. Je struikelt in het verslag over de professorale drogredenen, zoals de stelling dat mensen die werken zich beter voelen. Dat is nogal wiedes, lijkt me. Als je je goed voelt, dan ga je iets doen en word je actief. Als je je niet goed voelt, dan kun je apathisch of in elk geval minder actief worden. En als je je echt ziek voelt, dan ga je op bed liggen. Lees het congresverslag en huiver.

Regering

De regering Rutte zal er wel snel bij zijn om de adviezen van de professoren nader uit te werken. De eerste signalen zijn er al. Afgelopen donderdag sprak ik met een advocaat die een cursus had gevolgd. Advocaten zijn verplicht om zich van tijd tot tijd bij te scholen. Ze hadden tijdens die bijscholing les gekregen van een zelfstandig adviseur van het ministerie van Sociale Zaken. Die vertelde dat in of na 2013 ook de WW drastisch op de schop gaat. En dat het ministerie werkt aan verregaande hervormingen van het totale stelsel van sociale zekerheid, waarbij volkomen andere uitgangspunten gaan gelden dan tot nu toe. Wat die andere uitgangspunten precies zullen zijn, werd op de cursus niet duidelijk. Maar met enige inlegkunde weet ik wel welke kant het opgaat.

Tot nu toe hebben uitkeringsgerechtigden en hun belangenorganisaties, waaronder de Bijstandsbond, vooral actie gevoerd vanuit de constatering dat de zwaksten worden gepakt. Ook hebben ze erover nagedacht waarom de regering, en in haar kielzog de PVV, het toch vooral gemunt heeft op die groep: op de migranten, de bijstandsgerechtigden, de Wajongers, de WSW-ers, de baanlozen, de psychiatrische patiënten, en de lichamelijk invaliden. Daarover worden allerlei theorieën ontwikkeld binnen links.

Daarnaast hebben de maatregelen als kenmerk dat een hele reeks betrekkelijk kleine wijzigingen en lastenverzwaringen of kortingen worden doorgevoerd voor specifieke groepen, waarbij vooral de toegang tot de sociale zekerheid verder wordt beperkt. Recent voorbeeld is de nieuwe Fraudewet, waarbij iemand die voor de tweede keer fraude pleegt, ongeacht de hoogte van het fraudebedrag als standaardreactie 5 jaar wordt uitgesloten van een uitkering. Tegen al die maatregelen is geprotesteerd onder de slogan “Stop de stapeling”.

Ik denk dat we in de nabije toekomst de constatering zullen moeten herzien dat vooral groepen op de onderste treden van de maatschappelijke statusladder worden gepakt. Tenslotte valt bij de groepen die al bijna niets hebben, niet zoveel meer te halen.

Uitbreiding van doelgroepen

Geheel anders ligt dat bij de honderdduizenden WAO-ers, WW-ers en WIA-ers, die 70 procent hebben van hun laatstverdiende loon, en die daarmee vaak een paar honderd euro boven het sociale minimum zitten. Of de VUT-ters die nog geen 65, pardon, 67 zijn. Daar gaat de aandacht van het ministerie en de regering zich de komende tijd op richten. Bij het aanpakken van de WAO-ers komen de adviezen van de genoemde professoren goed van pas. In het kielzog van de wijzigingen van de WW volgt de versoepeling van het ontslagrecht, tot nu toe een heet hangijzer in de politiek.

Tijdens de cursus werd ook nog duidelijk dat er maatregelen op komst zijn om een verandering aan te brengen in het huidige principe in de sociale zekerheid dat je woonplaats bepalend is voor je rechten. De definitie wordt veranderd. Het gaat er in de toekomst niet meer om waar je zelf feitelijk verblijft, maar waar “het middelpunt van je leven” is. Dat opent de mogelijkheid om tegen een Pool of een Marokkaan die werkloos wordt en die in Nederland woont, maar waarvan de rest van zijn gezin in het land van herkomst verblijft, te zeggen: “Het middelpunt van je leven is in feite daar, dus je hebt geen recht op een WW-uitkering”. Men zou deze principes ook willen invoeren in andere sociale zekerheidswetten, zoals de WAO. Deze maatregelen lijken in strijd te zijn met het Europees recht, maar voor je via die weg gelijk hebt gekregen, ben je al jaren verder. Anders gezegd: de huidige maatregelen zijn vooral een opmaat voor een verdergaande aanval op de verworvenheden van grotere delen van de bevolking, misschien wel de hele bevolking. De huidige maatregelen zijn een tussenfase in de agenda van de VVD, het CDA en de PVV.

Piet van der Lende