Dit artikel verscheen eerder op de website van No More Blackface Leiden (NMBL, 2017- ). Zie onderaan voor alle andere artikelen in dit archief. TW voor veelvuldig blackface-racisme.

No More Blackface Leiden heeft tijdens de Sinterklaasintocht 2018 geobserveerd wat er van de belofte van 50% Zwarte Pieten werd waargemaakt. Twee teams, bestaande uit waarnemers en fotografen, zijn in de stad aanwezig geweest bij de aankomst van Sinterklaas aan de Beestenmarkt en langs de route van de intocht in de Haarlemmerstraat. Er zijn foto’s gemaakt van zoveel mogelijk Pieten. Ook zijn de Roetveeg- en Zwarte Pieten geteld. Daarnaast is gelet op de aankleding en versiering van de intocht. De waarnemers hebben naast de officiële Intocht-Pieten ook Zwarte Pieten van de extreem-rechtse Zwarte Pieten Actiegroep gezien, en hebben een kijkje genomen in het Huis van Sinterklaas.

Drie categorieën Pieten

Onze waarnemers hebben een onderscheid gemaakt tussen drie categorieën Pieten: Blackface-, Blackface Roetveeg- en Roetveegpieten. Het verschil tussen de categorieën is gebaseerd op een duidelijk te herkennen kenmerk. Zo zijn Blackface-Pieten egaal geschminkt, Blackface Roetveegpieten zijn niet-egaal of in vegen geschminkt. Blackface Roetveegpieten hebben een zwarte krullen- of kroespruik op, Roetveegpieten hebben deze niet op. Hieronder staat per categorie beschreven hoe de Pieten eruit zien.

Blackface

Deze Pieten zijn egaal (donker)bruin of zwart geschminkt. De Pieten hebben rode of roze lippenstift op, zowel de mannen als de vrouwen. Ze dragen een zwarte krullen- of kroespruik, en hebben zwarte handschoenen. Bijna allemaal dragen ze een zwarte maillot. Ze dragen een pagepakje: gekleurde fluwelen kleding met korte broek en smetteloze witte kraag. Ze hebben geen gouden oorbellen in.

Blackface Roetveeg

Deze Pieten zijn vermoedelijk “bedoeld” als Roetveegpieten, maar zijn eigenlijk nog steeds Blackface-Pieten. Veel van hen zijn zo donker geschminkt dat alleen van dichtbij gezien kan worden dat ze niet-egaal geschminkt zijn. Bij sommigen is de schmink wel zodanig in vegen aangebracht dat hun eigen huidskleur duidelijk zichtbaar is. Er zijn hierin dus verschillende schakeringen. Veel Pieten hebben echter nog steeds rode of lippenstift op, zowel mannen als vrouwen. Alle Pieten van deze categorie hebben een zwarte krullen- of kroespruik op. Ook hebben ze allemaal zwarte handschoenen aan, en de meesten hebben zwarte maillots aan. Er zijn echter ook Pieten met anderskleurige maillots. Ze dragen een pagepakje: gekleurde fluwelen kleding met korte broek en smetteloze witte kraag. Ze hebben geen gouden oorbellen in.

Roetveeg

We hebben maar twee Pieten gezien die in deze categorie vallen. Het gaat om Pieten waarbij de schmink zodanig is aangebracht dat hun eigen huidskleur duidelijk zichtbaar is onder de vegen. De ene Piet heeft geen lippenstift op, de andere wel. Beide Pieten waren vrouwelijke Pieten. Ze hebben geen zwarte krullen- of kroespruik op. Ze hebben echter nog steeds wel zwarte handschoenen en zwarte maillots aan. Ze dragen een pagepakje: gekleurde fluwelen kleding met korte broek en smetteloze witte kraag. Ze hebben geen gouden oorbellen in.

Percentages

Onze waarnemers hebben geprobeerd om de Pieten zo goed mogelijk te tellen. Zij kwamen daarbij op 69 Blackface-Pieten, 44 Blackface Roetveegpieten, en 2 Roetveegpieten. Dat betekent dat ongeveer 60% van de intocht bestond uit traditionele Zwarte Pieten (Blackface). Nog geen 2% van de intocht bestond uit Roetveegpieten. De overige 38% was een tussencategorie. Ook de Roetveegpieten hebben echter nog steeds racistische kenmerken: de zwarte handschoenen en zwarte maillots.

Extreem-rechtse Pieten

Dit jaar hebben we in diverse steden, zeker niet alleen in Leiden, gezien dat extreem-rechtse groepen zich manifesteerden bij lokale intochten. In veel van die andere steden werd er door die extreem-rechtse groepen geweld gebruikt richting vreedzame demonstranten tegen Zwarte Piet, of er werd gedreigd met geweld. Gelukkig hebben we dat dit jaar in Leiden niet meegemaakt. In 2016, toen No More Blackface Leiden (toen nog: Stop Zwarte Piet Leiden) een demonstratie organiseerde was die dreiging van geweld er wel. De politie moest onze demonstranten beschermen tegen extreem-rechtse actievoerders en aggressieve omstanders. Vergelijk dat met Amsterdam, waar geen demonstraties meer zijn sinds het stadsbestuur besloten heeft alle Zwarte Pieten te vervangen door andere figuren.

Er waren daarnaast 15 niet-officiële Pieten aanwezig op de Haarlemmerstraat, van de Zwarte Pieten Actiegroep. Zij waren allemaal categorie 1: Blackface. Naast de egaal geschminkte gezichten, rode lippenstift, zwarte krullen- of kroespruiken, zwarte handschoenen, zwarte maillots en het pagepakje, hadden de meeste van deze Pieten ook gouden oorbellen in. Deze Pieten konden ongestoord in de Haarlemmerstraat rondlopen, en zich achteraan de intocht aansluiten. De politie zorgde er weliswaar voor dat zij zich niet tussen de officiële Pieten konden mengen, maar liet hen achter de veegwagen (dus direct achter de intocht) aansluiten. Ook toen deze Pieten op de Haarlemmerstraat spandoeken lieten zien met daarop “Zwarte Pieten echt genieten” en “Ons erfgoed, red Zwarte Piet” greep de politie niet in.

Ter vergelijking: onze waarnemers werden, terwijl ze alleen aantekeningen en foto’s aan het maken waren wel aangesproken door de politie. Er werd door een agent tegen hen gezegd: “Als jullie gaan demonstreren, dan pakken we jullie.”

Aankleding intocht

Waar het organiserend comité weliswaar duidelijk veranderingen had doorgevoerd ten opzichte van voorgaande jaren in het schminken van de Pieten, waren deze veranderingen helaas niet doorgevoerd bij de aankleding van de intocht. Zo hebben wij gezien:

Blackface-ballonnen:

Deze Piet-figuren zijn opgemaakt uit egaal bruine ballonnen voor het gezicht, rode ballonnen voor de lippen (wat leidt tot overmatig grote lippen), egaal zwarte ballonnen voor het haar.

Poppen:

Er reed een oude brandweerwagen mee in de optocht die was versierd met cadeautjes en Zwarte Pieten. De Pieten zijn zoals te zien op de foto pikzwart, met grote rode lippen, zwarte kroesharen, gouden oorbellen, zwarte handen en benen. De poppen doen denken aan de zeer omstreden Engelse Golliwog-pop, een Engelse variant op de blackface- of Zwarte Piet-figuur.

Jutezakken:

Medewerkers van een Leids Kinderdagverblijf deelden in de Haarlemmerstraat Pieten-mutsen uit, die ze uit jutezakken haalden. Een van de twee jutezakken had een klassieke Zwarte Piet-figuur afgebeeld staan: pikzwart gezicht, met ontzettend grote rode lippen, zwart krulhaar en gouden oorbellen.

Overigens hadden de niet-officiële Pieten van de extreem-rechtse Zwarte Pieten Actiegroep ook zo’n zelfde jutezak bij zich.

Het Huis van Sinterklaas

Omdat de belofte van de gemeente, het SIL en het Centrummanagement ook Het Huis van Sinterklaas omvat, hebben waarnemers in de dagen na de intocht ook een bezoek gebracht aan het Huis van Sinterklaas. Dat was een eenmalig bezoek, en daardoor kunnen we niet met zekerheid zeggen hoe de verhouding van de Zwarte Pieten en de Roetveegpieten in het Huis van Sinterklaas was in de gehele periode.

Op het moment dat onze waarnemers daar waren, waren er 7 Pieten aanwezig, waarvan 2 Zwarte Pieten (categorie 1, Blackface). De overige Pieten waren Blackface Roetveegpieten, van de hierboven beschreven categorie 2. Ze waren in vegen geschminkt, waarbij hun eigen huidskleur zichtbaar was, maar ze hadden nog steeds wel allemaal een zwarte krullen- of kroespruik op.

Op de aankleding en versiering vonden wij een mix van Roetveegpieten en Zwarte Pieten. Sommige van de Zwarte Pieten waren naast egaal zwart of bruin ook met extra dikke lippen en gouden oorbellen weergegeven.

De rest van de stad

No More Blackface Leiden heeft dit jaar geen gerichte waarnemingen gedaan naar versieringen in winkels, scholen en openbare gebouwen. Wel is het ons in de wandelgangen opgevallen dat sommige winkels alleen de Sinterklaas-figuur als versiering of als product in de schappen hebben. Andere winkels hebben nog wel Zwarte Pieten hangen. De ouders onder ons, en de ouders om ons heen, hebben melding gemaakt van diverse scholen waar de versiering dit jaar Zwarte Piet-vrij of met minder Zwarte Pieten was dan voorgaande jaren. In een Leids zwembad heeft een vader geklaagd over traditionele Zwarte Piet-versieringen. Daarvan is toen ongeveer de helft weggehaald. Zoals elk jaar heeft een pakjesboot enkele dagen in de haven van Leiden aangelegd met Zwarte Pieten aan boord. Op de website van Sinterklaas in Leiden werd reclame gemaakt voor een Sinterklaas-show met Blackface Zwarte Pieten die in de buurt van Leiden werd opgevoerd.

Conclusies

Tijdens de intocht was slechts 2% van de Pieten Roetveegpiet: schmink in enkele vegen en geen krullen- of kroespruik. Zo’n 38% van de Pieten had weliswaar minder schmink (in verschillende schakeringen), maar nog steeds wel een krullen- of kroespruik. Meer dan de helft van de Pieten was daarnaast nog steeds in full Blackface. Er was geen enkele Piet zonder racistische kenmerken; ook de Roetveegpieten hadden zwarte handschoenen en zwarte maillots. Er is weliswaar zeker wat veranderd ten opzichte van voorgaande jaren, maar aan de belofte van de gemeente en het Centrummanagement is niet voldaan. Daarnaast is elke Zwarte Piet er een teveel, omdat hiermee de racistische karikatuur die Zwarte Piet is telkens opnieuw wordt gereproduceerd.

De versiering van de intocht (de afbeeldingen van Pieten) was vrijwel 100% traditionele Zwarte Piet (Blackface), waarvan afbeeldingen met extra grote rode lippen en met gouden oorbellen.

De gemeente en de politie hebben niet of nauwelijks opgetreden tegen de aanwezigheid van een extreem-rechtse actiegroep die met 15 full Blackface-Pieten naar de intocht kwam. Zij konden zich ongestoord ophouden in de Haarlemmerstraat, en een spandoek uitrollen. Ze konden zich weliswaar niet mengen tussen de officiële Pieten, maar konden zich wel achteraan de optocht aansluiten.

In het Huis van Sinterklaas waren zowel Blackface Roetveegpieten als Blackface-Pieten. De versiering was een mix van Roetveegpieten en Blackface-Pieten.

Niet alleen tijdens de intocht en in het Huis van Sinterklaas was de Zwarte Piet-figuur te zien, maar ook in winkels, op scholen en elders in de stad.

Volgens de belofte van de gemeente komen er in 2019 nieuwe kostuums voor de Pieten waarbij de hele uitstraling van de Pieten anders zal zijn. Er zou daarbij zijn gekeken naar hoe men de verandering in Amsterdam heeft vormgegeven. Dit is een kans voor Leiden om geheel met de racistische kenmerken van de Zwarte Piet-figuur te breken.

Aanbevelingen

Naar aanleiding van de rapportage wil No More Blackface Leiden de gemeente Leiden, het Centrummanagement en de stichting Sinterklaas in Leiden de volgende vijf aanbevelingen geven:

1. Breek in 2019 met Zwarte Piet als figuur in de intocht en in het Huis van Sinterklaas. Zorg ervoor dat de Piet-figuur ontdaan wordt van alle racistische kenmerken.

Dat houdt in: schmink slechts in enkele vegen, waarbij de eigen huidskleur van de acteur duidelijk zichtbaar blijft, geen krullen- en kroespruik, geen rode of roze lippenstift, geen zwarte handschoenen, geen zwarte maillot, en geen gouden oorbellen.

2. Zorg ervoor dat de versiering tijdens de intocht en in het Huis van Sinterklaas ontdaan wordt van Pieten met racistische kenmerken.

3. Verhinder dat extreem-rechtse of andere groeperingen zich (verkleed als traditionele Zwarte Pieten) kunnen ophouden in de stad, en zich kunnen aansluiten bij de officiële intocht.

4. Zorg ervoor dat Zwarte Piet geweerd wordt uit alle publieke ruimten, met name uit de instituties waar de gemeente (extra) verantwoordelijkheid voor draagt, zoals de openbare bibliotheek, openbare zwembaden, buurthuizen en scholen.

5. Neem een duidelijk standpunt in dat de Zwarte Piet-figuur in Leiden niet meer gewenst is, en draag dat ook openlijk uit.

No More Blackface Leiden zal ook in 2019 blijven pleiten voor het ontdoen van alle Pieten van racistische kenmerken, zodat het Sinterklaasfeest eindelijk een feest voor alle kinderen kan zijn.

NMBL Archief – Alles van de website van No More Blackface Leiden (2017- )
– Over ons
– De belofte van de gemeente voor 2018
– Rapportage Zwarte Piet in Leiden 2018
– Een eeuw van strijd tegen Zwarte Piet (werd al eerder overgenomen op de Doorbraak-website)
– De strijd tegen Zwarte Piet in Leiden
– Rapportage Zwarte Piet 2019
– Petitie “Geen Zwarte Piet in Leiden” (werd al eerder overgenomen op de Doorbraak-website)