Nog meer koloniale nostalgie in “kritische” VOC-tentoonstelling?

Gisteren stond in De Volkskrant een artikel van Sander van Walsum met de veelbelovende kop “De gruwelijke kant van de VOC” (achter de paywall). Het intro beloofde een “kritische expositie over de VOC” in het Nationaal Archief in Den Haag “met veel aandacht voor het geweld en de onderdrukking door ‘s werelds eerste multinational”. Maar dat valt bij verdere lezing allemaal nogal tegen, want de journalist versterkt voornamelijk allerlei racistische koloniale denkbeelden. En hoe kritisch de tentoonstelling zelf is? Dat valt nog te bezien.

De grootste blunder maakt Van Walsum als hij in een bijzinnetje beweert dat het slavernijverleden “overigens slechts zijdelings samenhangt met de VOC”. Hij heeft kennelijk totaal niet meegekregen dat het inmiddels overduidelijk is dat de handel van de VOC in tot slaaf gemaakte mensen die van de WIC misschien wel overtrof. Veel uitzoekwerk was er niet voor nodig geweest om dat te achterhalen, maar Van Walsum dacht kennelijk te kunnen volstaan met het herhalen van wat hij zich kon herinneren van de nationalistische lesjes koloniale geschiedenis die hij vroeger op school kreeg.

Daarnaast schetst hij een beeld van de succesvolle VOC die de noodlijdende WIC moest ondersteunen. Van Walsum sluit daarmee aan bij de uitgekauwde traditie om alle ‘misstanden’ uit het Nederlandse koloniale verleden op de WIC af te schuiven, waardoor die fantastische VOC gezuiverd zou kunnen blijven van alle blaam. Zo probeert men toch nog wat van ‘onze’ trots te redden…

Vrouwen

Helemaal vreemd wordt het als hij de volgende bizarre tegenstelling schetst: “Normaal was dat de VOC, die eigenmachtig oorlog mocht voeren, handelsmonopolies vestigde op verre kusten. Maar normaal was ook dat VOC-employés trouwden met ‘inlandse vrouwen’…”

Wat probeert hij hier nu te zeggen? Dat het okee is om landen en hele continenten de vernieling in te helpen als je vervolgens maar met de geplunderde bewoners trouwt? Dat het mooie en gelijkwaardige huwelijken waren tussen die witte mannen en die niet-witte vrouwen? Dat je geen racist kunt zijn als je een zwarte partner hebt? Hij zal niet de enige zijn die dat vandaag de dag nog steeds gelooft.

Succesverhaal

Maar goed, dat Van Walsum zo’n draak van een recensie schrijft, hoeft natuurlijk nog niet te betekenen dat de tentoonstelling in het Nationaal Archief niets waard is. Het stemt echter niet hoopvol dat “uiteraard ook het succesverhaal van ‘s werelds eerste multinational” verteld wordt.

Ook lijkt in deze tentoonstelling weer hoofdzakelijk het perspectief van de witte veroveraars gekozen te worden, wat bijvoorbeeld af te leiden valt uit een simpele zin als “slavenhandel was destijds een normale economische activiteit”. O ja joh? En zouden die tot slaaf gemaakten dat ook gevonden hebben?

Zwarte bladzijde

Misschien is er de afgelopen jaren wel wat vooruitgang geboekt in het publieke debat door de kritiek die veelal zwarte activisten geuit hebben op de koloniale geschiedschrijving en hoe zich dat vertaalt in onder andere films, exposities en in de openbare ruimte. Er wordt in ieder geval een beetje aandacht besteed aan wat “de zwarte bladzijde” wordt genoemd.

Maar tot een echt ander verhaal over de koloniale geschiedenis leidt dat niet, ook niet in de “kritische” tentoonstelling in het Nationaal Archief. Zo’n ander verhaal is nodig, een verhaal dat het perspectief van de onderdrukten als uitgangspunt neemt, een verhaal dat niet voor de zoveelste keer de gruweldaden van de overheersers probeert uit te leggen, te vergoelijken en te begrijpen. Wie eenmaal het perspectief van onderop kiest, kan niet anders dan concluderen dat we het niet over een “zwarte bladzijde” meer kunnen hebben, maar dat het moet gaan over het complete zwartboek van de koloniale geschiedenis. En of daarin dan ruimte blijft voor het “succesverhaal” van de VOC? Jawel hoor, er blijft een plaatsje ingeruimd voor een objectief verhaal over de ‘succesvolle’ genocidale uitbuitingsmachine die de VOC was.

Joris Hanse