Ombudsman geeft gemeente en politie tik op de vingers vanwege afpakken van tenten in Ter Apel

Vandaag publiceerde de Nationale ombudsman een onderzoeksrapport naar de positie van de mensen die hulp boden aan vluchtelingen in Ter Apel toen de overheid ernstig tekortschoot. In het rapport, getiteld “Verboden hulp te bieden?” en uitgebracht naar aanleiding van een klacht van MiGreat en Doorbraak, laat de Ombudsman weten dat “het optreden van de overheid richting burgers die hulp boden aan asielzoekers bij Ter Apel in de zomer van 2022, onbehoorlijk en ongepast was”. De Ombudsman stelt dat “een nieuw dieptepunt in de asielopvang zich aandient” en roept “gemeentebestuurders” op om zich “solidair in de asielopvang te tonen”.

In de zomer en herfst van 2022 kwam de opvangcrisis, die de overheid zelf heeft veroorzaakt, tot een dieptepunt in Ter Apel. Mensen die asiel willen aanvragen in Nederland moeten zich daar melden. Maar zij moesten dagen of zelfs weken wachten voor ze geregistreerd konden worden als vluchteling. Voor hen werd geen enkele opvang geregeld.

Verbod op uitdelen van eten en tenten

“Dan doen we het zelf wel”, was de gedeelde gedachte bij groepjes activisten, van onder andere MiGreat en Doorbraak. We organiseerden dat er met enige regelmaat warm eten werd geserveerd aan de honderden mensen die op het voorterrein van het aanmeldcentrum moesten bivakkeren, en we deelden tentjes uit.

Dat was niet naar de zin van de lokale autoriteiten. Het was juist hun bedoeling om deze ellende te laten escaleren. Ze wilden zo andere gemeenten dwingen om actie te ondernemen en meer opvangplekken te realiseren. Dat deden ze dus over de rug van de mensen die asiel wilden aanvragen. De gemeente en de veiligheidsregio dwongen het COA om de tenten die men op het eigen terrein had opgezet, weg te halen. En eerst met een beroep op het lokale verbod op wildkamperen, daarna met een noodverordening, verboden de autoriteiten het uitdelen van tenten.

De door ons en anderen uitgedeelde tentjes werden vervolgens afgepakt, door BOA’s van de gemeente met hulp van de politie. Wij werden gewaarschuwd dat het uitdelen van tentjes en dergelijke strafbaar was. MiGreat-directeur Roos Ykema kreeg zelfs een officiële waarschuwing waarin werd gedreigd met drie maanden gevangenisstraf. De gemeente Westerwolde, de politie en het OM vonden het blijkbaar minder relevant dat ze met hun optreden de mensenrechten van vluchtelingen in acute nood met voeten traden.

De klachten die we over deze extreem lompe en onbeschofte handelswijze indienden, werden door de gemeente en de politie van tafel geveegd. Hierbij loog de politie dat ze niets met het in beslag nemen van tenten te maken hadden. Ook de gemeente nam de klacht niet in behandeling.

Klacht

Als je klachten hebt over de overheid en de overheid daar niet naar luistert, kun je in sommige gevallen naar de Ombudsman. De Ombudsman is geen rechter, maar geeft wel een oordeel over het overheidsoptreden in de vorm van een zwaarwegend advies. In februari 2022 stapten MiGreat en Doorbraak naar de Ombudsman, samen met advocaat Merel Hendrickx van PILP. We klaagden over het inhumane optreden van de politie en de gemeente richting de vluchtelingen op het veld, over het dreigen met strafrechtelijke vervolging van de mensen die probeerden te helpen en over het niet in behandeling nemen van onze klachten.

We bespraken met de Ombudsman hoe de situatie in werkelijkheid was op het veld. Wij waren als activisten immers dagelijks aanwezig op het voorterrein, terwijl COA-medewerkers hooguit wat broodjes over de hekken gooiden. Ook politie en handhaving was er alleen als ze bezig waren met hun vuile streken. Met foto’s toonden we aan dat de politie wel degelijk ook actief was bij het afpakken van tentjes.

Ombudsman geeft ons op alle punten gelijk

De Ombudsman stelt dat de tenten niet afgepakt hadden mogen worden. De humanitaire nood van de mensen op het veld werd niet genoeg onderkend en bovendien was het ingrijpen van de overheid juridisch slecht onderbouwd.

“De ombudsman vindt dat de overheidsinstanties in dit geval onbehoorlijk hebben gehandeld door beschermingsmiddelen af te pakken.”

“Voor de humanitaire nood van de wachtende asielzoekers was onvoldoende aandacht en een deugdelijke juridische basis ontbrak.”

“Daarbij vindt de Ombudsman dat in het geval van ingrijpen door de overheid gezorgd moet worden voor een deugdelijke juridische basis. Immers, van mensen die wegens een gebrek aan opvang noodgedwongen in het gras liggen kan in redelijkheid niet gezegd worden dat zij wildkamperen.”

De Ombudsman heeft er ook geen goed woord voor over dat wij als activisten die hulp boden werden bedreigd met strafrechtelijke vervolging. De gemeente en andere overheidsinstanties hadden met ons samen moeten werken:

“De Ombudsman vindt dit optreden van de overheidsinstanties richting burgers die hulp boden niet behoorlijk en ongepast. Van de overheid mag in omstandigheden zoals die zich voordeden in de periode augustus/oktober 2022 verwacht worden dat zij meedenken en samenwerken aan een oplossing in plaats van te dreigen met bestraffing van burgers die hulp bieden.”

Ook de Ombudsman ziet in dat de politie heeft gelogen toen men onze klacht niet in behandeling wilde nemen. De Ombudsman zegt daarbij ook dat onze klacht gegrond had moeten worden verklaard.

“De politie had de klacht dan ook in behandeling moeten nemen. De politie had de klacht vervolgens gegrond moeten bevinden. Uit de door Doorbraak ingebrachte foto’s blijkt immers dat de politie op in elk geval 24 augustus 2022 zelf een tent aan het verwijderen was door de haringen uit de grond te trekken. Het klopt dan ook niet dat de politie enkel “in ondergeschiktheid aanwezig” was als “sterke arm” voor het ondersteunen van de medewerkers toezicht en handhaving. En dat de politie niet tot taak had: het afnemen van tenten en andere kampeermiddelen. Ook door (medewerking van) de politie zijn tenten verwijderd en afgenomen van mensen in nood.”

Ook de gemeente krijgt een veeg uit de pan dat zij onze klacht niet in behandeling hebben genomen.

“De Ombudsman is van oordeel dat in dit geval geen sprake is van een behoorlijke klachtbehandeling. De gemeente en de politie hebben verzuimd na ontvangst van de klachten met verzoekers in gesprek te gaan en vervolgens hebben zij de klachten op onjuiste gronden niet in behandeling genomen.”

Zwakke punten

Helaas kent het rapport ook behoorlijk zwakke punten. De Ombudsman laat de autoriteiten wegkomen met loze beweringen als:

“Daarbij kwamen er steeds meer mensen voor wie opvang niet bedoeld was.”

Dit gaat dus over mensen die nog niet eens geregistreerd zijn om hun asielprocedure te starten. Dat de autoriteiten van een afstand zouden kunnen vaststellen dat opvang niet bedoeld is voor sommigen onder hen, is natuurlijk onzin.

De gemeente stelt onder meer dat er door de tenten sprake was een veiligheidsrisico en een gevaar voor de volksgezondheid. De Ombudsman stelt in het rapport terecht dat de humanitaire nood van de mensen op het veld niet werd erkend, maar plaatst dit tegenover het veiligheidsrisico dat de autoriteiten als argument gebruiken om de tenten te hebben kunnen afpakken. Wij hebben altijd gezegd dat het óók een veiligheidsrisico is om de tenten juist af te pakken, want mensen onbeschermd de regen en kou in dwingen heeft zeker geen gunstig effect op hun veiligheid en gezondheid.

Nieuwe noodsituaties

De gemeente, de politie en het OM erkennen fouten te hebben gemaakt:

“Er was onvoldoende oog voor het humanitaire aspect, de zorgplicht voor de asielzoekers op het veld. Die aspecten zijn niet betrokken bij de beslissing om de tenten in beslag te nemen. Daarnaast ontbrak het aan goede communicatie met de betrokken burgers en NGO’s. Wat er zich precies op het veld afspeelde, was niet bij iedereen bekend.”

Het OM lijkt van alle betrokken instanties het meest schuldbewust en zegt dan ook dat ze zich een volgende keer anders zullen opstellen:

“Het OM vindt het belangrijk te benadrukken dat strafrechtelijk ingrijpen geen oplossing biedt voor dit probleem. Handhaving van een verbod op uitdelen en/of bezit van tenten is niet opportuun of doelmatig, vanuit de gedachte: ‘de overheid krijgt de opvang niet goed georganiseerd en diezelfde overheid jaagt de mensen in nood vervolgens op’. Het OM zal een volgende keer in beginsel niet meer op deze wijze ingrijpen en pleit ervoor dat het niet meer zo zal verlopen.”

De gemeente Westerwolde zegt te beseffen dat ze zich moeten voorbereiden op nieuwe noodsituaties.

“De autoriteiten nemen zich wel voor in de toekomst de weging anders te laten zijn met als belangrijke overweging het welzijn van de asielzoekers. Daarbij wordt ook betrokken de mogelijkheid om te zorgen voor andere vormen van onderdak en bescherming. Het zou goed zijn nu al met instanties als het Rode Kruis te spreken, die in noodsituaties professionele hulp kunnen bieden.”

Afschrikbeleid

Maar dit geeft ook meteen het probleem goed weer. Geen van de instanties kan toezeggen dat er niet opnieuw dit soort verschrikkelijke situaties zullen ontstaan. Ook de Ombudsman ziet dat de opvangcrisis in stand wordt gehouden.

“De crisis in de opvang is nog niet opgelost en structurele oplossingen zijn nog altijd niet in zicht.”

In zijn persbericht stelt de Ombudsman daarbij: “Veel tijdelijke locaties in de asielopvang sluiten, er worden te weinig nieuwe locaties geopend en bestaande locaties zitten vol. Hierdoor zal de doorstroom vanuit het aanmeldcentrum in Ter Apel wederom vastlopen. En hoewel lokale autoriteiten alles in het werk stellen om te voorkomen dat de situatie weer uit de hand loopt, zijn zij uiteindelijk afhankelijk van hulp en inzet van andere gemeenten. De Ombudsman roept gemeentebestuurders dan ook met klem op tot solidariteit in de asielopvang.”

In het rapport spreekt de Ombudsman zich er niet over uit hoe dat alles komt. Terwijl het zonneklaar is. De opvangcrisis bestaat omdat de overheid de crisis niet echt wíl oplossen. Men wil hun steeds wreder optreden tegen vluchtelingen en migranten kunnen legitimeren door te kunnen verwijzen naar zogenaamde overmacht. En wreder optreden past naadloos in het afschrik- en repressiebeleid dat in heel Fort Europa wordt gevoerd om mensen uit andere delen van de wereld buiten Europa te houden, tenzij ze natuurlijk veel geld of gewilde kennis hebben. De dreiging van een kabinet met fascisten maakt dit alleen maar erger. Maar mensen zullen blijven komen, en aan ons gezamenlijk is de taak om Fort Europa te ontmantelen, en alle landsgrenzen te slopen.

Wouter Pieterse