Onderzoekers van Drentse “aardbeiengate” spraken niet met bijstandsgerechtigden

Het gisteren gepresenteerde rapport over het uitkeringsbeleid van de gemeente Midden-Drenthe is een schoolvoorbeeld van onderzoek dat in dienst staat van de belangen van de overheid. In plaats van de schandalige disciplinering, kleinering en uitbuiting van bijstandsgerechtigden aan te klagen beperkt het rapport zich tot procedurekwesties als “transparantie” en “controleerbaarheid”. Bijstandsgerechtigden in Midden-Drenthe hebben weinig vertrouwen in het onderzoek, al was het alleen maar omdat de onderzoekers helemaal niet naar hun ervaringen hebben gevraagd.

Uit de berichtgeving van RTV Drenthe en van Doorbraak was eerder al gebleken hoe repressief de bijstandsgerechtigden in Midden-Drenthe worden behandeld. De gemeente en bazen als aardbeienteler Henk Sturing bleken onder één hoedje te spelen door dwangarbeiders tot op het bot uit te zuigen en zichzelf flink te verrijken. Sturing kreeg door de gemeente voortdurend gratis dwangarbeiders toegeschoven en verdiende daar maar liefst ongeveer 76 duizend euro per maand mee.

Primaire focus

In het nauw gedreven door de negatieve publiciteit nam de gemeente daarop zijn toevlucht tot een bekende bestuurlijke gewoonte bij aan de oppervlakte gekomen wandaden van de overheid. Men ging op zoek naar onderzoekers die de zaak zoveel mogelijk in omfloerste termen en vanuit het perspectief van de bovenkant van de samenleving zouden weergeven. Daartoe werd onderzoeksbureau Necker van Naem ingehuurd. “Onze primaire focus”, aldus dat bureau, “ligt op diensten voor politici en bestuurders bij gemeenten, provincies, waterschappen en ministeries”. Het ongetwijfeld peperdure bureau verricht uiteraard geen “diensten” voor bijstandsgerechtigden, want daar zal men wel te weinig aan kunnen verdienen. “Wij werken voor politici, bestuurders en managers en versterken hun ondersteuning”, laat het bureau nadrukkelijk weten. Wiens brood men eet, diens woord men spreekt, en dus spreken de onderzoekers van Necker van Naem de taal van de bevoorrechte en zichzelf verrijkende klasse.

Mensen aan de onderkant van de samenleving weten met dit soort onderzoekers meestal wel hoe laat het is: deze lieden zullen vooral over hen praten, niet met hen, laat staan dat ze aan de kant van de bijstandsgerechtigden gaan staan die om de haverklap worden gekort op hun uitkering en dwangarbeid moeten doen om de bazen te spekken. Het is dan ook niet verbazingwekkend dat de onderzoekers met geen enkele bijstandsgerechtigde hebben gesproken om te horen hoe “het reïntegratiebeleid” in de praktijk voor hen uitpakt. In de ogen van de onderzoekers zijn baanlozen blijkbaar geen subjecten die het beleid aan den lijve ondervinden en daar als ervaringsdeskundigen volop over mee behoren te praten, maar objecten die via ambtelijke dossiers heen en weer worden geschoven en willoos moeten worden rondgepompt in de reïntegratie-industrie.

Eendracht

In het 85 bladzijden tellende rapport wordt vooral om de hete brij heengelopen en in feite alleen maar procedurele kritiek geuit op de gemeente. Het bijstandsbeleid van Midden-Drenthe is niet “transparant”, “controleerbaar” en “navolgbaar” genoeg, zo luidt de hoofdconclusie van het rapport. Maar is uitbuiting en ondermijning van de bestaanszekerheid minder erg, als dat “transparant” en “controleerbaar” is? Is het voor bijstandsgerechtigden minder intimiderend als de ambtelijke repressie tegen hen niet is gebaseerd op willekeur, maar zogenaamd keurig is vastgelegd in regels? De conclusie van het bureau vormt een prachtige voorzet voor een inkoppertje door burgemeester Jan Broertjes en zijn wethouders. Want met dit soort slappe hap en verhullend taalgebruik hoeven ze op 30 oktober niet met de billen bloot, als de gemeenteraad van Midden-Drenthe gaat debatteren over het rapport. Het volstaat dan voor het college van B&W om tegenover de raad plechtig te beloven dat zij en hun ambtenarenapparaat voortaan wel “transparant”, “controleerbaar” en “navolgbaar” zullen handelen. Klaar is Kees. En gaat u maar rustig slapen.

Behalve dan de bijstandsgerechtigden, want zij liggen ’s nachts te woelen vanwege geldzorgen en treiterijen door ambtenaren. Neem bijvoorbeeld Hendrikjan van der Laan. Hij is voor drie maanden op zijn bijstandsuitkering gekort, omdat hij zou hebben gerookt op de plek waar hij zijn reïntegratietraject deed. Dit soort schofterige repressie is niet terug te vinden in het rapport. Van der Laan vertrouwt het onderzoek voor geen cent, omdat de bijstandsgerechtigden die op hun uitkering zijn gekort, niet zijn gehoord door de onderzoekers. Ook de dwangarbeiders die moesten werken onder het genadeloze regime van Sturing en zijn kornuiten, hebben hun mening niet kunnen geven. Het onderzoek helpt hen dus helemaal niet vooruit.

Het is duidelijk dat baanlozen het niet moeten hebben van dit soort onderzoeken van bovenaf. Bijstandsgerechtigden dienen zich van onderop te organiseren, zonder in de vallen te trappen die de klasse van onderzoekers, raadsleden, bestuurders en andere managers voor hen uitzet. Ze moeten zich niet in de luren laten leggen, maar samen sterk staan en op eigen kracht vertrouwen. Eendracht maakt macht, zeiden ze vroeger. En dat geldt nog steeds.

Harry Westerink