Ontharingscrème om te overleven
Een vrouw zit stil achter een tafel, het haar uit het gezicht weggestoken, de ogen zwaar en ernstig, de handen krachteloos voor zich. Een kookwekker tikt. Doosjes ontharingscrème liggen opgestapeld naast haar, op de vloer een afgedraaide rol papier met honderden vingerafdrukken. De performance “In de buurt van azc’s was ontharingscrème vaak uitverkocht” vindt in stilte plaats. Het klinisch witte decor, de kille tegelvloer en de voortdurend herhaalde handelingen zorgen voor een beklemmende sfeer. Theatermaakster Ioana Tudor probeert haar identiteit uit te wissen door haar vingerafdrukken te vervagen. Met ontharingscrème.
Het idee voor de voorstelling ontstond tijdens het kijken naar een documentaire over de IND. Het maakte diepe indruk op Tudor dat sommige vluchtelingen hun eigen identiteit proberen te verwijderen in de hoop op een beetje veiligheid en bescherming. “Het contrast vond ik erg schokkend”, aldus de theatermaakster. “Ontharingscrème gebruikt men om een bepaald schoonheidsideaal te verwezenlijken. Over zo’n schoonheidsideaal ga je normaliter pas nadenken nadat je basisbehoeften van onderdak, eten en drinken zijn vervuld. Maar sommige vluchtelingen gebruiken ontharingscrème om te kunnen komen tot hun eerste levensbehoeften.”
Prikkeldraad
Tudor maakt vaker voorstellingen over migratie. Over “vrijheden, rechten, grenzeloosheid en door hokjes heen breken”, zegt ze zelf. Eerder schreef en regisseerde ze de voorstelling “Filter, een extreem-linkse tragiekomedie”, waarbij de toeschouwer Nederland door de ogen van een buitenstaander, een vluchteling, leert kennen. Met de performance “In de buurt van azc’s was ontharingscrème vaak uitverkocht” hoopt de theatermaakster dat toeschouwers aan het denken worden gezet over het meedogenloze migratiebeheersingsbeleid in de EU. Volgens EU-beleid mogen vluchtelingen maar in één Europees land asiel aanvragen, namelijk het land waar ze het eerst aankomen. De Europese grensbewaking gaat niet alleen over prikkeldraad en het opjagen van vluchtelingenbootjes aan de buitengrenzen. Ook binnen Europa is de politiek van uitsluiting, opsluiting en uitzetting keihard. Een hele batterij van aan elkaar gelinkte computersystemen moet ervoor zorgen dat de autoriteiten kunnen controleren of vluchtelingen eerder al in een ander EU-land zijn geweest. Zodra dat ontdekt wordt, worden ze weer teruggestuurd naar het eerste land waar ze asiel vroegen.
Deze Europese regel is de laatste weken vaak in het nieuws geweest rondom de Afghaanse tolk Abdul Ghafoor Ahmadzai. Ahmadzai tolkte in Afghanistan voor het Nederlandse leger. Tegen het beleid van het ministerie van Defensie in werd hij per ongeluk herkenbaar in beeld gebracht in een BBC-documentaire. Daarna moest hij hals over kop vluchten. Maar zijn vlucht leidde hem bij toeval naar Noorwegen, niet naar Nederland. Noorwegen heeft alleen een regeling voor tolken die in dienst zijn geweest van de Noorse staat. De asielaanvraag van Ahmadzai werd dan ook afgewezen. Hij vertrok naar Nederland in de hoop hier wel verblijfsrecht te kunnen krijgen. Maar omdat de Afghaan via Noorwegen Europa is ingereisd, neemt Nederland zijn asielaanvraag niet inhoudelijk in behandeling. Ahmadzai dreigt nu te worden teruggestuurd naar Noorwegen, dat hem vervolgens zal uitzetten naar Afghanistan, waar Ahmadzai dreigt te worden omgebracht. Toch weigert staatssecretaris van Justitie Fred Teeven een uitzondering te maken. Een debat in de Tweede Kamer werd deze week door de coalitiepartners VVD en PvdA tegengehouden. Er worden overigens soms wel degelijk uitzonderingen gemaakt. Dat bewezen eerder dit jaar twee Duitse rechters, die in weerwil van de regel weigerden om vluchtelingen terug te sturen naar Nederland, omdat ze hier op straat gezet zouden worden en onder het bestaansminimum zouden moeten leven.
Verzet
De vluchtelingengroepen die de laatste drie jaar voortdurend actie hebben gevoerd voor een menswaardig bestaan, hekelen het Europese rondpompbeleid al vanaf het begin van hun campagne. De Nederlandse staat eist dat ze het land verlaten, maar als ze naar andere EU-landen vertrekken, dan worden ze daar weer als vuilniszakken over de Nederlandse grens gekieperd. Uit het persbericht van de zelforganisatie Vluchtelingen Op Straat (VOS) over een van hun eerste acties, in 2011 in Den Haag: “We kunnen ook niet uit Nederland weg. Onze vingerafdrukken liggen hier. Andere landen waar we heen gaan, zullen ons terugsturen naar de straat in Nederland.” Een van de telkens herhaalde leuzen van de “Wij zijn hier”-vluchtelingen bij de rechtszaak in juni dit jaar over opvang in de Vluchthaven was dan ook “remove our fingerprints!”.
Het weghalen van vingerafdrukken leidt lang niet altijd tot succes, maar vormt in elk geval wel een daad van verzet tegen de keiharde migratiebeheersingspolitiek van de EU-landen. Ontharingscrème, die witte crème met weeïge geur in een oudroze gekleurd doosje, wordt zo een wapen ter zelfverdediging in de strijd om een menswaardig bestaan. Ook dat kun je zien in de performance van Tudor: volhardendheid, zelfs verbetenheid. Om te overleven. Ja, er is lijden, maar er is ook hoop om ooit te kunnen leven in veiligheid en vrijheid.
De performance “In de buurt van azc’s was ontharingscrème vaak uitverkocht” is nog te zien tot 11 oktober. De performance maakt deel uit van het project EVEN | OPEN, adres: Breestraat 65-73, Leiden. Daar exposeren ruim twintig kunstenaars hun werk.
De performance is doorlopend en vindt in stilte plaats. Er is geen aanvang, je kunt binnenlopen wanneer je wilt. Openingstijden: donderdag: 15:00-17:00 en 19:30-21:00, vrijdag: 16:00-19:00, zaterdag: 12:00-13:30 en 15:30-18:00.
Mariët van Bommel