Ontmoedigingsbeleid leidt tot forse daling van aantal klachten en bezwaren in het kader van de Participatiewet

Logo van de Bijstandsbond.
Logo van de Bijstandsbond.
De Bijstandsbond heeft van verschillende kanten gehoord dat het aantal klachten en bezwaarschriften tegen gemeenten in het kader van de Participatiewet drastisch afneemt. Wij vermoeden dat die daling nauw samenhangt met doelbewust gemeentebeleid om mensen die een uitkering hebben of aanvragen, te ontmoedigen om bezwaar te maken tegen afwijzingen.

In Amsterdam zou het aantal klachten en bezwaarschriften zijn gedaald van tweehonderd per week onder de voormalige GroenLinks-wethouder Andrée van Es naar veertig per week onder de huidige SP-wethouder Arjan Vliegenthart. Het totale aantal tussen 2015 en 2017 daalde met een derde naar 4.198 schriftelijke bezwaren. Dat zou je wellicht nog kunnen toeschrijven aan het beleid van Vliegenthart, maar het blijkt dat ook in zeer veel andere gemeenten het aantal klachten en bezwaren drastisch afneemt. De afname heeft gevolgen voor de hele juridische keten: ook het aantal rechtszaken neemt daardoor af. Deskundigen staan voor een raadsel, schijnt het. In het Amsterdamse stadhuis vond daarover onlangs een bijeenkomst plaats met vertegenwoordigers van meerdere gemeenten. Naar wij hebben begrepen gaat de VNG onderzoek doen naar het fenomeen.

Daling in vier grote steden

Naast het ontmoedigingsbeleid speelt volgens de Bijstandsbond ook een rol dat er drastisch is bezuinigd op de reïntegratiegelden, waardoor gemeenten veel minder trajecten hebben en er dus in dat opzicht ook minder klachten zijn. Volgens deskundigen zou er nog een andere reden zijn, namelijk dat binnen gemeenten de koppeling van bestanden veel beter zou zijn geregeld. Uitkeringsgerechtigden die bijverdienen, krijgen niet pas veel later terugvorderingen, zoals vroeger gebeurde. Want de gemeente is er nu al binnen twee maanden van op de hoogte als iemand een deeltijdbaan neemt. Men kan dus eerder ingrijpen. Maar wij hebben onze twijfels over deze reden, want het blijkt dat bij de Sociale Verzekeringsbank op het gebied van de AOW ook veel minder klachten en bezwaarschriften binnenkomen. Behalve in zaken waar het gaat om de IOA-aanvulling.

Nadat wij deze ontwikkeling hadden doorgegeven aan Binnenlands Bestuur, wijdde dat blad er een artikel aan. Daaruit blijkt dat een soortgelijke daling als in Amsterdam ook werd geconstateerd in Den Haag. In Utrecht halveerde het aantal bezwaarschriften bijna. Voorlopige cijfers van de gemeente Rotterdam laten zien dat het aantal bezwaarschriften bescheiden afnam. Daar ligt het aantal bezwaarschriften vooralsnog het hoogst; voor zover nu bekend deden afgelopen jaar 7.242 Rotterdammers hun beklag. Dat betekent dat in 2017 rond de 25 procent van de bijstandsgerechtigden in Rotterdam een bezwaarschrift heeft ingediend tegen een beslissing van de gemeente. Binnenlands Bestuur onderzocht niet de ontwikkelingen in andere gemeenten en ook niet bij de Sociale Verzekeringsbank.

Propaganda

De gemeenten geven zelf als reden voor de dalingen aan dat besluiten die ongunstig zijn voor inwoners tegenwoordig mondeling worden gecommuniceerd. Ook worden besluiten waar bezwaar tegen is aangetekend eerst heroverwogen, waarbij na een voor de cliënt gunstige herziening de bezwaren vaak weer worden ingetrokken. Den Haag en Utrecht laten weten dat medewerkers van Sociale Zaken worden getraind om samen met cliënten naar de best mogelijke oplossing te zoeken. Daarnaast maakt Utrecht werk van preventie. Zo wordt er meer moeite gestoken in voorlichting om fouten te voorkomen. Amsterdam wijst ook op meer mondeling contact met cliënten, en daarnaast op het stroomlijnen van aanvraagprocedures. Met dit soort propaganda kloppen de grote steden zichzelf op de borst. Dankzij een beter preventief beleid, betere communicatie met de klanten en verbetering van de uitvoeringspraktijk zou het aantal klachten en bezwaren zijn afgenomen. Volgens de Bijstandsbond is dat op zijn minst gedeeltelijk onzin. In de praktijk is er bijvoorbeeld in Amsterdam bij het indienen van een bezwaarschrift helemaal geen extra communicatie met de betrokkene.

Wel is het zeer waarschijnlijk dat gemeenten steeds meer een beleid aan het voeren zijn om bijstandsgerechtigden ervan te weerhouden om van hun rechten gebruik te maken. Baanlozen die een bezwaarschrift willen indienen of naar de rechter willen stappen, krijgen te maken met ambtenaren die stevig op hen in gaan praten en hen onder druk gaan zetten om af te zien van verdere procedures. In de zin van: je hebt toch geen kans, het zit zo en zo in elkaar, bezwaar maken heeft daarom geen zin, enzovoorts. Met andere woorden: mensen aan de onderkant van de samenleving krijgen weer eens aangepraat dat verzet zinloos zou zijn en dat ze zich koest zouden moeten houden. Maar het tegendeel blijkt waar te zijn: alleen degenen die blijven vechten, kunnen successen boeken.

Piet van der Lende

(Dit is een geredigeerde versie van een artikel dat eerder op de weblog van de Bijstandsbond verscheen.)