Oorlog in en om Oekraïne: een drieluik

Het is oorlog in Oekraïne. Rusland is die begonnen met een militaire aanval. De westerse mogendheden in NAVO- en EU-verband, en afzonderlijk, droegen aan de spanning bij en hebben zich tegen Rusland in de strijd gemengd, met propaganda, sancties en een snel groeiende rij wapenleveranties aan Oekraïne. Daarmee dreigt wat wel degelijk ook een vrijheidsstrijd is, steeds eenduidiger een ordinaire maar tegelijk levensgevaarlijk escalerende oorlog tussen twee imperialistische machten te worden. Dat is het al, maar die vrijheidsstrijd is er ook nog steeds! In die strijd sta ik graag aan de onderkant, die van tegen Russische agressie terugvechtende mensen in Kiev, Charkov en ook van de tegen Poetin en zijn oorlog protesterende mensen in Moskou, St. Petersburg en Minsk. In de strijd tussen Oost en West past echter slechts het vastbesloten afwijzen van beide partijen. Ter toelichting: een kritische anatomie van de Oekraïense strijd en haar context, als longread in drie hoofdstukken.

1. Twee oorlogen, twee imperialistische projecten

Rusland heeft een agressie-oorlog ontketend tegen Oekraïne. Het overduidelijke doel is: daar een regering neerzetten die doet wat Poetin wil en die minstens belooft om nooit NAVO-lid te worden. Maar uit de toespraken van Poetin blijkt een diepergaand doel: hij ontkent feitelijk dat Oekraïne als zelfstandig land bestaansrecht heeft, het is wat hem betreft een deel van het grote Rusland dat weer ingelijfd moet worden bij het onder Poetins harde hand herlevende Russische rijk. Hiermee reageert hij op het verval dat dit Russische rijk onderging via het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991. Dat verval wil hij terugdraaien, en de oorlog in Oekraïne dienen we in dit licht te zien. Een imperialistische aanvalsoorlog? Jazeker. Wel degelijk. Eentje waarin Rusland maar beter een smadelijke nederlaag kan leiden, als het even kan met de ondergang van Poetins regering erbij.

Artikelen van Peter Storm over de oorlog in Oekraïne
– Tegen Russische agressie en imperialistische oorlog, voor solidaire vrijheid wereldwijd (24 februari 2022)
– Oorlog in en om Oekraïne: een drieluik (2 maart 2022)
– Oekraïne: Onderhandelen? De-escaleren? Andere dingen? (20 januari 2023)
– Die oorlog om Oekraïne: lastige argumenten. Deel 1: Nederlaag voor Rusland, graag! (31 juni 2023)
– Die oorlog om Oekraïne: lastige argumenten. Deel 2: Over wapenleveranties en imperialistische rivaliteit (1 augustus 2023)
– Die oorlog om Oekraïne: lastige argumenten. Deel 3: Over Oekraine, Maidan en de NAVO-connectie (2 augustus 2023)
– Die oorlog om Oekraïne: lastige argumenten. Deel 4: Staat, bevolking, VS – niet dezelfde oorlogsdoelen (2 augustus 2023)
– Die oorlog om Oekraïne: lastige argumenten. Deel 5: Clustermunitie en verarmd uranium: sowieso foute boel (3 augustus 2023)
– Die oorlog om Oekraïne: lastige argumenten. Deel 6: Slotopmerkingen en voornemens (9 augustus 2023)

Gaat daarmee het westen, de NAVO vooral, vrijuit? Geenszins! Die NAVO, en de VS aan het hoofd ervan, draagt bij aan de spanning en heeft het Poetin nodeloos makkelijk gemaakt om zijn bedoelingen te verhullen in een defensief jasje. In Oekraïne botst niet alleen het Russische imperialisme op een vrijheidsstreven van de Oekraïense bevolking, waar de Oekraïense staat nationalistisch uitdrukking aan geeft maar die met Oekraïens staatsbelang en nationalisme bepaald niet samenvalt. Die staat gebruikt het vrijheidsstreven door er via nationalisme zichzelf mee te versterken – ten koste van elke bevrijding die verder gaat dan het verdedigen van een lijn op de kaart. Nee, wie zich tegen de Russische aanval keert, hoeft zich helemaal niet voor de Oekraïense staat en haar nationalistische ambities uit te spreken. Beter van niet!

In en om Oekraïne botst het Russische imperialisme tegelijk op het westerse imperialisme, dat in NAVO-uitbreiding haar uitdrukking vond en vindt. Maar het is zaak om het ene imperiale project niet te hanteren als excuus voor het andere. Noch ook andersom. Het betreft hier twee projecten die botsen, een botsing die momenteel gewapenderhand uitgevochten wordt in Kiev, Charkov en andere plaatsen die onder Russisch vuur liggen en in toenemende mate met westerse wapens verdedigd worden.

De strijd in Oekraïne omvat dus feitelijk twee oorlogen tegelijk: een soort vrijheidsstrijd tegen Russische overheersing enerzijds, een botsing tussen twee imperialistische kampen anderzijds. In het eerste conflict kies ik voor de onderkant, de mensen in Oekraïne die zich tegen de Russische inval verweren met alles wat ze kunnen vinden. In dat tweede conflict zeg ik: dat ze allebei mogen verliezen en verdwijnen, bij voorkeur snel.

Hoe zit dat met die twee imperialistische projecten die botsen? Het Russische project heb ik aangestipt. Het gaat hier om herstel van het Russische rijk, met Oekraïne weer binnen Rusland, andere Oost-Europese landen weer in de Russische invloedssfeer, met minstens pro-Russische regeringen in het zadel, en flink wat minder democratie en vrijheid, want dat brengt mensen maar op subversieve ideeën die kunnen overwaaien naar Rusland zelf. Aan dat project is niets progressiefs. Het verdient een smadelijke nederlaag, en aan die nederlaag dragen dappere mensen in Oekraïne momenteel met gevaar voor eigen leven bij. Die mensen verdienen onze steun en solidariteit. Maar die mensen verdienen het niet om als boksbeugel door het westen te worden misbruikt, zoals momenteel in toenemende mate gebeurt.

Het westerse imperialistische project houdt uitbreiding van de invloedssfeer in van de VS, de NAVO en ook de EU. Het idee was en is om van het verval van het Russische rijk gebruik te maken om in Midden- en Oost-Europa een neo-liberale orde te vestigen. De regio moet een zone worden waar westerse bedrijven vrij kunnen investeren, waarin regeringen dat via neo-liberaal beleid faciliteren, en waarin die regeringen een pro-westerse buitenlandse politiek voeren. Bij dit project hoort liberale democratie: in zo’n bestel kunnen bedrijven makkelijk lobbyen bij regeringen.

Een scheut democratie blijkt ook prima te combineren met neo-liberaal beleid, dat er dan uitziet als onderdeel van de ‘vrijheid’ die mensen willen. Zo’n (neo-)liberaal democratisch bestel kan tevens propagandistisch benut worden in een herleving van ‘het vrije westen’ tegenover het onvrije Rusland. Zo’n liberaal democratisch bestel drukt daarmee tegelijk westerse superioriteit uit. Om de hele regio waar het NAVO-imperiale project gestalte krijgt hoort dan een hek, want deelname aan de voordelen die het hele project biedt, dient een privilege te blijven. Het buitensluiten van vluchtelingen aan de Poolse grens, het filteren van Oekraïense vluchtelingen die wel, en Nigeriaanse vluchtelingen die niet, Oekraïne uit mogen… het hoort net zo bij dat project als de mensenrechten voor wie het voorrecht heeft er te mogen wonen.

Dat mensen in dit type neo-liberaal bestuurde staten vaak meer vrijheid hebben – ook om te demonstreren en te staken – dan in bijvoorbeeld Rusland, klopt. Maar die vrijheid is nergens het doel van dit beleid. Het is hooguit iets dat beleidsmakers als overheadkosten bereid zijn te tolereren binnen bepaalde grenzen. De vrijheid is ook niet de verdienste van het neo-liberale model en de bijbehorende regeringen, maar van de mensen die, met gevaar voor eigen leven, voor vrijheid hebben gevochten tegen de vorige set van machthebbers in de communistische eenpartijstaten uit de tijd toen de regio nog onder Russisch overwicht viel. Hun neo-liberale opvolgers hebben die strijd voor eigen machtspolitiek benut, maar de drang tot vrijheid kwam wel degelijk van onderop. En de vrijheid is in neo-liberale context altijd begrensd en voorwaardelijk: als politieke of sociale onrust bedreigend wordt voor de macht, is er de oproerpolitie, de veiligheidsdienst en eventueel ook de censuur en andere vormen van repressie. Geen staker of demonstrant in Warschau, Boedapest of ook Kiev hoeft “dank je wel” te zeggen tegen de ‘eigen’ regering voor de vrijheid om tegen die regering te staken of te demonstreren.

De NAVO is dus het militaire bondgenootschap waarbinnen steeds meer Oost- en Midden-Europese landen het neo-liberale beleidsmodel toepasten, op een manier waarop vooral Amerikaanse economische en militaire belangen werden behartigd. Die nieuwe NAVO-landen werden klanten van Amerikaanse wapenleveranciers, en ook gebieden waar Amerikaanse en andere NAVO-troepen oefeningen konden houden en van militaire bases werden voorzien. Het was het wegvallen van Russische oppermacht in de regio dat de NAVO deze kans gaf, een kans die de NAVO onder opeenvolgende presidenten gretig – en in strijd met gewekte vredesverwachtingen – aangreep.

De NAVO-uitbreiding was echter niet de oorzaak van het wegvallen van die Russische hegemonie. Het was een reactie daarop. Het is dan ook onjuist om de NAVO als agressor en Rusland als de aangevallen partij te zien. Beide kanten streefden machtsuitbreiding na. Dat de macht van Rusland rond 1991 een dieptepunt aan het bereiken was, werd niet door de NAVO-uitbreiding veroorzaakt, want die was van later datum. Dat het Russische machtsverlies deels een gevolg was van het verliezen van een eerdere wedloop met een via NAVO achter de VS geschaard westen – een wedloop in wapens, maar daarachter in economische kracht – is waar. Maar waar twee bedrijven concurreren, waar twee rivalen een wedloop hebben, is het onzin om een daarvan de schuld toe te schuiven. Dat geldt ook als een van de rivalen duidelijk zwakker is dan de andere.

De NAVO en haar uitbreiding vormen een imperialistisch project dat niet de vrijheid dient, maar de macht en de rijkdom van de heersers in westerse staten tot doel heeft. Dit imperialistische project is niet de oorzaak van de Oekraïne-oorlog. Maar het heeft wel bijgedragen aan de context waarin die plaats vindt. De oorlog had een aanloop waarin rivaliteit tussen Rusland enerzijds, en de VS en de EU anderzijds, al eerder tegenover elkaar kwamen te staan – op een groot plein in Kiev. We gaan het even hebben over de naar dat plein genoemde gebeurtenissen: de Maidan Revolutie.

2. De kleuren van Maidan

Het westerse imperialisme speelt in de voormalige deelrepublieken van de Sovjet-Unie vaak in op onvrede in landen waar ze haar invloed wil versterken ten koste van regeringen die in de weg staan, omdat ze niet neo-liberaal genoeg zijn en/of teveel Russische invloed accepteren of uitdrukken. Uitbarstingen van die onvrede worden dan beïnvloed met geldstromen en politieke propagandasteun. Het resultaat is dan wat inmiddels als “kleurenrevolutie” bekend staat: massademonstraties, stakingen, confrontaties met de staatsmacht, maar met op de achtergrond een setje pro-westerse, neo-liberale politici die klaarstaan om de macht over te nemen als de zittende regering onder de druk bezwijkt.

Linkse mensen maken hieromtrent nogal eens de fout om dit soort omwentelingen enkel en alleen te zien als machtsgreep van rechts, als pro-westerse intriges, als staatsgreep. Dat is echter een miskenning van de woede die aan de demonstraties ten grondslag ligt. Die is maar al te gegrond, en richt zich tegen politici die echt corrupt zijn, verkiezingen die inderdaad frauduleus zijn verlopen, en onderdrukking die ook buiten de fantasie van demonstranten wel degelijk bestaat. Allerhande liberalen en (sociaal-)democraten zien in deze kleurenrevoluties alleen maar spontaan en authentiek volksprotest, uitmondend in mooie democratisering. Ook dat is eenzijdig, maar dan andersom.

De realiteit is dat de protesten vaak authentiek zijn, een uitdrukking van echte en terechte woede. Maar de richting die de beweging ingaat, aangestuurd door neo-liberale politici en wel degelijk westers regeringsgeld en geheime diensten die hun ding doen, draait er op uit dat de ene vorm van onderdrukking en uitbuiting door een andere wordt vervangen. Het gaat dan van semi-staatskapitalisme naar neo-liberaal marktkapitalisme, terwijl de politie, leger en veiligheidsdienst van opdrachtgever veranderen maar nauwelijks van structuur. Achteraf kun je kleurenrevoluties dan ook zien als etappes in de uitbouw van de neo-liberale invloedssfeer die door VS, EU en NAVO in Midden- en Oost-Europa, de Kaukasus en Centraal-Azië van de grond is en wordt getrokken.

Maar terwijl zo’n kleurenrevolutie gaande is, ligt de uitslag niet vast. De dominantie van pro-westerse en neo-liberale politieke stromingen is niet gegarandeerd. Waar mensen serieus uitdrukking proberen te geven aan andere belangen en verlangens, waar radicalere stromingen enige impact hebben, waar sociale tegenstellingen naar voren komen en arm-tegen-rijk deel van de thematiek uitmaakt, daar kunnen deze kleurenrevoluties meer revolutie worden. In Georgië vond in 2003 een omwenteling plaats, de Rozenrevolutie. In Kirgizië vond in 2005 ook een omwenteling plaats, de Tulpenrevolutie. Allebei kleurenrevoluties, maar in Kirgizië ging het ruig toe en had de strijd een flinke neiging om aan welke greep van bovenaf dan ook te ontsnappen. In Kirgizië ontstond ook de interessante traditie om zo’n omwenteling nu en dan te herhalen, als de nieuwe president ook weer niet beviel. Dit pleit allemaal niet voor een complete regie vanuit CIA en NAVO.

Gezien het communistische verleden, waarin machthebbers zich van rode feestkledij voorzagen en door links als icoon werden bejubeld, is het niet verwonderlijk dat onderdrukte mensen die uitdrukking aan hun woede geven, niet meteen naar linkse ideeën kijken als ze hun woede willen verwoorden en doordenken. De pro-westerse houding in bijvoorbeeld Kiev en Minsk is niet alleen maar een product van westerse en neo-liberale propaganda. Reden temeer voor anarchisten of aanverwante radicaal-linksen, mensen die een links van onderop willen en een anti-autoritaire en solidaire richting in willen, om zich wel degelijk solidair te verklaren met en deel te nemen aan het soort protestbewegingen dat mede aan de basis van dit soort kleurenrevoluties ligt. Dit maakt de kans op een werkelijk bevrijdende dynamiek iets groter. Het maakt het gevaar kleiner dat demonstranten nauwelijks andere opties hebben dan naar rechts kijken voor inspiratie, zodat neo-liberaal en/of fascistisch rechts er des te eenvoudiger mee aan de haal gaat.

Hoe dingen kunnen uitpakken is uitgerekend aan Oekraïense voorbeelden te illustreren. In 2004 vonden presidentsverkiezingen plaats. Janoekovytsj – pro-Russisch, met een machtsbasis onder oligarchen in het vooral Russisch sprekende oosten van het land – claimde een overwinning die breed als frauduleus werd aangevochten. Protesten van aanhangers van de pro-westerse Joesjtsjenko vulden vervolgens pleinen in Kiev en elders. De druk werd zo groot dat de verkiezingen overnieuw werden gedaan, waarna Joesjtsjenko won. De koers werd meer pro-westers, verder veranderde er weinig. De episode ging de geschiedenisboeken in als de Oranje revolutie, naar de campagnekleur van de oppositie rond Joesjtsjenko. Het was een klassieke kleurenrevolutie, met slechts beperkte kracht van onderaf, en in hoge mate geregisseerd door pro-westerse neo-liberale politici en de zakelijke en machtspolitieke belangen daar achter.

In 2010 won dezelfde Janoekovytsj alsnog de verkiezingen. Toen die echter in 2013 een verdrag dat Oekraïne meer met de EU zou verbinden op het laatste moment niet ondertekende, waren pro-westerse politici en activisten boos. Ze gingen de straat op – en grote aantallen mensen in Kiev en andere steden in westelijk Oekraïne sloten zich aan. Die mensen gaven daarmee uitdrukking aan frustraties die vaak veel dieper gingen dan enkel ergernis over de buitenlandse politiek van Oekraïne. Mensen waren kwaad over corruptie en repressie en verpaupering, velen van hen zagen bij gebrek aan zichtbare alternatieven de EU en een liberaal-democratische politiek als oplossingen. Maar ook een harder rechts nationalisme, dat anti-Russische gevoelens bespeelde en aanwakkerde, manifesteerde zich. Confrontaties met de oproerpolitie bleven niet uit, en daarin bleken vooral Oekraïense fascisten erg actief en effectief. Westerse politici juichten de protesten openlijk toe, soms zelfs vanaf het podium ten overstaan van demonstranten in Kiev zelf. Westerse druk en fascistische straatactie speelden een wezenlijke rol in de omwenteling die als Euromaidan bekend kwam te staan (Maidan was de naam van het plein waar de protestbeweging haar middelpunt vond, ongeveer zoals Tahrir in Caïro, Egypte). Maar de gebeurtenissen kunnen niet tot deze reactionaire en imperialistische dimensies gereduceerd worden. Daarvoor was het protest te breed, te diep en te divers. Ook anarchisten probeerden hun bijdrage te leveren, maar werden door rechts makkelijk gemarginaliseerd, soms hardhandig.

In februari 2014 bezweken Janoekovytsj en zijn regering onder de druk. Een nieuwe regering van rechtse liberalen en fascisten kwam in het zadel. Dat was scary, maar het maakte van het land nog geen fascistische staat. Wel sloeg de nieuwe regering agressieve taal uit voor wat betreft de status van de Russische taal, die vooral in het oosten van het land dominant was en is. In dat deel van het land kwam een opstand op gang tegen de nieuwe regering. Die opstand leidde tot de oprichting van de zogeheten volksrepublieken Donetsj en Loekhansk die zich losmaakten van Oekraïne. Daarin was de gewapende invloed van de Russische staat onmiskenbaar. Poetin kon de val van haar bondgenoot Janoekovytsj bepaald niet waarderen, kenschetste de Maidan-revolutie als rechtse en pro-westerse staatsgreep, en accepteerde het nieuwe bewind feitelijk niet. Gewapende Russische steun hield de twee republieken overeind, Oekraïne accepteerde de afscheiding echter niet en viel ze aan, zonder succes, maar met veel bloedvergieten over en weer. Vanaf 2014 woedde hier oorlog. Rusland annexeerde intussen ook nog even de Krim, formeel Oekraïens territorium.

In Oekraïne zelf kwamen er herhaaldelijk verkiezingen, voor zowel parlement als president. Uit parlementsverkiezingen bleek hoe klein de steun voor fascistische partijen was: enkele procenten. En de huidige, vorig jaar gekozen president Zelensky kan van alles worden verweten, maar een neo-nazi is hij niet. Dat zou ook wel vreemd zijn: de man is joods, en meerdere van zijn familieleden zijn door nazi-Duitsland in de holocaust vermoord. Fascisten hebben een verontrustende invloed in Oekraïne. Maar fascisten runnen niet het land, er heerst daar geen neo-nazi bewind maar een liberaal democratisch bestuur met een aanzienlijke speelruimte voor kritiek en protest. Die speelruimte is deels ook een erfenis van Maidan: regeerders weten wat er kan gebeuren als ze de boosheid van een getergde bevolking negeren.

Precies deze erfenis – een zelfbewuste bevolking die in actie komt om haar verlangens kenbaar te maken en meer – boezemt de machthebbers in Moskou angst in. Poetin ziet een Rode Plein-revolutie niet zitten, en zou daarom het liefst de Maidan-revolutie alsnog met terugwerkende kracht de nek omdraaien. Zijn huidige aanvalsoorlog beoogt feitelijk ook dat: een einde maken aan Oekraïne als relatief vrij land, en daarmee als besmettingshaard van protest in het onvrije Rusland. Tegelijk ziet Poetin natuurlijk de pro-westerse koers van opeenvolgende Oekraïense regeringen vanaf 2014 met lede ogen aan. De oorlog dient – net als de gewapende steun aan de twee volksrepublieken in het oosten van het land – ook om de weg naar vooral NAVO-lidmaatschap van Oekraïne hardhandig af te snijden, en het land terug te trekken in de Russische invloedssfeer.

Natuurlijk werken NAVO-staten dit tegen, met de VS voorop. De Russische eis dat Oekraïne nooit en te nimmer NAVO-land mocht worden, werd ogenblikkelijk van tafel geveegd als onbespreekbaar. Natuurlijk: principieel heeft Poetin niets te vertellen over de vraag van welk bondgenootschap Oekraïne lid mag worden. Maar de hele houding van NAVO, VS en Oekraïne getuigde nu niet bepaald van de wil om een confrontatie met diplomatieke middelen te voorkomen en een compromis te zoeken. Poetin wil Oekraïne terug. De NAVO dwarsboomt dat – en vecht daarmee niet voor Oekraïense vrijheid maar voor de westerse invloedssfeer. Daarmee maken zowel Rusland als het westers bondgenootschap Oekraïne tot speelbal. Tussen beide imperialistische kampen valt niets te kiezen.

3. Tussen vrijheidsstrijd en wereldoorlog

Intussen zijn er echter de Oekraïners zelf. Hun strijd maakt slechts gedeeltelijk deel uit van de rivaliteit tussen de VS en Rusland. Hun strijd is namelijk tegelijk ook een echte vrijheidsstrijd, die precies door de twee imperialistische machten – niet alleen door Rusland – dreigt te worden vermalen en verbrijzeld. Over Russische agressie horen we veel. Maar hoe draagt het westen verder tot de ellende in Oekraïne bij? Wat is het schadelijke effect van de NAVO hier?

De eerder geschetste stelselmatige uitbreiding ervan is geen legitieme oorlogsreden voor Poetin. Er bestaan geen legitieme redenen om een land binnen te vallen en te bezetten. Het heeft het hem echter wel heel veel makkelijker gemaakt om Rusland als de bedreigde partij te framen, in de ogen van de Russische bevolking maar ook ver daarbuiten. Dat een mogendheid geprikkeld reageert als er steeds dichterbij militaire bases van de tegenstander verschijnen, zou geen verbazing horen te wekken bij die tegenstander. Er gaat van NAVO-uitbreiding wel degelijk een dreigende werking richting Rusland uit, de NAVO zit daar niet om vakantie te houden.

Dat landen die zich maar kort geleden nog in de greep van het Russische imperium bevonden, zich maar wat graag de bescherming van de NAVO laten aanleunen tegen een herleving van dat imperium, speelt de NAVO in de kaart. Rusland zelf heeft met haar politiek de NAVO krediet en geloofwaardigheid verschaft, door mensen in Oost- en Midden-Europese landen tegen zich in het harnas te jagen met intimidatie en onvrijheid. De herinneringen aan Russische overheersing zijn vers, en worden op deze manier in leven gehouden ook. Maar dat doet aan de NAVO-dreiging richting Rusland weer niets af. Dat Poetin niet blij is als St Petersburg binnen schootsafstand komt te liggen van Amerikaanse militairen, ligt voor de hand.

En er is voor gewaarschuwd: vroeg of laat gaat Rusland zich schrap zetten tegen vooruitgeschoven posities van de imperialistische rivaal aan de Russische grenzen. Een resoluut Russisch “Nee!” tegen NAVO-lidmaatschap van Oekraïne is op zichzelf geen heel opmerkelijke houding. In die zin was Oekraïne a disaster waiting to happen, een disaster waar de NAVO aan heeft bijgedragen. Nee, daarmee is de Russische aanval niet gerechtvaardigd. Maar relevante context levert deze NAVO-politiek wel degelijk.

Dan zijn er nog de westerse wapenleveranties die nu snel groeien. Ik snap dat ze in Oekraïne nu blij zijn met elk geweer dat ze kunnen bemachtigen, uit welke hoek dan ook. Maar leveringen scheppen afhankelijkheid, en grote leveringen van essentieel militair materieel scheppen meer afhankelijkheid. Die afhankelijkheid ondermijnt elke vrijheidsstrijd. Ga het maar navragen in wat er nog van Rojava over is, in de autonome, voornamelijk door Koerden bewoonde districten in het noorden van Syrië. De leiding van de PYD, de gewapende verzetsbeweging die deze autonomie helpt verdedigen, kibbelde onlangs over de vraag of ze nu vooral op het Syrië van dictator Assad moeten leunen, of op de Verenigde Staten. Autonomie en zelfbestuur vinden hun grenzen in afhankelijkheid van de gewapende macht van imperialistische mogendheden, de VS aan de ene kant, en via Assad diens sponsor Rusland aan de andere. Oekraïne belandt maar al te makkelijk in dezelfde houdgreep.

Op dit moment ontleent Oekraïne haar gevechtskracht vooral nog aan de motivatie van de bevolking – van de soldaten, gewapende vrijwilligers en mensen die op andere manier helpen. De oorlog heeft een serieus element van mobilisatie vanuit en actieve deelname door die bevolking. Burgers die molotovcocktails aan het maken zijn en her en der checkpoints en barricades hebben aangelegd om de invasie te helpen verslaan, dat is tekenend. Een boze vrouw die in Cherson een militair van de Russische invasiemacht vraagt wat dat moet met dat wapen, en zegt: “Doe deze zonnebloempitjes maar in je zak, dan zullen er zonnebloemen op je graf bloeien”. Dat is tekenend. En groepen ongewapende mensen die bij Melitopol een Russische militaire colonne de weg versperren, dat is tekenend. Een overheid die wapens wil uitdelen aan wie mee wil helpen tegen de invasie, dat is ook tekenend. Die overheid weet in de eerste dagen waar ze het van moet hebben: van vrijwillige en actieve steun, juist ook van buiten het leger zelf. Overigens: mannen van 18 tot en met 60 jaar verbieden om het land te verlaten is ook tekenend. De Oekraïense staat gedraagt zich daarmee – net als de Russische! – als de eigenaar van de lichamen van die mannen, om ze als instrument in de strijd te hanteren. Het vertrouwen van de regering in de bevolking kent grenzen. Hopelijk geldt dat andersom ook…

Poetin verliest momenteel vooral van een gewapende bevolking waarvan het Oekraïense leger deel uitmaakt. Dat leger is nog niet superzwaar bewapend, het stelt vergeleken bij het Russische leger nog niet zo geweldig veel voor, maar het heeft wel gevechtservaring en het is supergemotiveerd. Van die motivatie maken trouwens, naast vrijheidslievende sentimenten, ook extreem-rechtse opvattingen deel uit. Daarop wijzen is nodig, net als het wijzen op de rol van gewapende fascisten aan Oekraïense zijde. Het beruchte Azov Regiment, een gewapende nazi-militie, is onderdeel van het Oekraïense regeringsleger, en dat is een buitengewoon akelig feit. Het verschaft niet alleen Rusland nodeloos propagandapunten, het is vooral ook een bedreiging voor de vrijheid waar Oekraïners zelf voor vechten. Een vrijheid die maar beter alle mensen kan omvatten, niet alleen witte mensen, niet alleen maar Oekraïens sprekende Oekraïners. Juist wie mensen in Oekraïne tegen Russische overheersing wil steunen, hoort ook iets te zeggen over deze onfrisse bondgenoten van de Oekraïense staat: weg ermee.

Wat gebeurt er als er steeds meer high-tech en ook zwaardere wapens naar Oekraïne gaan? Dan wordt het minder een strijd van een bevolking tegen een invasiemacht, en meer een doodgewone oorlog tussen twee legers van twee staten die meer op elkaar gaan lijken naarmate de actieve rol van niet-militairen naar de achtergrond verdwijnt. Dan wordt die volkssteun relatief minder belangrijk en de westerse steun belangrijker. Dan wordt het minder een verzetsoorlog, een bevrijdingsstrijd, en meer een doodgewoon imperialistisch conflict, met Oekraïne als westers stootblok tegen Rusland. In dat tweede conflict hebben linkse en radicale mensen niets te zoeken, behalve een hartgrondig “No war but the class war”, op alle mogelijke manieren onder de aandacht en in de praktijk gebracht.

Die westerse steun klinkt soms onvoorwaardelijk, maar is dat uiteindelijk niet. Leveranciers – NAVO-landen – kunnen die weer stopzetten of daarmee dreigen als Oekraïne iets doet dat ze niet bevalt. En een zwaar bewapende Oekraïense staat hoeft zich minder aan haar eigen bevolking gelegen te laten liggen naarmate ze haar kracht minder aan die bevolking en meer aan wapens leverende staten ontleent. Zo krijgen we wellicht een Oekraïne dat Rusland weet te verslaan, maar waar van de vrijheid waar Oekraïense mensen nu molotovcocktails voor klaarzetten, weer niets terechtkomt.

Daar komt iets heel wezenlijks bij. Deze oorlog bedreigt ons allemaal steeds nadrukkelijker. Rusland zet maar vast de kernwapens een standje meer op scherp. Dat is doodeng. Wat er aan vooraf ging was dat echter ook, net als wat er op volgde. Duitsland dat 100 miljard euro uittrekt voor de modernisering van het militaire apparaat. Steeds scherpere sancties tegen Rusland. Die wapenleveranties die ik al noemde. Het uitsluiten van Russische deelname aan sport- en culturele evenementen. We worden mentaal gelijkgeschakeld en voorbereid op oorlog tegen Rusland. Nee, ik ben niet vergeten dat Rusland deze escalatie zelf ontketend heeft met haar aanvalsoorlog. Dat maakt het echter nog niet goed om in deze cyclus van escalatie met vol enthousiasme mee te doen en tegen Rusland op te bieden. En in oorlogstijd achter de eigen regeerders aanmarcheren is nooit een verstandig idee.

Wie vandaag populair wil zijn, doet er goed aan zich zo anti-Russisch mogelijk te uiten. Wie dat doet, draagt daarmee echter bij aan een griezelige nationale eenheid, en aan een levensgevaarlijke oorlogsstemming, een oorlogsstemming die het makkelijker maakt voor westerse machthebbers om de restanten van voorzichtigheid te laten varen en van wapenhulp over te gaan naar een no-flyzone waar Oekraïne om vraagt – en zo daadwerkelijk en rechtstreeks slaags te raken met Russische militaire macht zodra de NAVO zo’n no-fly zone zou gaan afdwingen. Zo wordt men in Oekraïne niet vrij, zo gaan er vooral steeds meer mensen dood. Ik geloof niet dat linkse en radicale mensen hier ook maar enige medewerking aan dienen te geven. Laten we daarentegen solidair proberen te zijn met de vrijheidsstrijd die in Oekraïne ook woedt.*

Vrijheid voor de Oekraïense bevolking is sowieso via escalerende NAVO-steun niet te bereiken. Demonstraties waarin oproepen voor zulke steun domineren, zijn geen vredesdemonstraties maar functioneren vooral als een bijdrage aan de oorlog van NAVO-kant, en aan de grensoverschrijdende escalatie van die oorlog. En als we denken te weten dat dit zo is, dan horen we daarover in gesprek te gaan, juist ook met mensen die zich vastklampen aan schadelijke illusies in precies die westerse steun. Dat is niet leuk, maar het is niet anders.

Peter Storm

(Maker van het weblog Egel.)

Noot

* Een zinnig project is bijvoorbeeld Solidarity International. Zie de toelichting op de website van Doorbraak: Ilija Andrić, “Steun Operation Solidarity, een Oekraiens initiatief van onderop”, Doorbraak, 26 februari 2022. De zinnen helemaal aan het einde van deze verklaring deden mijn wenkbrauwen wel fronsen. Ik citeer: “Wij walgen van de hypocrisie van onze machthebbers die met bloed aan hun handen andere imperialisten veroordelen. Tegelijkertijd beseffen we dat whataboutism een beproefd propagandamiddel is dat de aandacht afleidt van wat nu het belangrijkste is: en dat is solidariteit met de getroffen bevolking in Oekraïne en met degenen die strijden tegen deze imperialistische agressie.” Mijn bovenstaande lange tekst is ontstaan als een nogal uit de hand gelopen poging tot commentaar op deze zinnen. Ik hoop te hebben laten zien dat wijzen op de gevaren die van de NAVO-rol uitgaan, geenszins in strijd hoeven te zijn met de noodzakelijke solidariteit met mensen die in Oekraïne, Rusland en Belarus Poetins dreigende bezettingsoorlog proberen te weerstaan en te verslaan. Eerder het tegendeel.