Over abolitionisme, het afschaffen van de politie en de gevangenis

In deze inleiding geeft (Belgische) Laura De Vos een eerste overzicht van een aantal van de ideeën van het abolitionisme, een beweging die vooral in de VS sterker wordt. Het is een longread, maar vanzelfsprekend nog verre van een compleet overzicht. Zo valt er nog zoveel meer te zeggen over de strijd in en tegen gevangenissen. In zekere zin vormt het abolitionisme een moderne update van aloude socialistische en anarchistische ideeën. Ons idee is om hier de komende tijd meer over te publiceren, en vooral ook te bekijken wat abolitionisme zou kunnen betekenen in de Nederlandse context. Hier vinden natuurlijk al decennialang veranderingen plaats in het politieapparaat en met name het gevangeniswezen, en die zijn voornamelijk negatief. Maar zijn er ook positieve ontwikkelingen en bewegingen waar we bij zouden kunnen aansluiten?

De rol van politie en gevangenissen in vraag stellen

Ik heb van kinds af aan heel goed geweten dat de politie niet mijn vriend was. Met Zwarte Zondag, wanneer het Vlaams Blok zwaar won bij de Belgische verkiezingen in 1991, was ik vier jaar oud. Maar ik weet dat nog heel goed. Racisme en de nood voor anti-racistisch verzet was altijd deel van het gesprek thuis. (Mijn moeder was ook actief mede-organisator van Objectief 479.719, die wilden evenveel handtekeningen inzamelen als het aantal stemmen dat het Vlaams Blok had gewonnen. De petitie waarvoor ze die handtekeningen inzamelden, vroeg om het automatisch goedkeuren van de Belgische nationaliteit aan mensen die vijf jaar of langer in België waren. Uiteindelijk hebben een miljoen mensen dat toen getekend.)

Ik leerde dan, via het nieuws denk ik, dat een groot deel van de Antwerpse politie lid of sympathisant was van het Vlaams Blok. Ik leerde op school dat tijdens de Tweede Wereldoorlog de politie van Antwerpen meewerkte met de nazi’s en mensen naar het concentratiekamp in Breendonk bracht en op treinen naar Duitse kampen zette. Ik zag de film “Daens” en zag hoe de politie tegen de arbeiders vocht, ten dienste van de rijke bazen. Ik zat in het zesde leerjaar toen ik via een zomerkamp vrienden maakte in Mechelen, Belgen van Marokkaanse origine. Die vertelden over willekeurig opgepakt worden door de politie om dan aan de andere kant van de stad weer afgezet te worden, gewoon als pesterij. Ik zag mijn vader gewelddadig opgepakt worden op tv tijdens een protest tegen de oorlog in Irak in 2003. Een van de mannen die mee opgepakt werd, was zo erg in elkaar geslagen dat die een week of zo naar het ziekenhuis moest. Ik ben zelf ook verschillende keren moeten weglopen van politie en waterkanonnen en zo tijdens grote betogingen. En dan nog iets anders, toen ik een jaar of 15 was, fietste ik eens bijna tegen een politiewagen aan. Die agent keek zo op en neer naar mijn blote benen en zei mij dat ik maar beter veilig kon zijn, “om die mooie benen niet om zeep te helpen.” Ik weet nog heel goed dat ik mij echt heel vies voelde en liever een boete had gehad. Dat is ook zeker niet de enige keer dat ik zo’n seksueel commentaar kreeg van politieagenten. Maar dus, het is mij altijd duidelijk geweest dat de politie niet aan mijn kant stond, dat die heel racistisch waren, en zelfs dat ik daar bang voor moest zijn.

Maar het is uiteindelijk pas toen ik voor mijn opleiding naar Seattle in de VS verhuisde dat ik in contact kwam met mensen die het concept van politie, en het bijhorend concept van de gevangenis, echt in vraag stelden. Ik heb via een professor, Gillian Harkins, op een bepaald moment een uitnodiging gekregen om een gastles te geven in een mannengevangenis buiten Seattle. Ik heb daar een lezing van drie uur gegeven over Inheemse sociale bewegingen, mijn eigen research. In die zaal zaten toen ook een aantal vrouwen, die omdat ze transvrouw zijn bij de mannen geplaatst zijn. Op vraag van queer en trans mensen in die gevangenis is er dan een groep begonnen waar ik medeoprichter van geworden ben, die groep werd Alliances genoemd. Alliances wordt geleid door queer en trans mensen en allies in die gevangenis, met ook leden van buiten.(1) Door met die groep en dan later ook met No New Washington Prisons mee te werken, heb ik veel geleerd over wat, hoe, en waarom de politie en de gevangenis conceptueel niet te redden zijn. Na of eigenlijk tijdens de George Floyd-rebellion in 2020 heb ik mee een cursus gegeven over abolition aan andere activisten, en dan ben ik ook een beetje per ongeluk een (voor mij ondertussen onbeluisterbaar) podcast project begonnen om na te denken over wat die vragen over en kritieken op de politie en de gevangenis dan betekenen voor België.

Want het is duidelijk dat politiegeweld ook hier een probleem is. Ook in Nederland verliezen mensen het leven bij of na arrestatie. En in België, op de coronabetoging van 23 januari 2021 bijvoorbeeld, heeft de politie een man die in het gewoel terechtkwam omdat hij zijn vriendin probeerde eruit te redden helemaal in elkaar geslagen en gearresteerd, de man moest in zijn gezicht gehecht worden. Zelfs als die man daar wel was voor die betoging, waarom gaat de politie zo tekeer? Waarom sloegen ze met vieren iemand in elkaar? Hoe maakt ons dat veiliger, wie heeft daar iets aan? Dat is waar ik echt wel vind dat we meer over moeten nadenken als maatschappij.

Abolitionisme

De term abolition, of abolitionisme, wat ik gewoon de afschaffing noem, is dezelfde term die ze in het Engels gebruiken voor de afschaffing van de slavernij. Het gaat over het afschaffen van een manier om de maatschappij te organiseren waar slavernij zo de norm was dat velen nooit gedacht hadden dat het anders zou kunnen. Zoals sciencefiction-auteur Ursula K. Le Guin zei over het kapitalisme: het lijkt dat aan de macht ervan niet te ontsnappen is, maar dat dachten ze vroeger ook over de idee dat koningen absolute goddelijke macht hadden. Door je te organiseren en te verzetten kan je de wereld veranderen, aldus Le Guin. Dat is wat ze indertijd tegen de slavernij (deels) klaargespeeld hebben en dat is ook de inzet voor deze verdere invulling van abolitionisme. Het project van de afschaffing van politie en gevangenissen in de 21e eeuw is hetzelfde project als dat van de afschaffing van de slavernij; dat project is nooit compleet geweest. Ik kan als zijspoor nog uitleggen hoe slavernij in de VS bijvoorbeeld doorging ondanks de officiële afschaffing, maar dat zal ik misschien bewaren voor een volgende keer.

Abolition vraagt dus eerst het transformeren van onze manier van denken. Weg van individuele schuld en straf, naar een maatschappij die investeert in onze gemeenschappen, in de banden en relaties die niet enkel op een effectieve manier leed voorkomen, maar die ook op een betekenisvolle manier verantwoording kunnen organiseren wanneer er toch leed veroorzaakt wordt. Dus: de afschaffing gaat niet over één ding, het gaat niet over de politie vervangen door één ander ding. Het gaat erover of we accepteren dat we in een maatschappelijke structuur leven die rechtgehouden wordt door geweld en straf. Of, of we een maatschappij willen organiseren die écht veilig is om in te leven, te leren, en lief te hebben. Als we liefde en zorg voor elkaar centraal stellen, heb je een heel ander vertrekpunt om met het leed en geweld die dan nog voorkomen om te gaan.

Want abolitionisme geeft toe dat we allemaal fouten maken, allemaal leed veroorzaken, dat er geen zogenaamde goede en zogenaamde slechte mensen zijn. Het stelt de vraag: waarom zouden we op een situatie waar leed gecreëerd wordt met nog meer leed reageren? Denk aan een moment wanneer jij iemand leed hebt veroorzaakt, is er politie bij betrokken geweest? Heeft dat geholpen of zou dat geholpen hebben? Zou je daar beter van geworden zijn? Het dagelijkse leven in de gevangenis is zo hard en gewelddadig, het is duidelijk voor mij dat mijn vrienden van Alliances die “hun leven verbeterd hebben” en veranderd zijn, dat hebben klaargespeeld gekregen ondanks de gevangenis, niet dankzij. En ondanks dat ze nu een zachtere kijk op de wereld hebben en positieve krachten zijn in hun gemeenschap, gaan ze daar nog altijd jaren zitten – sommigen voor de rest van hun leven. Wat voor nut heeft dat voor onze maatschappij? Waarom zijn we zo bereid om mensen weg te gooien? Dit is waar ik samen over wil nadenken.

Defunding

Defunding is deel van die langetermijnstrategie om onze maatschappij te veranderen. Het afschaffen van politie vraagt in concrete zin niet enkel het veranderen van onze ideeën rond veiligheid, maar ook het herverdelen van fondsen en verantwoordelijkheden die nu bij de politie liggen, naar verscheidene gemeenschapsorganisaties en projecten die echte veiligheid, sociale steun, en preventie organiseren. Dit is een langetermijnproject dat ons vraagt om onze manier om op geweld en noodgevallen te reageren te herdenken, en om dan ook te investeren in de herorganisatie.

Zoals je misschien ondertussen al begrepen had, abolition gaat dus niet over morgen de politie allemaal ontslaan en iedereen aan hun lot overlaten. Het gaat over het uitbouwen van diensten die vanuit de eigen gemeenschappen georganiseerd worden zodat echte veiligheid en welzijn verzekerd kan worden. Het gaat over stap voor stap stukken van het politiebudget inzetten voor menselijke basisbehoeften zoals huisvesting, kinderverzorging, en gezondheidszorg.

In plaats van in te zetten op politie, wat enkel de symptomen neerslaat maar de grond van de zaak niet aanpakt, zetten we dan in op het aanpakken van historisch en dagelijks trauma, kinderarmoede, gebrek aan sociale cohesie, milieuvervuiling, enzovoorts. Op deze manier worden ook geweld en misdaad die niet als dusdanig geclassificeerd worden in onze maatschappij, zoals die die resulteren in dat mensen dakloos zijn, geen goede gezondheidszorg hebben, geen verwarming hebben, enzovoorts, aangepakt.

Abolitionisme is een langetermijnproject waar we elke dag een stukje aan bouwen. De Amerikaanse Movement For Black Lives, bijvoorbeeld, stelt dat een gemeenschap een proces van zeker tien jaar nodig heeft om zichzelf die nieuwe definitie van publieke veiligheid aan te meten en goed te organiseren. Zoals de zwarte Amerikaanse sciencefiction auteur Octavia Butler zei: “We moeten nergens op wachten, al wat we moeten doen is beginnen.” Dat is waar defunding over gaat.

Is de politie de enige die echt criminaliteit kan stoppen (zoals bijvoorbeeld georganiseerde misdaad)?

Allereerst moeten we eigenlijk in vraag stellen wat telt als criminaliteit. Maar zelfs als we dat niet in vraag stellen: hoeveel doet de politie tegen de georganiseerde misdaad? En is de politie zelf geen georganiseerde misdaad? Los van al het politiegeweld zijn er nog veel voorbeelden. Ik denk maar eens aan de roze balletten bijvoorbeeld in België, was daar ook geen overheidsvolk bij betrokken? Is dat niet in de doofpot gestoken door de politie? Er is ook het voorbeeld in Baltimore, waar tijdens de Black Lives Matter-opstanden een aantal jaren geleden medicijnen gestolen werden uit de apotheken die dan later op straat verkocht werden. De politie van Baltimore is erin geslaagd om een hoger budget af te dwingen om die georganiseerde misdaad aan te pakken. Later bleek dan dat het de politie zelf was die de handel organiseerde, maar dat heeft geen gevolg gehad voor hun groter budget.

Dan is er ook waar ik mee begon: wat telt als zogenaamde misdaad, en wat veroorzaakt er echt leed? Zijn Shell en al hun projecten die de planeet kapot maken geen georganiseerde misdaad? Hoeveel wordt er gedaan om het vermoorden van Inheemse milieuactivisten, zoals Berta Cáceres in Honduras, te stoppen? En wat gebeurt er tegen het trage maar dodelijke geweld van de oliepijplijnen? In Canada en de VS helpt de politie bij het beschermen van de privé oliebedrijven, tégen de Inheemse activisten die het land en het water willen beschermen voor de toekomstige generaties. De Nederlandse politie pakt ook de activisten van Extinction Rebellion tegen milieuvernielende bedrijven en projecten erg hardhandig aan. Is dat soort langetermijngeweld dan geen misdaad?

Alle mensen die sterven door armoede, slechte gezondheidszorg, slechte info rond covid, slechte lucht die ze moeten ademen – bijvoorbeeld in Antwerpen met al dat fijnstof waardoor ook ik een puffer nodig had als kind en hoger risico loop bij covid – is dat geen geweld?

Er worden keuzes gemaakt over wat er telt als misdaad door politici die functioneren binnen een economisch, sociaal, en raciaal systeem dat meer geïnteresseerd is in privéwinsten dan in het welzijn van de wereldbevolking. Zij definiëren misdaad op een manier die hun belangen verzekert. Het meeste van wat de politie doet is niet het reageren op georganiseerde misdaad, maar is de dagelijkse handhaving van de onderdrukkende regels van de maatschappij.

De politie telt ook haar eigen geweld niet mee als geweld of als misdaad, zoals alle mensen die op mysterieuze manieren sterven na arrestatie, zoals Sandra Bland in de VS maar ook in België zoals bijvoorbeeld met de politiemoord op Jonathan Jacob.

En zelfs bij het aanpakken van de georganiseerde misdaad falen ze volledig. Kijk maar naar de zogenaamde War on Drugs in Antwerpen die volledig aan het ontsporen is. Alle research wijst op de noodzaak van een andere aanpak, maar de nadruk blijft op geweld en onderdrukking. En nu is er in januari een elfjarig meisje in Antwerpen doodgeschoten, door dit falend drugsbeleid.

Maar zelfs binnen de categorieën van wat telt als misdaad zijn het nog altijd mensen met macht die dan beslissen achter wie ze wel of niet gaan aanzitten. In België moeten de grote bedrijven geen of amper belastingen betalen, maar gaan ze dan wel elke baanloze mens oneindig lastigvallen om er zeker van te zijn dat die toch niet per ongeluk iets te veel zou krijgen. De politie beslist wanneer ze ingrijpt: ik heb als witte, vrouw-uitziende persoon, nog nooit echt een boete gekregen voor niet-werkende fietslichten bijvoorbeeld, al heb ik er wel regelmatig seksuele innuendos voor gekregen, terwijl, opnieuw, jongeren van kleur te pas en te onpas lastiggevallen worden en zelfs regelmatig naakt gefouilleerd worden op het politiekantoor, wat dus seksueel misbruik van vaak minderjarigen is. Er zijn zo eindeloze voorbeelden.

En is seksueel geweld geen “echte criminaliteit”? Op dit moment is ons systeem zo slecht georganiseerd dat het merendeel van de zaken nooit zelfs naar de politie gebracht worden. Wie wil er hun verhaal tien keer doen, jezelf telkens opnieuw traumatiseren, om niet geloofd te worden, ook traumatiserend, met dan als enige mogelijke gevolg de opsluiting van de persoon die het seksueel geweld pleegt, wat niet altijd de wens is van het slachtoffer, zeker als het iemand is die ze kennen, en dat ook niets oplost aan de grond van de zaak. Ik hoor zelf bij deze groep. Er wordt tegen mensen die voor de afschaffing van politie zijn vaak gezegd dat het is omdat we geen ervaring met geweld hebben dat we dat willen. Maar ik heb zeker wel ervaring met geweld. De politie biedt me gewoon helemaal niks om daar ook echt mee om te gaan.

Omdat seksueel misbruik van bijvoorbeeld kinderen vaak gebeurt door mensen die deel van de intieme wereld van de kinderen zijn, duwen strengere straffen en dingen zoals een register het misbruik net nog meer ondergronds, mensen willen vaak niet dat hun familielid naar de gevangenis moet, dus ze vertellen niet over het misbruik en dus worden ook niet geholpen.

Ik weet niet of er zulke cijfers worden bijgehouden in Nederland, maar in de VS wordt er elke vijf dagen een politieagent betrapt op het plegen van seksueel geweld, en heeft research aangetoond dat er een veel hoger aandeel van seksueel en partnergeweld gepleegd wordt door mensen die als politie werken. Plus, een groot aandeel van fysiek en seksueel geweld door de politie gebeurt wanneer ze reageren op hulpvragen van vrouwen en lhbtqia+ mensen.

Plus, de gevangenis is een plek waar seksueel geweld floreert, zeker tegen mensen die er zitten voor seksueel misbruik. In plaats van iets te doen tegen seksueel geweld, maakt de gevangenis het dus allemaal alleen maar erger. Er zijn al veel kleine alternatieven die in verschillende plaatsen in de VS gecreëerd zijn door mensen die het zelf hebben meegemaakt en wel weten wat ze nodig hebben, zoals bijvoorbeeld generationFIVE of de Bay Area Transformative Justice Collective.

Wanneer het dan aankomt op echt geweld zoals seksueel geweld, is dat iets waar we samen als maatschappij op moeten reageren. Uiteraard moet er heel erg ingezet worden op preventie. Eens een verkrachting gebeurt, kan je dat niet meer terugdraaien, maar je kan wel inzetten op het bevechten van patriarchale ideeën en het bevechten van het gevoel van machteloosheid dat zich in seksueel geweld kan uiten. We moeten door het trage proces heen van het gestaag veranderen van onze maatschappij naar een maatschappij waar dit soort geweld niet meer zo de norm is, en ik denk dat die verandering zichtbaar bezig is.

Als voorstanders van de afschaffing van politie beweren we ook niet alle oplossingen te hebben voor alle vormen van leed en geweld. Maar we hebben wel vertrouwen in onze gemeenschappen dat we dat samen kunnen aanpakken. We kunnen al inzetten op meer psychologische hulp, sociale werkers, pleinbegeleiders en anderen die interveniëren in situaties die tot geweld kunnen leiden, in geloofsgemeenschappen, jeugdhuizen, buurtfeesten, enzovoorts, alles wat de relaties tussen mensen versterkt zodat we samen kunnen werken wanneer er zich een crisis voordoet.

Onderzoek wijst uit dat veel mensen die de politie steunen eigenlijk nooit in contact komen met de politie en vooral leren uit de miljoenen tv-shows over politie dat de politie goed is en hun best doen. TV-shows geven ons de indruk dat de politie iets nuttigs doet, terwijl we als we naar de juiste buurten kijken we vooral zien wat voor geweld ze plegen en veroorzaken. De politie van Brussel neemt zijn controletaken zo ernstig op dat ze al mensen ervoor vermoord hebben, door hen met hun politiewagen te overrijden. Is dat het soort criminaliteit waar we het over hebben?

Waarom kan het hervormen van het politiekorps het probleem van politiegeweld niet oplossen?

De gevangenis was zelf al de hervorming. Voordien verbleven mensen alleen tijdelijk in de gevangenis terwijl ze wachtten op hun straf. Geïnspireerd door christelijke ideeën werd de gevangenis georganiseerd als een plaats voor mensen om eenzaam te bezinnen over hun daden. Uiteraard weten we ondertussen dat isolatie rampzalig is voor mensen. Er gebeuren nog veel meer negatieve dingen in de gevangenis en daardoor komen mensen er vaak niet “hervormd” uit, maar juist nog kapotter dan voordien.

In het heel kort: je kan de politie niet weg-hervormen van haar kerntaken. Want, welke zijn dat?

De politie is er om de orde te handhaven, en ze mag hiervoor geweld gebruiken. Op die manier staat de politie zelf dus eigenlijk buiten de wet: de politie beslist zelf waar ze op reageert en wat ze laat begaan, en hun gebruik van geweld kan ongeveer altijd goedgepraat worden. De sociale orde die de politie bewaakt is er een die georganiseerd is rond klasse en rond white supremacy, rond witte overheersing.

De term “politie” werd voor het eerst gebruikt in de vijftiende eeuw, toen de nieuwe Europese natiestaten op zoek waren naar een manier om hun bevolkingen aan te moedigen om voor een loon te werken in plaats van gewoon gemeenschappelijk te blijven zorgen voor hun levensonderhoud. In Engeland hadden ze bailiffs of sheriffs die het werk van boeren op het land en de betaling van schulden aan de landeigenaars overzagen. Dat is het begin geweest van de band tussen de politie en de bescherming van eigendom.

Pas in de negentiende eeuw werden echte departementen van politie georganiseerd in Europa en in de VS. In Europa hebben we een geschiedenis waar de politie ingezet werd onder andere tegen Iers verzet tegen Britse overheersing en tegen de arbeidersbewegingen, al moet ik toegeven dat dat een geschiedenis is die ik zelf voorlopig iets minder goed ken. In de VS komt de politie voort uit de slave patrols en settler patrols tegen Inheemse mensen en werd ze zeker ook ingezet tegen arbeiders- en studentenbewegingen.

Vandaag zorgt de politie ervoor dat iemand met extra slaapkamers rustig kan slapen, wetende dat als er een dakloze mens aan hun deur zou komen, dat de politie hen wel zal aanpakken. Een van de belangrijkste taken van de politie gaat over het doen eerbiedigen van regels rond wie wel en wie niet ergens mag zijn, over het beschermen van eigendom en van klassenverschillen. En ze kunnen daarbij dus bruut geweld inzetten. Zoals bij de uithuiszetting van Lamine Bangoura in Vlaanderen, waar de politie met vijven op hem gingen zitten, vastbonden en zijn klagen over niet kunnen ademen negeerden tot de man gewoon gestorven is.

De politie is er om demonstranten te beheersen, met bruut geweld wanneer ze dat willen, zoals we al jaren zien, maar wat zeker ook heel zichtbaar was tijdens de coronabetogingen, bij Extinction Rebellion Acties, enzovoorts.

Ze zijn er om jonge mensen van buitenlandse origine lastig te vallen om zogenaamd hun identiteit te checken. In de VS heet dat “stop and frisk”. Advocate Joke Callewaert vertelde bij mij op de podcast over hoe jongeren in haar buurt in Brussel zo lastig gevallen worden dat de politie hen roept met naam en toenaam om hen tegen te houden en zogezegd dan hun identiteitskaart te controleren. Dat ze die jongens meepakken naar het politiekantoor en seksueel misbruiken, want dat is wat het in werkelijkheid is: een strip search, jongens naakt fouilleren, in de ene kamer in het kantoor waar geen camera is. Als dat uw dagelijkse contact met de politie is, dan is het wel normaal dat je wegloopt als je politie ziet. En zo krijg je dan situaties zoals op de Luchtbal in Antwerpen, waar het blijkbaar de taak van de politie is om jongeren die buiten het jeugdhuis op straat staan lastig te vallen. En als ze dan weglopen, hen zo in elkaar te slaan dat ze hun ogen verliezen, zoals Abdel Arbi. Of het kan zo ver gaan als met Adama Traoré, de jonge zwarte Fransman die op die manier door politie vermoord is omdat die wegliep van hen omdat hij zijn identiteitskaart niet bij zich had. In Frankrijk heeft een zwarte man twintig keer zoveel kans om gestopt te worden voor een ID-check door de politie dan een witte man. En die stops leiden vaak tot geweld.

Dus: als dit de functie van de politie is, wat valt er dan te hervormen?

Met als gevolg: er is een hele geschiedenis aan politiehervormingen die niets aan de kern van de zaak veranderd hebben.

Er was tijdens de George Floyd-rebellion van 2020 een poging tot het wegnemen van het revolutionaire karakter van de abolition-beweging in de VS die op dat moment vernieuwde aandacht kreeg, met de campagne “8 can’t wait”. Die campagne noemde acht hervormingen die zogezegd dringend doorgevoerd moesten worden, zoals het bannen van chokeholds, de verplichting voor agenten om een waarschuwing te geven voor ze schieten, de verplichting om gedetailleerde verslagen te schrijven van alle politie-interacties, enzovoorts. De absurditeit daarvan was dat verschillende Amerikaanse politiedepartementen die verschillende regels al allemaal hebben en het doet gewoon niets. Ze volgen ze niet. De Amerikaanse politie doodt nog altijd rond de drie mensen per dag. Chokeholds zijn in New York al verboden sinds de jaren negentig, en toch heeft de politie van New York Eric Garner vermoord met een chokehold. Zo zijn er honderden voorbeelden. Ondanks alle gedoe en de beweringen rond Defund heeft de Amerikaanse politie juist méér budget gekregen sinds 2020, in een backlash tegen Black Lives Matter. En in 2022 heeft de Amerikaanse politie nog meer mensen vermoord dan de jaren voordien.

Een concreet voorbeeld van hervormingen die niet werken: de invoering van bodycams. Dat is een van de populairste zogenaamde hervormingen, en die hebben ook al getoond dat ze geen zin hebben. De politie beslist zelf wanneer ze die aan en uit zetten, en zeggen dus regelmatig dat de camera niet aan stond, of dat de opname verloren is gegaan. Tegelijk worden die bodycams dan wel gebruikt om de mensen in de gemeenschap nog meer te surveilleren, de beelden worden vaker tegen mensen uit de gemeenschap gebruikt dan tegen de politie. Plus, je vraagt je af wat de zin is van die video’s wanneer ze het vermoorden van mensen niet kunnen tegenhouden. Ze hebben duidelijk geen effect op de cijfers, want er worden alleen maar meer mensen vermoord. Toen na lange tijd eindelijk de video van het arresteren van Breonna Taylor boven water kwam, werd er geprobeerd om die in te zetten tegen haar vriend, en sowieso redde die video haar leven niet. Eric Garner’s moord werd gefilmd door iemand op een telefoon. De betreffende jongen, Ramsey Orta, is in elkaar geslagen door de politie en kreeg vier jaar gevangenisstraf voor het filmen van die video. De moord van George Floyd gebeurde ook terwijl die gefilmd werd, maar dat heeft zijn leven niet kunnen redden. En ondertussen, zoals ik al zei, blijft de politie drie mensen per dagen vermoorden in de VS. Al wat bodycams echt doen is nóg meer geld aan de politie geven dat dan niet naar wél echt werkende projecten in de buurten kan gaan.

Zogenaamde “hervormingen” zorgen er juist voor dat de politie meer legitimiteit krijgt, want het geeft de indruk dat ze hun best doen. Maar zoals de zwarte Amerikaanse abolitionistische professor Ruth Wilson Gilmore zegt: door het probleem met de politie zo beperkt mogelijk te omschrijven, en door de politie als de enige mogelijke reactie op maatschappelijke problemen voor te stellen, geven hervormingen de indruk dat er concrete actie tegen het geweld gevoerd wordt, terwijl er eigenlijk weinig verandert. Ondertussen leidden deze hervormingen alle aandacht af van de broodnodige, radicale alternatieve visies en investeringen die wel zouden kunnen helpen.

Ons huidige systeem moedigt mensen aan om juist geen verantwoordelijkheid te nemen voor hun fouten, want wanneer ze dat wel doen, worden ze gestraft op zinloze manieren die hen hun hele leven kunnen afpakken. We hebben een holistische respons nodig die aandacht geeft aan het feit dat geweld nooit op zichzelf staat, maar altijd deel is van een grotere context, vaak een cyclus, van geweld. Investeren in sociale gemeenschapsvoorzieningen waar voor iedereen gezorgd wordt en waar iedereen zichzelf kan zijn, is wat nodig is, niet investeren in hervormen van politie.

De organisatie Critical Resistance, een initiatief van Angela Davis, Ruth Wilson Gilmore en nog vele anderen, maakt een verschil tussen “abolitionistische hervormingen” en “hervormende hervormingen”, waar de hervormende hervormingen het systeem gewoon verder versterken in plaats van afbouwen. Ze hebben een schema gemaakt om na te gaan of hervormingen écht vooruitgang brengen of gewoon een manier zijn om nog meer geld naar de politie te sluizen en hen verder te legitimeren door te doen alsof ze hun best doen.

Wat dan wel? Voorbeelden van politie-alternatieven

Er bestaat echt al van alles, en we kunnen nog meer inzetten op die bestaande projecten en nieuwe dingen verzinnen, en stilletjes aan het werk van de politie afbouwen. Hier is alvast een mooie video die ons kan helpen inbeelden hoe die nieuwe maatschappij eruit zou kunnen zien en hoe we er kunnen geraken. De video is gemaakt met mensen als de acteurs Emma Thompson en Gael Garcia Bernal, en is geschreven door Black Lives Matter-activisten als Opal Tometi.

Voor hoe op een andere manier je maatschappij te organiseren kunnen we leren van bijvoorbeeld Rojava in het noorden van Syrië. Ik ben geen expert, maar ik heb een kleine docu gezien, te vinden op youtube, waarin hun systeem uitgelegd wordt. Zij hebben lokale besturen die van kleine buurten van een aantal straten beginnen, tot telkens hogere niveaus. Hoe hoger het niveau, hoe minder waar ze over beslissen. De mensen hebben zo dus als gemeenschap hun eigen wetgeving opgesteld. Behalve dat mensen meer geneigd zullen zijn om regels die ze zelf gesteld hebben te volgen, hebben ze ook een soort gemeenschapsdienst waarvoor uit elke buurt twee mensen verkozen worden om een jaar daar deel van te zijn om de regels te helpen handhaven. Het is dus een rol die elk jaar doorgegeven wordt, waardoor de verantwoordelijkheid gedeeld wordt, en waardoor mensen die hun rol misbruiken onmiddellijk afgezet kunnen worden. Dit lijkt me een mogelijk model om ons door te laten inspireren. 

Er is ook een sterk Europees voorbeeld dat ik even wil geven, de Nonviolent Peaceforce in Saint Paul, Minnesota, en in Lausanne, Zwitserland. Deze organisatie leidt mensen op om ongewapend te reageren in conflicten met geweld, om te overleggen tussen gewelddadige groepen die in oorlog liggen met elkaar, om gekidnapte mensen veilig thuis te krijgen, enzovoorts. Ze bestaan sinds 2003 en hebben al mensen gestuurd naar plekken als Sri Lanka, de Filipijnen, Irak, Zuid-Soedan, enzovoorts, waar ze honderden lokale mensen hebben opgeleid om duizenden mensen te dienen. Dit is ook iets waar we ons door kunnen laten inspireren.

In België is er al van alles dat deel zou kunnen zijn van zo’n radicaal alternatieve visie voor de samenleving, zoals bijvoorbeeld onze concepten van jeugdhuizen, pleinwerkingen, en cultuurcentra. Ik denk bijvoorbeeld ook aan buurttoneelwerking Sering in Antwerpen, waar ik zelf nog gewerkt heb. Uiteraard zijn het juist die dingen die wél gedefund worden, terwijl we precies daarop zouden moeten inzetten. Dat zijn allemaal projecten die voor sociale cohesie zorgen, die jeugd en hele buurten op een positieve manier samenbrengen, die relaties en banden creëren tussen mensen. Ik zie ook de gezondheidscentra van Geneeskunde voor het Volk en andere gratis doktersgroepspraktijken als deel van zo’n alternatieve visie. Door mensen gratis te voorzien van gezondheidszorg voorkom je heel veel miserie. Bovendien brengt Geneeskunde voor het Volk hun patiënten samen om samen op te komen voor hun rechten, waardoor je zowel het doel van sociale cohesie en positieve manieren om je energie in te zetten hebt, als het mogelijk afdwingen van nog meer voorzieningen voor de buurt. Geweldig, vind ik dat.

Als je je buren kent omdat er regelmatig buurtfeesten zijn bijvoorbeeld, en er is een keer lawaaioverlast, dan kan je gewoon zelf eens gaan vragen of het misschien wat stiller mag in plaats van de politie te bellen. Of misschien denk je zelfs gewoon, goh, voor dat ene verjaardagsfeestje kan ik wel eens tegen wat lawaai, of misschien ben je gewoon zélf op het feest. Dit is al een eenvoudige manier waarop de politie buiten de buurt gehouden kan worden, en ze weer minder kans heeft om geweld te plegen, weer een kans minder om een kleine situatie met geweld te doen escaleren.

We moeten het concept van de politie in vraag stellen, als we iets willen veranderen aan hun gedrag. Hoge boetes die mensen in de problemen brengen doen niks voor de veiligheid. Gevangenisstraffen die mensen uit hun gemeenschap halen en nog meer relaties kapot maken ook niet.

We moeten inzetten op onze mensen, onze gemeenschappen, op voor elkaar zorgen. Het geweld dat in die context nog gebeurt kan op een heel andere manier aangepakt worden, op een manier die volgens de betreffende gemeenschap waarin het geweld gebeurt gepast is. Er zijn gewoon geen one-size-fits-all oplossingen. Geweld los je niet op met meer geweld, dan vermenigvuldig je het alleen maar. We moeten er uitgebreider samen over praten hoe dit er in de Nederlandse context uit zou kunnen zien.

Belangrijk is dat we het erover eens worden dat huisvesting en gezondheidszorg, om maar twee voorbeelden te noemen, fundamentele mensenrechten zijn en geen handelswaren met een bepaalde monetaire en morele waarde die de staat kan afpakken van zogenaamde gecriminaliseerde klassen van mensen. Dat zijn dan mensen die niet wit, niet hetero, niet cis, niet niet-gehandicapt, enzovoorts, zijn. Hoe zouden onze dorpen en steden eruit kunnen zien als we ze organiseerden rond de echte noden van de mensen?

Laura De Vos

Noot

1. Behalve dat solidariteit van buiten uiteraard heel belangrijk is voor de mensen die daar opgesloten zitten, is het ook gewoon zo dat zij niet als groep kunnen afspreken zonder dat er een vrijwilliger van buiten het organiseert. En het is belangrijk dat zogenaamde allies welkom zijn, om ervoor te zorgen dat deelnemen aan Alliances niet onmiddellijk tot coming out en mogelijk geweld zou leiden. En het was belangrijk voor de groep, voor iedereens veiligheid, om bijvoorbeeld iemand van de Black Prisoners Caucus, die toevallig wel een heteroseksuele cis man is en die erg gerespecteerd werd door iedereen, erbij te hebben.